Της Κωνσταντίνας Στάμου,
Στην ποίηση έχουν χρησιμοποιηθεί, ανά διαστήματα, πολλές τεχνικές και μέθοδοι έκφρασης. Άλλοτε επηρέαζαν τους καλλιτέχνες στα πλαίσια μιας κοινής πορείας με ένα ευρύτερο καλλιτεχνικό κίνημα και άλλοτε μεμονωμένα με βάση την προσωπική βούληση του ποιητή. Ένα κοινό στοιχείο που παρατηρείται σε διαφορετικές ποιητικές δημιουργίες καλλιτεχνών είναι η χρήση μυθικών ή ομηρικών στοιχείων. Αυτό επιδιωκόταν σε κάποιες περιπτώσεις ως γέφυρα με το παρελθόν και σε κάποιες άλλες ως συνειρμικές παρομοιώσεις με ζητήματα που αφορούσαν την έκτοτε πραγματικότητα. Ένας ποιητής που έχει αντλήσει στοιχεία από τον Όμηρο στα ποιήματά του είναι και ο Γιώργος Σεφέρης.
Ο Γιώργος Σεφέρης γεννήθηκε το 1900 στη Σμύρνη και ήταν γιος του Στέλιου Σεφεριάδη. Το 1914 η οικογένειά του και ο ίδιος εγκαθίστανται στην Αθήνα. Η οικογένεια του θα επιχειρήσει και δεύτερη μετανάστευση στο Παρίσι, θα ξαναγυρίσει, ωστόσο, στην ελληνική πρωτεύουσα, αλλά χωρίς τον Σεφέρη. Στη Γαλλία θα γνωρίσει τον Έλιοτ και η επίδραση του θα είναι εμφανής στα έργα του. Ο ίδιος ξαναπροτιμάει την Αθήνα ως μέρος μόνιμης διαμονής του ξανά το 1925. Η καλλιτεχνική του δημιουργία έχει ξεκινήσει ήδη από το Παρίσι, αλλά μεγάλη ακμή γνωρίζει στη χώρα μας κατά τη δεκαετία του 1930.
Το 1935 δημοσιεύεται το Μυθιστόρημα, ένα έργο σταθμός στη νεοελληνική ποίηση. Είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα ενσωμάτωσης ομηρικών στοιχείων και αυτό φαίνεται ήδη από τη δομή: 24 τμήματα όπως και οι 24 ραψωδίες της Οδύσσειας του Ομήρου. Ο τίτλος δεν πρέπει να σας μπερδεύει, καθώς η λέξη «μυθιστόρημα» δεν παραπέμπει στην καθαυτή λέξη, αλλά στη λέξη «μύθος» με τον οποίο αναβιώνει και την ελληνική ιστορία. Ο Σεφέρης ταυτίζεται με τους ήρωες του Ορέστη, του Έκτορα, της Ανδρομέδας και μέσα από αυτό προσπαθεί να αποτάξει από πάνω του τον ηρωικό και πρωταγωνιστικό χαρακτήρα που του έχει δοθεί. Ζητήματα, όπως η περιπλάνηση, ο νόστος (η ανάγκη επιστροφής στην πατρίδα), η απώλεια (τον συγκίνησε ιδιαίτερα ο θάνατος της μητέρας του), το μακροσκελές ταξίδι κ.ά. τον απασχολούν και με παρόμοια ομηρικά στοιχεία τα εκφράζει στα έργα του.
Φυσικά, τα στοιχεία αυτά τα συναντάμε και σε άλλες ποιητικές συλλογές του όπως η Κίχλη και το Ημερολόγιο καταστρώματος. Γίνεται αναφορά στους συντρόφους του Οδυσσέα, τη Μικρασιατική Καταστροφή κ.α. ιστορικά και μυθικά στοιχεία που συσχετίζουν το παρελθόν με το παρόν και το μέλλον. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω της αχρονίας των ποιημάτων του. Παρακάτω παρατίθεται ένα σχετικό απόσπασμα από το Μυθιστόρημα:
«Δ’ Αργονάυτες»
«Καὶ ψυχὴ εἰ μέλλει γνώσεσθαι αὑτὴν εἰς ψυχὴν αὐτῇ βλεπτέον: τον ξένο και τον εχθρό τον είδαμε στον καθρέφτη.
Ήτανε καλά παιδιά οι συντρόφοι, δε φωνάζαν ούτε από τον κάματο ούτε από τη δίψα ούτε από την παγωνιά, είχανε το φέρσιμο των δέντρων και των κυμάτων που δέχουνται τον άνεμο και τη βροχή δέχουνται τη νύχτα και τον ήλιο χωρίς ν’ αλλάζουν μέσα στην αλλαγή»
Ο τίτλος αποτελεί καθαρή αναφορά στους Αργοναύτες του Ιάσωνα, ενώ το απόσπασμα που ακολουθεί είναι δανεισμένο από τον Πλάτωνα. Ο Πλάτωνας χαρακτηριστικά είχε αναφέρει για τον Όμηρο: «Να ειπούμε λοιπόν γενικά για όλους τους ποιητές, αρχίζοντας από τον Όμηρο, ότι είναι απλώς μιμητές των ειδώλων της αρετής και των άλλων που πραγματεύονται στα ποιήματά τους».
Είναι αλήθεια ότι τα έργα του Όμηρου έχουν διαχρονική αξία, καθώς χρησιμοποιούνταν ήδη στην Αρχαία Ελλάδα ως βάση στην εκπαίδευση των νέων. Θεωρούνταν ότι βοηθούσαν σημαντικά στην κατανόηση της προσωπικής ηθικής και των αξιών που απαρτίζουν την κοινωνία και γενικότερα τη ζωή.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η μόρφωση, την οποία είχε αναλάβει ο Αριστοτέλης, που εξέλαβε ο Μέγας Αλέξανδρος και απαρτιζόταν ένα μεγάλο μέρος από το ομηρικό έπος της Ιλιάδας. Τα ομηρικά έπη αποτελούν αστείρευτη πηγή γνώσεων μέχρι και σήμερα και δικαίως αποτελούν μαθήματα της ελληνικής παιδείας. Η αξία τους είναι διαχρονική και η χρήση τους πολλαπλή. Σίγουρα, αν τα μελετήσουμε και όχι απλά τα αναγνώσουμε, θα μας προσφέρουν χρήσιμα πνευματικά εφόδια για το λεγόμενο «ευ ζην».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Κωνσταντίνος Δ. Μαλαφάντης: Ο Όμηρος στην ποίηση του Γιώργου Σεφέρη, diastixo.gr, διαθέσιμο εδώ.
- Ο Όμηρος, τα ομηρικά έπη και η επίδρασή τους στην αρχαία ελληνική γραμματεία, kaktos.gr, διαθέσιμο εδώ.
- ΠΛΑΤΩΝ, Πολιτεία (600a – 601 c), greek-language.gr, διαθέσιμο εδώ.
- ΄Δ Αργοναύτες, greek-language.gr, διαθέσιμο εδώ.
- Γεώργιος Σεφέρης, greek-language.gr, διαθέσιμο εδώ.
