Της Εμμανουέλας Σουφαλιδάκη,
Η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων θέτει στο επίκεντρο τη στήριξη των καταπιεσμένων ομάδων, υποσχόμενη η οικουμενική διακήρυξη να γίνει η φωνή όλων αυτών, όπου και αν ζουν. Καταπατήσεις δικαιωμάτων των μειονοτικών ομάδων, κακοποίηση γυναικών, εκμετάλλευση ανηλίκων και κατηγορίες για γενοκτονίες λαών είναι όλα φαινόμενα της σύγχρονης πραγματικότητας που γεννούν τα ερώτημα αν τα Ανθρώπινα Δικαιώματα είναι ένα επιφανειακό κατασκεύασμα των κρατών της Δύσης ή αν τελικά τυγχάνουν καθολικής αποδοχής και σεβασμού.
Αν και έννοιες που σχετίζονται με τα δικαιώματα υπήρχαν ήδη από την αρχαιότητα, η σύγχρονη έννοια των ανθρωπίνων δικαιωμάτων έχει τις ρίζες της στη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου του 1789, κατά την περίοδο της Γαλλικής Επανάστασης, και στην Παγκόσμια Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του 1948. Διάφορες θεωρίες εκ τότε, όπως αυτή για τα φυσικά Δικαιώματα (Natural Rights), αυτή του Κοινωνικού Συμβολαίου (Social Contrast), αυτή για την κοσμοθεωρία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων (Human Rights Cosmopolitanism) και αυτή για την προστασία των αδυνάμων είναι όλα παραδείγματα που δίνουν σημασία στα ανθρώπινα δικαιώματα, αλλά από διαφορετικές προσεγγίσεις και σκοπιές, δίνοντας έμφαση σε διαφορετικές κάθε φορά αξίες.
Ωστόσο, θεσμική κατοχύρωση τα ανθρώπινα δικαιώματα αποκτούν με την υπογραφή της Ε.Σ.Δ.Α. (Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου ή αλλιώς Σύμβαση της Ρώμης) το 1950, ενώ γίνονται νομικά δεσμευτικά σύμφωνα με το Χ.Θ.Δ.Ε.Ε. (με τον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων του Ανθρώπου), όπου τέθηκε σε ισχύ με τη συνθήκη της Λισαβόνας τον Δεκέμβριο του 2009. Η σημασία των παραπάνω νομοθετημάτων έγκειται στην ποικιλία των ζητημάτων που υπηρετούν, καθώς εγκαθιδρύουν όχι μόνο την προστασία των δικαιωμάτων και την αποτροπή παραβίασης τους, αλλά παράλληλα και το δικαστικό πλαίσιο γύρω από αυτά και την προώθηση των αντίστοιχων αξιών.
Πέρα, όμως, από την τυπική θεσμοθέτηση των παραπάνω δικαιωμάτων μένει να εξετάσουμε και την ουσιαστική τους εφαρμογή. Πλήθος παραδειγμάτων σε διάφορα μέρη του κόσμου φανερώνουν πόσο απέχει από την πραγματικότητα η σε βάθος προάσπιση και πρακτική διαφύλαξη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Κλασικό παράδειγμα αποτελεί το δικαίωμα του να ζει κανείς ελεύθερος, το οποίο αναλύεται ως η αξίωση κάθε ατόμου να έχει ελευθερία και προσωπική ασφάλεια. Η σκληρή πραγματικότητα, όμως, με το ξέσπασμα πολέμων σε διάφορα μέρη του κόσμου και με την απώλεια εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπινων ζωών επιβεβαιώνουν το μεγάλο πλήγμα που υφίστανται τα θεμελιώδη δικαιώματα σε καθημερινή βάση.
Ως εκ τούτου, πολλοί Κοινωνιολόγοι και Ανθρωπολόγοι εκφέρουν άποψη για μια άκρως πλασματική κατοχύρωση αυτών των δικαιωμάτων που ως στόχο έχει να ελαφρύνει τη συνείδηση των Δυτικών, αδιαφορώντας για την κατ΄ ουσία κατάφωρη καταπάτηση τους. Πώς μπορεί, λοιπόν, να γίνεται συνεχώς και περίτρανα λόγος για την ύπαρξη και την εκπροσώπηση αυτών των δικαιωμάτων, όταν χιλιάδες περιπτώσεις καθημερινά αποδεικνύουν το αντίθετο;
Παρόλο που ο συλλογισμός της παραπάνω άποψης μπορεί να κριθεί βάσιμος, οφείλουμε να αναλογιστούμε την εξέλιξη που έχει σημειωθεί τα τελευταία χρόνια και που εξακολουθεί να σημειώνεται, χαράσσοντας ένα πολλά υποσχόμενο μέλλον. Ενδείξεις αυτής της προόδου είναι ο σχηματισμός όλο και περισσότερων οργανισμών και ενώσεων προάσπισης αυτών των δικαιωμάτων και η τάση πολλών κρατών να δίνουν έμφαση μέσω της δημιουργίας ισχυρότερου νομικού πλαισίου στις ατομικές ελευθερίες και στα δικαιώματα. Ταυτόχρονα, ο σχηματισμός νέων προγραμμάτων, τα οποία χρηματοδοτούνται από τη Ευρωπαϊκή Ένωση και η λήψη πρωτοβουλιών επιβεβαιώνουν τη συστηματική αυτή προσπάθεια. «Στοίχημα» της σύγχρονης δυτικής κοινωνίας αποτελεί η επέκταση αυτών των αξιών πέρα από την Ευρώπη, δείχνοντας ότι μόνο μέσω της υποστήριξης του συνόλου της ανθρώπινης αξίας μετουσιώνεται ο άνθρωπος και το μεγαλείο του.
Καθώς οι κοινωνίες εξελίσσονται, οι προκλήσεις στον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων έρχονται συνεχώς στην επιφάνεια, καθιστώντας την προστασία αυτών των δικαιωμάτων προτεραιότητα για την παγκόσμια κοινότητα. Πέρα από την κατανόηση της σημασίας όλων αυτών των δικαιωμάτων, εξίσου σημαντική κρίνεται αφενός η ενεργοποίηση όλων των πολιτών και αφετέρου η προσπάθεια καταπολέμησης εκείνων των στοιχείων που αντιβαίνουν στα ύψιστα ιδανικά και στα ανθρωπιστικά ιδεώδη των θεμελιωδών δικαιωμάτων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
