Της Σπυριδούλας Βλάχα,
Ο καταναλωτισμός αποτελεί βασικό κομμάτι της κοινωνίας μας. Η κατανάλωση συγκεκριμένων προϊόντων και υπηρεσιών είναι απαραίτητη για την επιβίωσή μας, ωστόσο τα κοινωνικά πρότυπα έχουν προωθήσει μια διαφορετικού τύπου κατανάλωση, η οποία επεκτείνεται πολύ πιο πέρα από τις βασικές μας ανάγκες. Αρχικά, ας σκεφτούμε εκείνη τη φορά που αγοράσαμε κάτι, χωρίς πραγματικά να το χρειαζόμαστε, αλλά επειδή ήμασταν σε άσχημη ψυχολογική κατάσταση. Και αυτό δεν είναι κακό να συμβαίνει, καθώς πολλές φορές η αγορά ενός αγαπημένου προϊόντος μπορεί να μας κάνει να αισθανθούμε καλύτερα. Όμως, εάν αυτή αποτελεί τη βασική μας τακτική, για να αντιμετωπίσουμε τα αρνητικά συναισθήματα, τότε ξεφεύγει από τα πλαίσια του υγιούς. Αυτό συμβαίνει, διότι η ευχαρίστηση που μας προσφέρει η αγορά είναι προσωρινή, ενώ το πρόβλημα παραμένει. Άλλωστε, ας μην ξεχνάμε πως η υπερβολική κατανάλωση μπορεί να οδηγήσει σε περαιτέρω ζητήματα, τόσο οικονομικά όσο και διαπροσωπικά.
Από την άλλη πλευρά, ζούμε σε μια κοινωνία στην οποία «είσαι ό,τι έχεις». Υπάρχει μία συνεχής πίεση για κατανάλωση από είδη τροφίμων μέχρι είδη ομορφιάς, και από είδη σπιτιού μέχρι και τα σχολικά είδη. Οι περισσότερες διαφημίσεις, προβάλλουν πως αξίζει κανείς μόνο εάν αγοράσει αυτό που διαφημίζεται. Φυσικά, ένα ώριμο άτομο γνωρίζει πραγματικά πότε χρειάζεται κάτι, ωστόσο τα μηνύματα αυτά περνούν συχνά υποσυνείδητα, δημιουργώντας μας συγκεκριμένες πεποιθήσεις αναφορικά με τη συσχέτιση κατανάλωσης και αυταξίας.
Επιπλέον, είναι γνωστό πως ο καταναλωτισμός προωθείται πλέον και από τα social media. Οι τρόποι προώθησής του είναι πολλοί, όπως οι χορηγούμενες διαφημίσεις, τα hauls και τα unboxing γνωστών προσώπων, αλλά και η απλή αναφορά σε προϊόντα από πρόσωπα με μεγάλη απήχηση στο κοινό. Σε αυτή την περίπτωση, μεταδίδονται πάλι μηνύματα σχετικά με την ευτυχία και την ικανοποίηση του ατόμου από τη ζωή, αλλά και τη συσχέτιση της επιτυχίας και της αξίας με την κατανάλωση.
Ο καταναλωτισμός, αποτελεί ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά και τους κύριους τρόπους συντήρησης του καπιταλιστικού συστήματος, αφού το άτομο εργάζεται όλο και περισσότερο, για να ικανοποιήσει τις ολοένα και αυξανόμενες καταναλωτικές του ανάγκες. Άλλωστε, η ικανότητα ικανοποίησης των καταναλωτικών αναγκών, λειτουργεί και ως μορφή κοινωνικής διάκρισης. Τα κοινωνικά στρώματα διακρίνονται με βάση το εισόδημά τους και την πρόσβαση στα υλικά αγαθά και στις διαθέσιμες υπηρεσίες.
Σύμφωνα με τον κοινωνιολόγο, P. Bourdieu, το οικονομικό κεφάλαιο, δηλαδή οι οικονομικοί πόροι που διαθέτει μια οικογένεια, είναι καθοριστικό για το πολιτισμικό κεφάλαιο, δηλαδή τις συνήθειες, τις προτιμήσεις, τους τρόπους έκφρασης και συμπεριφοράς, καθώς και τις γνώσεις ενός ατόμου. Ο καταναλωτισμός, λοιπόν, ως πρακτική φαίνεται να συναντάται στα ανώτερα κοινωνικά στρώματα, αφού το οικονομικό κεφάλαιο τους, την επιτρέπει και τους τη μαθαίνει από μικρή ηλικία. Ωστόσο, στην κοινωνία μας, υπάρχει η πίεση για κατανάλωση προς όλα τα κοινωνικά στρώματα, πολλά εκ των οποίων αδυνατούν να ανταποκριθούν σε αυτή, με αποτέλεσμα αισθήματα κατωτερότητας, άγχους και υιοθέτηση δυσλειτουργικών συμπεριφορών.
Κλείνοντας, ο καταναλωτισμός αποτελεί μία πρακτική της σύγχρονης κοινωνίας, η οποία φαίνεται να ταυτίζεται με την αξία του ατόμου και μεταφέρει μηνύματα σχετικά με την ικανοποίηση από τη ζωή και την ευτυχία. Θέτει το άτομο σε μία αναζήτηση όλο και περισσότερων αγαθών, χωρίς, ωστόσο, να λαμβάνεται υπόψη το οικονομικό του υπόβαθρο, με αρνητικά συναισθήματα να προκύπτουν, όταν δε δύναται να ανταποκριθεί σε αυτή. Ως κοινωνικό ζήτημα, απαιτεί και την αντίστοιχη αντιμετώπιση, όμως σε ατομικό επίπεδο, ας εστιάσουμε σε όλα εκείνα που ήδη έχουμε και μας κάνουν πραγματικά ευτυχισμένους. Και σίγουρα, τα περισσότερα από αυτά δεν αποτελούν υλικά αγαθά!
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- «Η θεωρία του πολιτισμικού κεφαλαίου του Pierre Bourdieu: Το εύρος και τα όριά της», Διπλωματική Εργασία, ikee.lib.auth.gr. Διαθέσιμο εδώ
- Κατανάλωση, καταναλωτικές πρακτικές και καταναλωτισμός: Εννοιολογήσεις και η αναγκαιότητα της σημασιολογικής οριοθέτησης, researchgate.net. Διαθέσιμο εδώ
- Τα Ατομικά Χαρακτηριστικά του Καταναλωτισμού, inka.support. Διαθέσιμο εδώ
