Της Ευθυμίας Καραδήμου,
Σας έχει τύχει ποτέ να παρακολουθείτε μια πολιτική ομιλία και παρά το απλό της λεξιλόγιο να μην μπορείτε να κατανοήσετε το πραγματικό της περιεχόμενο ή αντίστοιχα σας έχει τύχει να νιώθετε εγκλωβισμένοι σε έναν «άδειο» λόγο που δεν σας επιτρέπει να εκφράσετε τις σκέψεις σας; Λοιπόν, δεν είστε μόνοι και σίγουρα δεν είστε παράλογοι! Το φαινόμενο αυτό εντόπισε και ανέλυσε στο βιβλίο του ο Ιταλός φιλόσοφος και πολιτικός Jean-Paul Fitoussi. Σύμφωνα με τον οποίο: «Ο τρόπος με τον οποίο μας μιλούν για τα οικονομικά, τα κοινωνικά ή ακόμα και τα πολιτικά γεγονότα μάς αφήνει ελάχιστες πιθανότητες να αντιληφθούμε τι θέλουν να μας πουν, πόσο μάλλον να κατανοήσουμε τις κρίσεις που μας πλήττουν».
Σκοπός του βιβλίου είναι να αναδείξει αυτή τη νέα πραγματικότητα της σύγχρονης γλώσσας , η οποία οφείλεται στην επινόηση και ανάπτυξη μιας νέο-γλώσσας. Σε αυτή τη νέα μορφή, η γλώσσα οροθετείται, ενώ, παράλληλα, υιοθετείται ένας λεξικός μινιμαλισμός δια του οποίου μόνο οι λέξεις που εξυπηρετούν τους σκοπούς της εκάστοτε πολιτικής παραμένουν στο λεξικό, το οποίο εμπλουτίζεται διαρκώς με νέους όρους. Αν κάποιος έχει διαβάσει το βιβλίο 1984 του George Orwell μπορεί εύκολα να καταλάβει τις επιρροές του, στο έργο του Fitoussi αναφορικά με το αντίστοιχο “newspeak”, όπου η γλώσσα χρησιμοποιείται ενεργά ως εργαλείο κοινωνικού ελέγχου και πολιτικής υποταγής.
Ο Fitoussi προσπαθεί να ξεναγήσει τον αναγνώστη στο πως οι εμμονές της οικονομικής θεωρίας και της οικονομικής πολιτικής των τελευταίων δεκαετιών, των δεκαετιών του νεοφιλελευθερισμού και της ανατροπής του κεϋνσιανου μοντέλου κατάφεραν να αποδυναμώσουν την οικονομική σκέψη από μεγάλο μέρος του περιεχομένου της , καταστρέφοντας και αφαιρώντας έτσι λέξεις και κατακερματίζοντας επακόλουθα την δημόσια συζήτηση για την οικονομία και την κοινωνία. Ο λόγος είναι το μέσο αυτό που μας επιτρέπει τόσο να εκφραζόμαστε και να έχουμε ενεργό συμμετοχή στα κοινά, όσο και να κατανοούμε τις συνθήκες γύρω μας. Αν η γλώσσα μας υποβαθμιστεί, τότε κινδυνεύει να υποβιβαστεί και η ίδια η δημοκρατία μας, καθώς δε θα είμαστε σε θέση ούτε να την κατανοήσουμε σε βάθος ούτε να την υπερασπιστούμε. Και τότε τη σκυτάλη παίρνουν οι πολιτικοί και γενικότερα η εξουσία, η οποία κινεί και παρουσιάζει καταστάσεις κατά τρόπο βολικό για την ίδια. Ένα παράδειγμα της παρούσας κατάστασης αποτελεί η Γαλλία, που κατά το αρχικό διάστημα της πανδημίας, οι πολιτικοί ηγέτες παροτρύναν τους πολίτες να μην φορούν μάσκα και αντί να παραδεχτούν πως η χώρα ήταν εμφανώς απροετοίμαστη για την αντιμετώπιση της κατάστασης, υποστήριξαν πως η «επιστήμη» θεωρεί καλύτερη την αποφυγή της μάσκας. Προφανώς μετά από μερικές εβδομάδες η χρήση της μάσκας ξαφνικά έγινε αναγκαία!
Νέο-γλώσσα, λοιπόν, σύμφωνα με τον ίδιο αποτελεί μια διαφοροποιημένη μορφή γλώσσας που χρησιμοποιούν οι πολιτικοί ηγέτες, επιδιώκοντας να ελέγξουν και να κατευθύνουν τόσο τις σκέψεις, όσο και τις πράξεις των πολιτών ώστε να εξαλειφθούν οι αντιδικίες και οι επαναστάσεις απέναντι στις υπάρχουσα τάξη εξουσίας. Παρατηρούμε, λοιπόν, πως η γλώσσα έχει απλουστευτεί και προσαρμοστεί έτσι ώστε να υποστηρίζει τις πολιτικές που ευνοούν την οικονομική σταθερότητα και την ανταγωνιστικότητα, ενώ αγνοούν ορισμένες έννοιες που σχετίζονται με την κοινωνική δικαιοσύνη και την κοινωνική πρόοδο. Πόσες είναι εκείνες οι φορές που βλέπουμε την εκάστοτε κυβέρνηση να προσπαθεί να πείσει τους πολίτες ότι έχουν γίνει όλα τα δυνατά για την επίλυση προβλημάτων όπως η ανεργία, η ανασφάλεια και η ανισότητα, ενώ στην πραγματικότητα δεν έχει επιτευχθεί κάτι σημαντικό; Πόσες φόρες έχετε ακούσει πολιτικούς να χρησιμοποιούν ιδεολογικά φορτισμένες λέξεις και εκφράσεις, όπως «δομική μεταρρύθμιση», χωρίς να εξηγήσουν τις λεπτομέρειες πίσω από αυτή την κατά τα άλλα «εμβληματική» φράση;
Είναι, λοιπόν, ευθύνη του σύγχρονου πολίτη να προστατέψει τον εαυτό του από τις παθογένειες που γεννά η κοινωνία του σήμερα; Προσωπικά, θεωρώ πως ναι! Είναι ανάγκη και ευθύνη του σημερινού πολίτη να σκέπτεται πολύ, για να θωρακιστεί ενάντια σε εκείνους που με την παρα-σημασιολογία των λέξεων απεργάζονται τον αφανισμό τους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Fitoussi Jean-Paul, Τι μας κρύβουν οι λέξεις, Εκδόσεις Πόλις, Φεβρουάριος 2021
