Του Στάθη Παυλίδη,
Το έτος είναι 2100. Εισέρχεστε στο δωμάτιο του χειρουργείου και αντικρίζετε το τεχνητής νοημοσύνης ρομπότ που πρόκειται να σας χειρουργήσει. Δεν υπάρχει άνθρωπος χειρουργός, μόνο το τελευταίας τεχνολογίας κατασκεύασμα με άψογη χειρουργική ικανότητα. Το σενάριο αυτό θα αποτελούσε εικόνα επιστημονικής φαντασίας μέχρι πριν δέκα χρόνια, αλλά σήμερα δεν θα προξενούσε εντύπωση σε πολλούς. Ένα τέτοιο σενάριο, όσο και αν φαίνεται να πλησιάζει ολοένα περισσότερο στην ενσάρκωση του, δεν θα έπρεπε να αποτελεί ανησυχία, καθώς αναδύονται φραγμοί τεχνικής και ηθικής απόψεως που το περιορίζουν στη σφαίρα της φαντασίας.
Αρχικά, προκειμένου να κατανοήσουμε τις δυνατότητες και τα όρια της τεχνητής νοημοσύνης στη χειρουργική, θα ήταν χρήσιμο να προσδιορίσουμε τα 5 επίπεδα αυτονομίας ενός χειρουργικού ρομπότ. Το επίπεδο μηδέν συνεπάγεται με μηδενική αυτονομία για το ρομπότ/πρόγραμμα. Στο επίπεδο ένα χρησιμοποιείται τεχνητή νοημοσύνη για διευκόλυνση του χειρουργού αλλά ακόμα βασίζεται σε ανθρώπινο έλεγχο. Στα επίπεδα 2 και 3 χειρουργός και ρομπότ αλληλοεπιδρούν συμπληρωματικά, ενώ στα επίπεδα 4 και 5 πλησιάζουμε σε πλήρη αυτονομία του ρομπότ χειρουργού.
Οι περιορισμοί από τεχνικής σκοπιάς είναι το πρώτο εμπόδιο στην όλη ιδέα της αυτοματοποιημένης χειρουργικής. Καθοριστική δεξιότητα ενός χειρουργού, που τον καθιστά υπεράνθρωπο, είναι η προσαρμοστικότητα σε καταστάσεις επιπλοκών, ώστε να οδηγήσει μια φαινομενικά αποτυχημένη επέμβαση στην κατά το δοκούν επιτυχία. Μια εγχείρηση με μικρή τομή μπορεί κατά τη διάρκειά της να εμφανίσει επιπλοκή και να αναγκάσει τον χειρουργό να λάβει πρωτοβουλία για αλλαγή του στρατηγικού πλάνου που έχει εφαρμόσει μέχρι του σημείου αυτού. Η προσαρμογή αυτή από μεριάς του χειρουργού απαιτεί πολυετή εμπειρία συνδυασμένη με υψηλού επιπέδου κριτική ικανότητα και είναι ιδιαίτερα δυσεπίτευκτη από ένα ρομπότ-χειρουργό. Εξίσου αξιοσημείωτο είναι το ενδεχόμενο, αν και μικρής αλλά όχι μηδενικής πιθανότητας, της δυσλειτουργίας ενός ρομπότ κατά τη διάρκεια του χειρουργείου, που μπορεί να αποφέρει ασύλληπτα μεγάλη βλάβη στον ασθενή.
Τεχνητή νοημοσύνη καθοριστικής χρησιμότητας για τη χειρουργική χρησιμοποιείται ήδη, χωρίς να απειλεί τον άνθρωπο χειρουργό. Το sturgeon, ένα τεχνολογικό επίτευγμα μόλις του περασμένου Οκτωβρίου, αποτελεί ένα εργαλείο που αναγνωρίζει με μεγάλη ακρίβεια (της τάξης του 90%) και ταχύτητα τον υποτύπο καρκινικού όγκου στον εγκέφαλο και υποδεικνύει στον χειρουργό την επιθετικότητα/λεπτότητα με την οποία θα χειρουργήσει για να αφαιρέσει τον καρκίνο. Εξίσου σημαντικό είναι το STAR soft tissue autonomous robot, το οποίο, κατόπιν απαραίτητης έγκρισης εξειδικευμένου χειρουργού, σχεδιάζει και υλοποιεί στρατηγικό πλάνο για τη συρραφή δυο τμημάτων του λεπτού εντέρου μεταξύ τους. Εφαρμογές όπως οι παραπάνω αξιοποιούν μερική αυτονομία και έρχονται να επωφελήσουν τον χειρουργό χωρίς να απειλούν να τον εκτοπίσουν από την εργασία του.
Η ιατρική κοινότητα δεν φαίνεται να ανησυχεί για την ανερχόμενη παρείσφρηση της τεχνητής νοημοσύνης στη χειρουργική και ισχυρίζεται ότι το ταβάνι της είναι η υποστήριξη του χειρουργού και όχι η αντικατάστασή του. Όπως επισημαίνει ο δρ Ντάνιελ Οριντζερ, νευροχειρουργός στο NYU Langone Health για το sturgeon: «Είναι συναρπαστικό. Αποδεικνύεται ότι ο συνδυασμός ενός αλγορίθμου και του ανθρώπινου ενστίκτου βελτιώνει τις διαγνωστικές ικανότητες».
Πέραν, όμως, των τεχνικών περιορισμών, παρουσιάζονται ηθικά ζητήματα που επηρεάζουν τόσο τον ασθενή όσο και τον χειρουργό και έρχονται να αποτελειώσουν την πλήρη αυτοματοποίηση του χειρουργείου, καθιστώντας το ένα σενάριο ουτοπικό. Με την αυτοματοποίηση, ο χειρουργός χάνει τη δουλειά του, ενώ αν καταφέρει να κρατήσει δουλειά συνεργατική με το τεχνητής νοημοσύνης ρομπότ θα μειωθεί η δυσκολία της υπηρεσίας που προσφέρει, με παράλληλη μείωση του μισθού του. Εξίσου σημαντική είναι η κοινωνική ανισότητα που θα προκαλούσε η πρόσβαση οικονομικά ισχυρών νοσοκομείων στην τεχνολογία, διχάζοντας τους ασθενείς σε αυτούς που μπορούν να γίνουν δεκτοί σε ένα ορισμένο νοσοκομείο και σε αυτούς που θα απορρίπτονταν. Φανταστείτε τώρα ότι το χειρουργείο που μόλις υπεστήκατε από χειρουργικό ρομπότ έχει κάποια επιπλοκή. Ποιος λαμβάνει την ευθύνη σε αυτή την περίπτωση; Ποιος είναι νομικά και ηθικά υπεύθυνος;
Συνοψίζοντας, η τεχνητή νοημοσύνη δεν έρχεται να αντικαταστήσει τον χειρουργό, αλλά να διευκολύνει το απαιτητικό αυτό λειτούργημα. Ο ασθενής δεν είναι ένα συνονθύλευμα από συμπτώματα, δεν είναι ένα κομμάτι σάρκα που μένει ακίνητο κατά την διάρκεια του χειρουργείου. Είναι ένα άτομο σε πολύ ψυχικά ευάλωτη θέση με ανάγκη να εναποθέσει την ευαλωτότητά του σε έναν άλλο άνθρωπο, με ανάγκη να μοιραστεί τον πόνο του με έναν άνθρωπο, με ανάγκη να νιώσει ότι η ζωή του εξαρτάται από έναν άνθρωπο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
-
Concepts and Trends n Autonomy for Robot-Assisted Surgery, NIH. Διαθέσιμο εδώ
- Robot performs soft tissue surgery with minimal human help, NIH. Διαθέσιμο εδώ
- Impact of Artificial Intelligence (AI) Technology in Healthcare Sector: A Critical Evaluation of Both Sides of the Coin, NIH. Διαθέσιμο εδώ
-
Robotic Surgery, Cleveland Clinic. Διαθέσιμο εδώ
-
AI Is Poised to “Revolutionize” Surgery, ACS. Διαθέσιμο εδώ
