Του Ιούλιου Παπάζογλου,
Ο Sir Basil Zaharoff ήταν Έλληνας έμπορος όπλων και βιομήχανος. Ένας από τους πλουσιότερους ανθρώπους στον κόσμο κατά τη διάρκεια της ζωής του, ο Zaharoff χαρακτηρίστηκε ταυτόχρονα ως «έμπορος του θανάτου» και ως «μυστήριος άνθρωπος της Ευρώπης». Η επιτυχία του σφυρηλατήθηκε μέσα από τις πονηρές, συχνά επιθετικές και αιχμηρές, επιχειρηματικές τακτικές του. Αυτά περιλάμβαναν την πώληση όπλων σε αντίπαλες πλευρές στις συγκρούσεις, μερικές φορές παραδίδοντας πλαστά ή ελαττωματικά μηχανήματα και επιδέξια χρήση του Τύπου για να επιτεθούν σε επιχειρηματικούς αντιπάλους. Ο Ζαχάρωφ διατήρησε στενές επαφές με πολλούς ισχυρούς πολιτικούς ηγέτες, συμπεριλαμβανομένου του Βρετανού Πρωθυπουργού Ντέιβιντ Λόιντ Τζορτζ, του Έλληνα Πρωθυπουργού Ελευθέριου Βενιζέλου και του Οθωμανού Σουλτάνου Αμπντούλ Χαμίτ Β’.
Ο Ζαχάρωφ στην αρχή δεν έκανε την εμπορία όπλων τη μοναδική του επιχείρηση. Αφού η Κύπρος πέρασε υπό βρετανικό έλεγχο το 1878 επέστρεψε στο Ηνωμένο Βασίλειο. Το 1883 εργαζόταν ως ναυτιλιακός πράκτορας στο Galway της Ιρλανδίας, όπου στρατολόγησε ντόπιες κοπέλες για δουλειά σε αμερικανικά εργοστάσια. Είχε επίσης ένα ξόρκι στις Ηνωμένες Πολιτείες όπου εργάστηκε ως άνθρωπος εμπιστοσύνης, και αργότερα ως πωλητής σε μια επιχείρηση σιδηροδρομικών αυτοκινήτων του Σεντ Λούις. Το 1885, υποδυόμενος τον «Πρίγκιπα Zacharias Basileus Zacharoff», παντρεύτηκε μια κληρονόμο της Φιλαδέλφειας, την Jennie Billings, και καταδιώχθηκε στο Ρότερνταμ από ντετέκτιβ μετά την έκθεσή του ως διγαμιστή από έναν Βρετανό που τον αναγνώρισε ως τον ίδιο άνδρα που είχε παντρευτεί μια Βρετανίδα στο Μπρίστολ το 1872. Ο Ζαχάροφ πούλησε πυρομαχικά σε πολλά έθνη, συμπεριλαμβανομένης της Μεγάλης Βρετανίας, της Γερμανίας, της Ρωσικής και Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, της Ελλάδας, της Ισπανίας, της Ιαπωνίας και των Ηνωμένων Πολιτειών.
Παρά τη φήμη του για διαφθορά, έπαιξε καθοριστικό ρόλο στο μάρκετινγκ στρατιωτικού εξοπλισμού, συμπεριλαμβανομένων διάφορων διάσημων όπλων όπως το όπλο ”Maxim” (ένα από τα πρώτα πλήρως αυτόματα πολυβόλα) και το πρώτο υποβρύχιο που λειτουργεί . Η Βρετανο-Σουηδική Nordenfelt παρήγαγε μια σειρά πυροβόλων όπλων κατά του τορπιλισμού στο Erith, το Kent, τη Στοκχόλμη και την Ισπανία. Ο Ζαχάρωφ εργάστηκε για τη Vickers, την εταιρεία πυρομαχικών, από το 1897 έως το 1927. Στα χρόνια που προηγήθηκαν του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, η περιουσία του Ζαχάρωφ αυξήθηκε σε άλλους τομείς για να υποστηρίξει την επιχείρηση όπλων του. Αγοράζοντας την ”L’ Union Parisienne des Banques”, η οποία ήταν ιστορικά συνδεδεμένη με τη βαριά βιομηχανία, ήταν σε θέση να ελέγχει καλύτερα τις χρηματοδοτικές του ρυθμίσεις. Αποκτώντας τον έλεγχο της ”Excelsior”, της δημοφιλούς γαλλικής καθημερινής εφημερίδας, θα μπορούσε να εγγυηθεί ευνοϊκά editorial για τη βιομηχανία όπλων. Για να κερδίσει τη δημόσια αναγνώριση και αναγνώριση, ίδρυσε έναν οίκο ευγηρίας για πρώην Γάλλους ναυτικούς, ενώ μια έδρα στην Αεροδυναμική στο Πανεπιστήμιο του Παρισιού οδήγησε σε περαιτέρω διακρίσεις. Τον Απρίλιο του 1914, οι αυστραλιανές εφημερίδες δημοσίευσαν αναφορές από το Λονδίνο στις 25 Απριλίου ότι ο Ζαχάρωφ είχε δωρίσει 20.000 λίρες «για να μπορέσει η Γαλλία να εκπροσωπηθεί επάξια στους επερχόμενους Ολυμπιακούς Αγώνες στο Βερολίνο» το 1916. Οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 1916 ήταν στη συνέχεια ακυρώθηκε λόγω του πολέμου. Η δωρεά του Ζαχάρωφ αντιπροσώπευε μια σημαντική συμβολή. Στις 10 Μαΐου, η γαλλική κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι θα δωρίσει 6.000 λίρες στην Ολυμπιακή της ομάδα και θα διανείμει 12.000 λίρες από τη δωρεά του Ζαχάρωφ μεταξύ των Ολυμπιακών ομάδων της, με τις υπόλοιπες 8.000 λίρες για την «προώθηση του Ολυμπιακού σκοπού». Στις 31 Ιουλίου 1914, συμπτωματικά την ίδια μέρα που δολοφονήθηκε ο γνωστός αντιμιλιταριστής Jean Jaurès, ο Raymond Poincaré υπέγραψε ένα διάταγμα διορισμού του Ζαχάρωφ ως Διοικητή της Λεγεώνας της Τιμής.
Τον Μάρτιο του 1914, ο Vickers ανακοίνωσε μια νέα αυγή ευημερίας. Κατά τη διάρκεια του πολέμου, η Vickers θα παρήγαγε 4 πλοία της, 3 καταδρομικά, 53 υποβρύχια, 3 βοηθητικά σκάφη, 62 ελαφρά σκάφη, 2.328 κανόνια, 8.000.000 τόνους χαλύβδινων πυρομαχικών, αναρίθμητα αεροπλάνα και 100.000 πολυβόλα. Μέχρι το 1915, ο Ζαχάρωφ είχε στενούς δεσμούς τόσο με τον David Lloyd George όσο και με τον Aristide Briand. Αναφέρεται ότι, με την ευκαιρία μιας επίσκεψης με τον Briand, ο Zaharoff άφησε κρυφά έναν φάκελο στο γραφείο του Aristide Briand. Ο φάκελος περιείχε ένα εκατομμύριο φράγκα για τις χήρες του πολέμου. Ένα από τα καθήκοντα του Ζαχάρωφ κατά τη διάρκεια του Μεγάλου Πολέμου ήταν να διασφαλίσει ότι η Ελλάδα θα ενταχθεί στον πόλεμο από την πλευρά των Συμμάχων, βοηθώντας στην ενίσχυση του ανατολικού μετώπου. Επιφανειακά, αυτό φαινόταν αδύνατο αφού ο βασιλιάς Κωνσταντίνος ήταν κουνιάδος του Κάιζερ. Δημιουργώντας ένα πρακτορείο Τύπου στην Ελλάδα για τη δημοσιοποίηση της βρετανικής προπαγάνδας με το οποίο επικοινώνησε ο Ουέλινγκτον Χάουζ, ο Ζαχάρωφ οδήγησε, μέσα σε λίγους μήνες, στην ανατροπή του Βασιλιά Κωνσταντίνου από τον Πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο και στην είσοδο της Ελλάδας στον πόλεμο ως σύμμαχος της Βρετανικής Αυτοκρατορίας. Το 1917 και το 1918, κατόπιν εντολής του Ντέιβιντ Λόιντ Τζορτζ, ο Ζαχάρωφ ξεκίνησε μια σειρά μυστικών ειρηνευτικών διαπραγματεύσεων με την Οθωμανική Αυτοκρατορία, ξεκινώντας στις 18 Ιουλίου 1917. Οι Βρετανοί ήλπιζαν ότι ο Ζαχάρωφ θα μπορούσε να πείσει τους Τρεις Πασάδες να εγκαταλείψουν τις Κεντρικές Δυνάμεις και να κάνουν ξεχωριστή ειρήνη με τους Συμμάχους. Μέχρι το τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, οι Times υπολόγισαν ότι ο Ζαχάρωφ είχε δαπανήσει 50 εκατομμύρια λίρες για την υπόθεση των Συμμάχων.
Στα χρόνια που ακολούθησαν, ο Ζαχάροφ ενεπλάκη στις υποθέσεις των μικρότερων δυνάμεων, τις οποίες οι Τέσσερις Μεγάλοι, που συμμετείχαν στην ανακατασκευή της Ευρώπης, θα μπορούσαν ευτυχώς να αγνοήσουν. Συγκεκριμένα, βάλθηκε να διασφαλίσει ότι η Ελλάδα και ο Βενιζέλος θα λάβουν το κατάλληλο μερίδιο από τα λάφυρα από την πολύ εξασθενημένη Τουρκία. Το 1920 δώρισε μισό δισεκατομμύριο χρυσά φράγκα στο Ελληνικό Δημόσιο για τον ελληνικό σκοπό (Μεγάλη Ιδέα). Ο Ζαχάρωφ έπεισε τον Βενιζέλο να επιτεθεί αλλά, μετά από κάποια εντυπωσιακή αρχική επιτυχία, ο Ελληνικός Στρατός τελικά απωθήθηκε. Στις εκλογές που ακολούθησαν, οι πιστοί του Κωνσταντίνου κατάφεραν να αναγκάσουν τον Βενιζέλο να φύγει, αλλά ο Ζαχάρωφ έμεινε γύρω για να πείσει τον ίδιο Βασιλιά ότι έπρεπε να επιτεθεί ξανά στην Τουρκία. Αλλά με τον Μουσταφά Κεμάλ τώρα επικεφαλής της Τουρκίας, αυτό το εγχείρημα ήταν βέβαιο ότι θα αποτύγχανε. Οι πολεμικές περιπέτειες του Ζαχάρωφ δεν έτυχαν καλής υποδοχής από τον Τύπο στο Παρίσι και στο Λονδίνο. Ο Ζαχάροφ συμμετείχε επίσης σε δύο ακόμη σημαντικά χρηματοοικονομικά εγχειρήματα τον Οκτώβριο του 1920, συμμετέχοντας στην ίδρυση μιας εταιρείας που ήταν προκάτοχος του πετρελαϊκού γίγαντα ”BP”. Προέβλεψε ότι υπήρχε μεγάλο μέλλον στον κλάδο του πετρελαίου. Η σχέση του με τον πρίγκιπα Λουδοβίκο Β’ του Μονακό οδήγησε στην αγορά της γεμάτη χρέη ”Société des Bains de Mer”, η οποία διοικούσε το παγκοσμίου φήμης καζίνο του Μόντε Κάρλο και ήταν η κύρια πηγή εσόδων για το πριγκιπάτο. Κατάφερε να επιστρέψει το καζίνο στο κέρδος και πάλι. Ταυτόχρονα, ο Ζαχάρωφ είχε επικρατήσει του Κλεμανσό για να διασφαλίσει ότι η Συνθήκη των Βερσαλλιών περιλάμβανε την προστασία των δικαιωμάτων του Μονακό, όπως είχε καθιερωθεί το 1641, ωστόσο ο Λουδοβίκος είχε σημειώσει τη σταδιακή διάβρωσή τους κατά τους επόμενους τρεις αιώνες.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- LIVESEY ANTHONY (2005), ΠΡΩΤΟΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ: ΟΙ ΜΕΓΑΛΕΣ ΜΑΧΕΣ (μτφρ-επιμ. Δημήτρης Γεδεών), εκδ: Σαββάλας
