Της Άννας-Νικολέτας Γρίβα,
Παρακολούθησα πρόσφατα μία εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ομιλία, με θέμα τα «παιχνίδια που μας παίζει» το μυαλό μας. Ένα από αυτά τα παιχνίδια αφορούσε τον τρόπο με τον οποίο διαμορφώνουν τις απόψεις τους οι άνθρωποι.
Βασιζόμενος στο διάσημο βιβλίο ψυχολογίας “The Righteous Mind” του κοινωνικού ψυχολόγου, Jonathan Haidt, ο ομιλητής υποστήριξε ότι εάν οι παράγοντες που διαδραματίζουν ρόλο στη διαδικασία της διαμόρφωσης απόψεων τοποθετούνταν σε μία πυραμίδα, στη βάση της, —δυστυχώς ή ευτυχώς— θα βρισκόταν η διαίσθηση, στο μεσαίο «στρώμα» η κρίση, ενώ στη κορυφή, σε ρόλο απλού… «κερασιού στη τούρτα», τα επιχειρήματα. Τα επιχειρήματα που από μικροί διδασκόμαστε πως θα έπρεπε να αποτελούν τη βάση στη διαμόρφωση των απόψεών μας, τη βάση της πυραμίδας.
Έχοντας, λοιπόν, κι η ίδια βρεθεί σε κατάσταση όπου αναζητούσα τα επιχειρήματα, τα οποία συμφωνούσαν με τη θέση που ήδη υποστήριζα, η ομιλία αυτή με έβαλε σε σκέψεις. Άλλωστε, για αντίστοιχο φαινόμενο στην επιστήμη μάς έχουν προειδοποιήσει και οι καθηγητές μας στη σχολή, όταν δηλαδή, ο επιστήμονας επιχειρεί να σχεδιάσει ένα πείραμα που θα επιβεβαιώσει με σιγουριά την υπόθεσή του.
Και στις δύο περιπτώσεις, το πρόβλημα είναι το εξής: ακόμη κι αν η αρχική θέση κάποιου είναι πράγματι λογική κοινή συναινέσει, κι ακόμη κι αν η υπόθεση του επιστήμονα πράγματι επιβεβαιώνεται από ένα πλήρως αμερόληπτο πείραμα, ο άνθρωπος που εφαρμόζει τέτοιου είδους τακτικές μία φορά, τείνει να τις εφαρμόζει γενικευμένα στη ζωή του. Και όταν έρθει η στιγμή που δε θα είναι τόσο τυχερός, και δε θα έχει δίκιο, θα βρεθεί τελικά χαμένος.
Υπάρχει τρόπος να αναστρέψει κανείς αυτή την πυραμίδα, όταν διαμορφώνει την άποψή του πάνω σε κάποιο θέμα; Χωρίς να έχω διαβάσει το βιβλίο, αν και επισήμως έχει μπει στη λίστα μου, και βασιζόμενη αποκλειστικά στην προσωπική μου κρίση —ή μήπως διαίσθηση;— θα πω πως μέχρι ενός σημείου, κάτι τέτοιο είναι πράγματι δυνατό. Παρόλο που ίσως η αρχική του σκέψη θα είναι μάλλον διαισθητική, καθώς ο τρόπος αυτός λειτουργίας του μυαλού είναι συνδεδεμένος με την ανθρώπινη φύση, κάνοντάς τον συχνά αποκαλούμενο «συνήγορο του διαβόλου» για τον ίδιο του τον εαυτό του, θα μπορέσει να δει αν πραγματικά, η λογική του συμφωνεί με τα κατώτερα στρώματα της πυραμίδας.
