Της Ελένης-Παναγιώτας Μινάι,
Θα έχετε δει στον τύπο ή στα ηλεκτρονικά μέσα ενημέρωσης να θίγεται το ζήτημα της δωρεάς οργάνων και του εγκεφαλικού θανάτου:
«Ζωή σε τέσσερις ανθρώπους έδωσε με τον θάνατό της μια 70χρονη γυναίκα από το Ηράκλειο που νοσηλευόταν στο Βενιζέλειο Νοσοκομείο Ηρακλείου με ενδοεγκεφαλική αιμορραγία και ήταν κλινικά νεκρή.
Οι συγγενείς της, παρά την οδύνη τους για τον χαμό της, πήραν την σημαντική και γενναία απόφαση να δωρίσουν τα όργανά της. Έτσι, την περασμένη Τετάρτη 27 Ιανουαρίου, στήθηκε μια ολονύχτια επιχείρηση λήψης των οργάνων της…»
«Στη δωρεά των οργάνων 15χρονου, ο οποίος τραυματίστηκε βαριά σε τροχαίο, με αποτέλεσμα τον εγκεφαλικό θάνατο, προχώρησε η οικογένειά του, προσφέροντας τη ζωή σε τέσσερις ανθρώπους που χρειάζονται μεταμόσχευση.
Ο νεαρός νοσηλευόταν για αρκετές μέρες στη Μονάδα Εντατικής Θεραπείας του Νοσοκομείου Παπαγεωργίου και όταν διαπιστώθηκε ο εγκεφαλικός θάνατος, η οικογένειά του, με μεγαλοψυχία, πήρε τη γενναία απόφαση της δωρεάς των οργάνων του…»
Όπως διαβάσατε στα παραπάνω αποσπάσματα άρθρων που έχουν δημοσιευτεί το 2021 και το 2023 αντίστοιχα, οι συντάκτες των δύο άρθρων κάνουν λόγο για κλινικό και εγκεφαλικό θάνατο.
Τι ορίζεται, όμως, ως κλινικός και εγκεφαλικός θάνατος; Ουσιαστικά πρόκειται για δύο ορολογίες που περιγράφουν την ίδια κατάσταση, αλλά ο κλινικός θάνατος είναι μια ξεπερασμένη ιατρική ορολογία που έχει αντικατασταθεί από τον πιο ορθό όρο του εγκεφαλικού θανάτου που περιγράφει σαφέστερα την κατάσταση του ασθενούς. Έτσι όπως αναφέρεται κι από τον ΕΟΜ (Ελληνικός Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων), ο εγκεφαλικός θάνατος ορίζεται ως «…η κατάσταση της μη αναστρέψιμης βλάβης του εγκεφάλου, με απώλεια όλων των λειτουργιών του εγκεφαλικού στελέχους». Δηλαδή, πρακτικά, όταν εξαιτίας οποιασδήποτε αιτίας, η λειτουργία του εγκεφαλικού στελέχους (τμήματος του εγκεφάλου που ρυθμίζει την αυτόματη αναπνοή, την αρτηριακή πίεση, και άλλες ζωτικές λειτουργίες του οργανισμού) πάψει και δεν είναι δυνατή η επαναλειτουργία, λόγω της σοβαρότητας της βλάβης που υπέστη, αυτό μεταφράζεται ως ανικανότητα του οργανισμού να επιβιώσει εξαιτίας της απώλειας αυτών των ζωτικών λειτουργιών. Με αποτέλεσμα, προοδευτικά όλος ο εγκέφαλος να νεκρώνεται και τελικά ο ασθενής να διαγιγνώσκεται νεκρός.
Ωστόσο, κυκλοφορούν ανυπόστατες επιστημονικά φήμες, που στόχο έχουν να δυσφημίσουν το έργο του αρμόδιου φορέα για τις μεταμοσχεύσεις και να προκαλέσουν σύγχυση στους πολίτες. Μια τέτοια φήμη είναι ότι λαμβάνονται όργανα προς μεταμόσχευση από ασθενείς σε φυτική κατάσταση, η οποία είναι κατηγορηματικά λανθασμένη. Η διαφορά ενός ασθενή σε φυτική κατάσταση και ενός άλλου με εγκεφαλικό θάνατο είναι ότι στην πρώτη περίπτωση το εγκεφαλικό στέλεχος δεν έχει υποστεί βλάβη και λειτουργεί φυσιολογικά, ενώ στη δεύτερη έχει πάψει η λειτουργία του. Στη φυτική κατάσταση, το πρόβλημα του ασθενούς έγκειται σε παύση των λειτουργιών του φλοιού του εγκεφάλου (μνήμη, σκέψη, αντίληψη, γνωσιακές λειτουργίες) κι όχι του στελέχους. Άρα, ένας τέτοιος ασθενής σε καμία περίπτωση δεν είναι νεκρός και κατ’ επέκταση υποψήφιος δότης οργάνων.
Σίγουρα έχετε ακούσει, επίσης, τη φράση μετά από διάγνωση εγκεφαλικού θανάτου «μη δώσετε τα όργανά του, γιατί μπορεί να συμβεί ένα θαύμα και να ξυπνήσει», κάτι το οποίο είναι αδύνατο να συμβεί, διότι η ορθή διάγνωση εγκεφαλικού θανάτου συνεπάγεται με τον αναπόφευκτο θάνατο όλου του οργανισμού. Άρα, εφόσον έχουν ακολουθηθεί όλα τα πρωτόκολλα και οι διαδικασίες ορθά από τους υπεύθυνους γιατρούς, δεν μπορεί να τεθεί καμία αμφισβήτηση προς την τελική διάγνωση του εγκεφαλικού θανάτου.
Ωστόσο, ποιες διαδικασίες είναι αυτές που θα αναδείξουν τον ασθενή εγκεφαλικά νεκρό; Τόσο οι κλινικές όσο και οι εργαστηριακές εξετάσεις είναι αυτές που θα καθορίσουν την τελική διάγνωση. Στο παρόν, όμως, άρθρο θα δώσω έμφαση στις δοκιμασίες που σε κλινικό επίπεδο ορίζουν ότι ο ασθενής είναι εγκεφαλικά νεκρός.
Μετά το πέρασμα ενός προκαθορισμένου χρόνου για κάθε ξεχωριστή περίπτωση, από τη στιγμή που έχει επέλθει κώμα, οι ομάδα γιατρών θα ξεκινήσει τη διαδικασία διάγνωσης πιθανού εγκεφαλικού θανάτου. Η νευρολογική εξέταση περιλαμβάνει τις εξής κλινικές δοκιμασίες:
- Επιβεβαίωση κώματος
- Απουσία αντανακλαστικών του στελέχους
- Δοκιμασία άπνοιας
Για την επιβεβαίωση κώματος θα πρέπει να έχει καθοριστεί η αιτία που προκάλεσε το κώμα και να επιβεβαιωθεί ότι δεν πρόκειται για αναστρέψιμη αιτία, όπως φάρμακα ή νοσήματα. Όπως, επίσης, είναι σημαντικό να αποκλειστούν άλλα αίτια, τα οποία μπορεί να μας παραπλανούν, διότι μιμούνται τον εγκεφαλικό θάνατο και προκαλούν σύγχυση. Έπειτα, πραγματοποιείται νευρολογική εκτίμηση με κλίμακα Γλασκόβης (GCS), από την οποία πρέπει να προκύψει αυστηρά σκορ 3, για να επιβεβαιώσουμε ότι έχουμε μια βαριάς μορφής κώμα. Σε άλλη περίπτωση, π.χ. σκορ 4 ή 7, και γενικά σε σκορ μεγαλύτερο του 3, αποκλείουμε τον εγκεφαλικό θάνατο.
Συνέχεια έχει, μετά την ανάδειξη πιθανού εγκεφαλικού θανάτου από το νευρολογικό έλεγχο, τα κλινικά κριτήρια για εγκεφαλικό θάνατο, δηλαδή δοκιμασίες απουσίας αντανακλαστικών από το κέντρο του εγκεφαλικού στελέχους. Πιο συγκεκριμένα:
- Απουσία μορφασμών προσώπου
Μετά την πρόκληση επώδυνου ερεθίσματος (σε οφθαλμική κόγχη ή άκρα), φυσιολογικά αναμένουμε μορφασμό προσώπου ως απάντηση στον επώδυνο ερεθισμό (έλεγχος V και VII εγκεφαλικής συζυγίας).
- Κατάργηση αντανακλαστικού των οφθαλμικών κορών στο φως
Δηλαδή, απουσία αντίδρασης των κορών στο φως. Με επίδραση ισχυρής δέσμης φωτός στους οφθαλμούς, φυσιολογικά αναμένουμε συστολή των κορών (μύση), αλλά στον εγκεφαλικό θάνατο παρατηρούμε καθηλωμένες, διασταλμένες κόρες που δεν αντιδρούν (έλεγχος II και III εγκεφαλικής συζυγίας).
- Κατάργηση αντανακλαστικού κερατοειδούς
Μετά από άσκηση πίεσης στον κερατοειδή του οφθαλμού με ατραυματικό μέσο (π.χ. με άγγιγμα με στυλεό από βαμβάκι), αναμένουμε φυσιολογικά κλείσιμο βλεφάρων, κάτι το οποίο απουσιάζει στον εγκεφαλικό θάνατο (έλεγχος V και VII εγκεφαλικής συζυγίας).
- Κατάργηση οφθαλμο-κεφαλικού ανακλαστικού
Γίνεται περιστροφή της κεφαλής 180° και αναμένουμε τους οφθαλμούς να ακολουθούν την πορεία στροφής του κεφαλιού ή παραμένουν καθηλωμένα στο κέντρο. Σε εγκεφαλικό θάνατο παρατηρείται το φαινόμενο γνωστό ως «μάτια κούκλας». Αντενδείκνυται η δοκιμασία αυτή σε κάκωση αυχενικής μοίρας της σπονδυλικής στήλης, για να αποφευχθεί η πρόκληση επιπλέον βλάβης.
- Κατάργηση οφθαλμο-αιθουσαίου αντανακλαστικού
Γίνεται έγχυση 20-50ml ψυχρού φυσιολογικού ορού στον ακουστικό πόρο και περιμένουμε φυσιολογικά κίνηση των οφθαλμών, ως απάντηση στο ψυχρό υγρό. Στον εγκεφαλικό θάνατο δεν παρατηρείται καμιά αντίδραση (έλεγχος III, VI και VIII εγκεφαλικής συζυγίας).
- Απουσία φαρυγγο-λαρυγγικών αντανακλαστικών
Εισάγουμε μαλακό καθετήρα στον φάρυγγα και στην τραχεία για ερεθισμό και πρόκληση κίνησης κατάποσης ή βήχα, αντιδράσεις που δεν υπάρχουν σε κατάσταση εγκεφαλικού θανάτου (έλεγχος IX και X εγκεφαλικής συζυγίας).
- Απουσία αντανακλαστικών θηλασμού
Πραγματοποιείται σε νεογέννητα και βρέφη.
Στο τελικό στάδιο των κλινικών δοκιμασιών, λαμβάνει χώρα η δοκιμασία άπνοιας. Η απουσία αυθόρμητης αναπνοής, μετά από αυτό το τεστ, θα θέσει την τελική επιβεβαίωση του εγκεφαλικού θανάτου. Έτσι, γίνεται προ οξυγόνωση του ασθενούς με 100% οξυγόνο για 10 λεπτά και μετά την περάτωση αυτού του χρονικού διαστήματος γίνεται αποσύνδεση του ασθενούς από τον μηχανικό αναπνευστήρα, για παρατήρηση αντίδρασης. Φυσιολογικά, αναμένουμε αυθόρμητη αναπνευστική προσπάθεια, σε περίπτωση, όμως, απουσίας αναπνευστικών κινήσεων, η κλινική διάγνωση για εγκεφαλικό θάνατο είναι θετική και τίθεται ώρα θανάτου η ώρα επιβεβαίωσης.
Θεωρώ ότι είναι ζωτικής σημασίας να παραθέσω μια γνωστή αιτία για αμφισβήτηση της τελικής διάγνωσης που προκύπτει από συναισθηματική φόρτιση και απουσία γνώσεων στο πεδίο του εγκεφαλικού θανάτου. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι ασθενείς, μετά από επιβεβαιωμένο εγκεφαλικό θάνατο, κινούν κάποιο μέλος του σώματος ή κάποια άλλη αντίδραση που προβληματίζει τους συγγενείς του αποθανόντος. Ανεξήγητες κινήσεις ή αντιδράσεις τέτοιου είδους που φυσιολογικά «υποδηλώνουν» ύπαρξη ζωής ονομάζονται κινήσεις Lazarous και σε καμία περίπτωση δεν υποδηλώνουν παρουσία ζωής σε αυτή την περίπτωση. Αποτελούν κινήσεις αυτοματισμού του νωτιαίου μυελού, όταν η ανασταλτική επίδραση των ανώτερων εγκεφαλικών κέντρων έχει διακοπεί, οπότε δεν επηρεάζουν την τελική διάγνωση. Παρ’ όλ’ αυτά πραγματοποιείται ηλεκτροεγκεφαλογράφημα ή αγγειογραφεία για την εξάλειψη της οποιασδήποτε αμφιβολίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Συστήματα Μεταμοσχεύσεων, Αλκιβιάδης Ι. Κωστάκης, Μάρκος Σαρρής, Ιατρικές Εκδόσεις Π. Χ. Πασχαλίδης
- Εγκεφαλικός θάνατος, ΕΟΜ. Διαθέσιμο εδώ
- Δωρεά ζωής σε 4 ανθρώπους από γυναίκα 70 ετών, nisimalikistation. Διαθέσιμο εδώ
-
Θεσσαλονίκη: Δωρεά οργάνων από την οικογένεια 15χρονου που έμεινε εγκεφαλικά νεκρός, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ. Διαθέσιμο εδώ
