Του Βασίλη Μορφονιού,
Tο Happy Together (Ευτυχισμένοι Μαζί) είναι γυρισμένο από τον Γουόνγκ Καρ-Γουάι κυκλοφόρησε στις κινηματογραφικές αίθουσες λίγους μήνες αργότερα, το Μάιο του 1997. Η ταινία αφορά ένα ομοφυλόφιλο ζευγάρι από το Χονγκ Κονγκ που πηγαίνει διακοπές στο Μπουένος Άιρες, στην Αργεντινή, και ακολουθεί την ταραχώδη και ολίγον τοξική σχέση τους μέσα από τους διάφορους χωρισμούς και επανενώσεις τους. Η ημερομηνία κυκλοφορίας της ταινίας, σε συνδυασμό με τον τόπο προέλευσης του σκηνοθέτη (Χονγκ Κονγκ), ξεκλειδώνει ένα κρυμμένο, οριακά μεταφυσικό, τμήμα της ταινίας που θα περάσει απαρατήρητο από ένα κοινό που δεν είναι εξοικειωμένο με τη σύγχρονη κινεζική ιστορία. Αυτό γιατί, το 1997, πέρα από την κυκλοφορία της συγκεκριμένης ταινίας ολοκληρώθηκε και η νομική επιστροφή του Χονγκ Κονγκ στην Κίνα από το Ηνωμένο Βασίλειο.
Το Χονγκ Κονγκ βρίσκεται στις νότιες ακτές της Κίνας και περιβάλλεται από τη θάλασσα της νότιας Κίνας. Μετά την ήττα της δυναστείας των Τσινγκ από τη Βρετανική αυτοκρατορία κατά τη διάρκεια του πρώτου πόλεμου του οπίου, το νησί του Χονγκ Κονγκ πέρασε στην ιδιοκτησία της αυτοκρατορίας όπου «ο ήλιος δεν δύει ποτέ» στις 29 Αυγούστου του 1842. Στη συνθήκη του 1898, η Βρετανία μεγέθυνε τις κατακτήσεις της έτσι ώστε να περιλαμβάνουν και τις γύρω περιοχές του νησιού για 99 χρόνια. Στις 25 Δεκεμβρίου, γνωστά και ως «Μαύρα Χριστούγεννα», η ιαπωνική αυτοκρατορία κατέκτησε το Χονγκ Κονγκ και προχώρησε σε φρικαλεότητες προς τον πληθυσμό του (γεγονός που μείωσε τον πληθυσμό του πάνω από το μισό). Μετά τον πόλεμο, οι βρετανοί ανέκτησαν τον έλεγχό του, ενώ έκλεισαν τα σύνορα με την Κίνα μετά την επικράτηση των Κομμουνιστών. Καθώς η συμφωνία του 1898 πλησίαζε και η Κίνα ολοένα και μεγάλωνε τη στρατιωτική της ισχύ και την επιρροή της, το Ηνωμένο Βασίλειο το 1990 συμφώνησε να περάσει στην κυριαρχία της Κίνας την 1η Ιουλίου 1997 (θυμίζω ότι η ταινία βγήκε το Μάιο του 97), ενώ το Χονγκ Κονγκ θα παρέμενε αυτόνομο ως ειδική διοικητική περιοχή της Κίνας διατηρώντας όμως το καπιταλιστικό του σύστημα και σημαντική αυτονομία για άλλα 50 χρόνια.
«Όλες μου οι ταινίες αφορούν το Χονγκ Κονγκ» λέει ο σκηνοθέτης Καρ-Γουάι, «ακόμα και αν είναι γυρισμένες στην Αργεντινή». Η ταινία ακολουθεί ουσιαστικά δύο σχέσεις, μια με τον πρωταγωνιστή Χο και τον σύντροφό του Λάι, καθώς ψάχνουν να αναθερμάνουν τον δεσμό τους στο ζεστό καλοκαίρι της Αργεντινής, ενώ η δεύτερη αφορά την ακόμα πιο κατακερματισμένη σχέση των δυο αντρών με την πατρίδα τους. Η αρχικά δελεαστική ιδέα των διακοπών καταλήγει πολύ γρήγορα να θυμίζει περισσότερο εξορία καθώς από τα πρώτα δέκα λεπτά το ζευγάρι όχι μόνο χωρίζει αλλά χάνει τις οικονομίες του και «παγιδεύεται» στο Μπουένος Άιρες. Ο Γουόνγκ επίτηδες τοποθετεί τα κινηματογραφικά του «πειραματόζωα» μακριά από την πατρίδα τους και τα αφήνει να περιπλανιόνται χαμένα στις χαμηλόμισθες εργατικές συνοικίες του Μπουένος Άιρες. Έτσι, απεικονίζει οπτικά τα περίπλοκα συναισθήματα των συμπατριωτών του σε μια περίοδο πρωτοφανούς αστάθειας και αβεβαιότητας όπου το μόνο σίγουρο ήταν ότι οι ζωές τους σύντομα θα άλλαζαν για πάντα.
Χαρακτηριστική είναι, επίσης, η τετριμμένη σχέση που έχει ο πρωταγωνιστής Χό με τον πατέρα του, τον οποίο έχει αδικήσει και ντρέπεται να τον αντιμετωπίσει. Δεν είναι δύσκολο να φανταστούμε στο πρόσωπο του απόμακρου, αποδοκιμαστικού παραδοσιακού πατέρα να ενσαρκώνεται η Κίνα ενώ του Χονγκ Κονγκ στον αντισυμβατικό Χο που δεν γνωρίζει πως θα αντιδράσει ο πατέρας του μόλις τον ξανασυναντήσει.
«Πιστεύω ότι είναι σημαντικό να γυρίσουμε μια ταινία για αυτό» λέει ο Καρ-Γουάι. «Μια ταινία για μια μη αποδεκτή σχέση, ίσως μια γκέι σχέση, ειδικά επειδή δεν ήμουν σίγουρος ότι θα μπορούσες να γυρίσεις μια γκέι ταινία μετά το ‘97 στο Χονγκ Κονγκ». Η ομοφυλοφιλία, και κατ’ επέκταση τα δικαιώματα των LGBTQ+, είχαν μόλις πετύχει την πρώτη μεγάλη τους νίκη το 1991 όταν εξασφάλισαν την αναγνώριση του δικαιώματος της ομοφυλοφιλίας και την εξίσωσή τους με τα ετερόφυλα αδέρφια τους. Καθώς, όμως, η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας έχει πολύ πιο περιοριστικά μέτρα όπου τα ομοφυλόφιλα ζευγάρια δεν έχουν δικαίωμα γάμου ή υιοθεσίας, υπήρχε ο φόβος ότι με την παραχώρηση του Χονγκ Κονγκ στην ηπειρωτική Κίνα θα σήμαινε και το “reset” όλων των δικαιωμάτων που είχαν κατακτηθεί με κόπο τις τελευταίες δεκαετίες, όχι μόνο όσο αφορά τη ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα αλλά και γενικότερα. Ο Καρ Γουάι χρησιμοποιεί την ομοφυλοφιλία σαν σύμβολο του διαφορετικού τρόπου ζωής και σκέψης που χαρακτήρισε το πλέον «δυτικοποιημένο» Χονγκ Κονγκ κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα και σαν έναν τρόπο να μεταφέρει το άγχος που κυριαρχούσε σε ένα τμήμα των συμπατριωτών του για το βαθμό που το Κομμουνιστικό Κόμμα της Κίνας θα διατηρούσε τη συνθήκη γνωστή ως «Μία Χώρα, Δύο Συστήματα» μετά την παράδοση.
Όπως μας ενημερώνει η ταινία, το Μπουένος Άιρες είναι σαν «αρνητική κόπια» του Χονγκ Κονγκ καθώς οι δύο πόλεις τοποθετούνται γεωγραφικά στην αντίθετη πλευρά της γης με το ακριβώς αντίθετο ωράριο. Μια από τις πιο ευρηματικές σκηνοθετικά σκηνές στην ταινία είναι όταν η κάμερα αναποδογυρίζει, φανερώνοντας το Μπουένος Άιρες να είναι ένας αντεστραμμένος καθρέπτης της πατρίδας τους με ανθρώπους, ήχους και εικόνες που θυμίζουν την ατμόσφαιρα από προηγούμενες ταινίες του Καρ Γουάι, γυρισμένες στο Χονγκ Κονγκ, γιγαντώνοντας έτσι τη νοσταλγία του Χο για το σπίτι του. Κινηματογραφικά οι αντιθέσεις και τα κοινά σημεία μεταξύ Χονγκ Κονγκ και Μπουένος Άιρες, καθώς και τα σκαμπανεβάσματα της σχέσης αγάπης – μίσους που κυριαρχεί παίρνουν μορφή υπό τον φακό του ευρηματικού φωτογράφου Κρίστοφερ Ντόιλ που αντικατοπτρίζει τα διάφορα κυριολεκτικά και μεταφορικά δίπολα της ταινίας με την εναλλαγή από ασπρόμαυρο σε έγχρωμο. Αξιοσημείωτη είναι, επίσης, η επιλογή του σκηνοθέτη να γυρίσει το μεγαλύτερο μέρος της ταινίας σε ένα στενόχωρο ενοικιασμένο δωμάτιο σαν να θέλει να αποτυπώσει την αποπνικτική απομόνωση που νιώθουν εκατομμύρια κινέζοι της διασποράς αποκομμένοι από την πατρίδα τους.
Η πιο εμβληματική σκηνή της ταινίας είναι όταν ο Χο επιτέλους φτάνει στους μαγευτικούς καταρράκτες Ιγκουασού και στέκει απέναντι στη συντριπτική τους δύναμη αλλά και απαράμιλλη ομορφιά. Στα κινέζικα όπως μας λέει ο Καρ Γουάι «Ο Καταρράκτης ήταν πάντα σύμβολο ένωσης καθώς όλα τα νερά καταλήγουν στη θάλασσα». Η διττή φύση των νερών του καταρράκτη, ταυτόχρονα μια δύναμη ένωσης και καταστροφής, μετατρέπεται σε ένα μεταφυσικό σημείο σύγκλισης των ζωών εκατομμυρίων Κινέζων διασποράς όπου οδηγούνται μετά από αιώνες απομόνωσης στην επανένωση και δεν γνωρίζουν αν το αποτέλεσμα θα είναι θετικό ή θα καταλήξει σε ακόμα μεγαλύτερο αποπροσανατολισμό. Δεν είναι τυχαίο, ότι ο μόνος φίλος που κάνει ο Χο στη περιπέτεια του στο Χονγκ Κονγκ είναι ένας Ταϊβανέζος καθώς είναι από τους λίγους που μπορούν να κατανοήσουν το συναισθηματικό χάος που επικρατεί στο Χονγκ Κονγκ όσον αφορά τη σχέση του με την ηπειρωτική Κίνα.
Οι αντιθέσεις συνεχίζονται μέχρι το φινάλε της ταινίας με τον τίτλο και τη χρήση του ομώνυμου τραγουδιού των Turtles καθώς όχι μόνο οι σχέσεις χαρακτήρων και πολιτισμών είναι κάθε άλλο παρά “happy together” αλλά και η απεικονιζόμενη απαισιοδοξία της εικόνας έρχεται σε σύγκρουση με το εύθυμο cover του πασίγνωστου pop τραγουδιού. Για να κλείσω με τα λόγια του ίδιου του Καρ Γουάι: «Με ρώτησαν τι πιστεύω για την παράδοση του ‘97 πολλές φορές πριν, κατά τη διάρκεια και μετά την κυκλοφορία της ταινίας. Πάντα λέω ότι το Happy Together είναι η απάντηση μου».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- History of Hong Kong, britannica.com, διαθέσιμο εδώ.
- Wong Kar-wai by Han Ong, bombmagazine.org, διαθέσιμο εδώ.
