Της Αριάδνης – Παναγιώτας Φατσή,
Πώς φανταζεστε τη βιβλιοθήκη ενός από τους πιο διαβόητους ηγέτες της παγκόσμιας Ιστορίας; Ίσως να μην έχετε σκεφτεί ποτέ την απάντηση σε αυτήν την ερώτηση – ή ούτε καν την ερώτηση. Για να είμαι ειλικρινής, ούτε εγώ την είχα σκεφτεί, πριν πέσει στα χέρια μου το συγκεκριμένο βιβλίο. Παρόλα αυτά, ήδη από τη στιγμή που διάβασα την περίληψη στο οπισθόφυλλο, η απάντηση στα συγκεκριμένα ερωτήματα έγινε κάτι που θα ήθελα πραγματικά να μάθω. Ας πάρουμε, όμως, τα πράγματα από την αρχή!
Το βιβλίο του Geoffrey Roberts, Η βιβλιοθήκη του Στάλιν: Ένας δικτάτορας και τα βιβλία του, που κυκλοφόρησε μεταφρασμένο στα ελληνικά από τον Βαγγέλη Τσίρμπα, από τις Εκδόσεις Gutenberg, προσφέρει μια διαφορετική απεικόνιση του Ιωσήφ Στάλιν ως πνευματικής φιγούρας, υποστηρίζοντας ότι η ιδιαίτερη αδυναμία που είχε στην ανάγνωση βιβλίων και η αγάπη του για τη μάθηση έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της κοσμοθεωρίας και της προσέγγισής του στη διακυβέρνηση. Παρά την αναγνώριση της ωμότητας και της σκληρότητας του Στάλιν, ο Ρόμπερτς τονίζει την αδιάκοπη επιδίωξη του μακροβιότερου ηγέτη της Σοβιετικής Ένωσης για αυτοβελτίωση μέσω της ανάγνωσης και της πνευματικής εξερεύνησης. Ο συγγραφέας του βιβλίου Geoffrey Roberts είναι Ομότιμος Καθηγητής Ιστορίας στο University College Cork και μέλος της Βασιλικής Ακαδημίας της Ιρλανδίας. Τα βιβλία του, με θέμα κυρίως τη Σοβιετική Ένωση και τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, έχουν αποκομίσει θετικές κριτικές και είναι διαθέσιμα σε περισσότερες από δέκα γλώσσες.
Το βιβλίο ξεκινά με βιογραφικά κεφάλαια που θέτουν τις βάσεις για την κατανόηση της πνευματικής ανάπτυξης του Στάλιν. Αναδεικνύει την πειθαρχημένη προσέγγισή του στην εκπαίδευση, σκιαγραφώντας τον ως φιλομαθή νεαρό άνδρα και όχι ως επαναστάτη ταραχοποιό, όπως συχνά απεικονίζεται. Αυτά τα πρώτα κεφάλαια, ωστόσο, παρέχουν περιορισμένη εικόνα για τις αναγνωστικές συνήθειες και τη βιβλιοθήκη του Στάλιν. Η συζήτηση αναφορικά με τις προτιμήσεις του Στάλιν στα βιβλία ξεκινά κυρίως στο τέταρτο κεφάλαιο του βιβλίου, εστιάζοντας στη «βιβλιοθήκη» του Στάλιν, η οποία δεν ήταν τόσο ένα σύνολο βιβλίων και εντύπων που στεγαζόταν σε μια τοποθεσία, αλλά ήταν διάσπαρτη σε διάφορα μέρη, όπως το γραφείο του στο Κρεμλίνο, τις εξοχικές του κατοικίες (dacha), αλλά ακόμη και ένα δωμάτιο στο κτίριο της Κεντρικής Επιτροπής. Ο Roberts «ρίχνει φως» στο μοναδικό σύστημα καταλογογράφησης του Στάλιν και στις προκλήσεις της διατήρησης της βιβλιοθήκης του μετά τον θάνατό του εν μέσω μεταβαλλόμενων πολιτικών συνθηκών.
Τα επόμενα κεφάλαια εμβαθύνουν στην ουσία των αναγνωστικών αναζητήσεων του Στάλιν και τον αντίκτυπό τους στην κοσμοθεωρία του. Το βιβλίο αποκαλύπτει την εκτεταμένη ενασχόληση του Στάλιν με τους μαρξιστές κλασικούς, παράλληλα με τα βιβλία Ιστορίας, από τα οποία προτιμούσε ειδικά αυτά που σχετίζονταν με την Αρχαία Ιστορία και την πολεμική Ιστορία. Ενδιαφέρον είναι ότι ο Στάλιν διάβαζε εκτενώς ακόμη και συγγραφείς που θεωρούνταν πολιτικοί αντίπαλοί του, όπως ο Τρότσκι και ο Κάουτσκι. Ο Roberts υπογραμμίζει τους σχολαστικούς σχολιασμούς και τα σημάδια του Στάλιν στα συγκεκριμένα αναγνώσματα, υποδεικνύοντας μια βαθιά και κριτική ενασχόληση με τα κείμενα. Με βάση αυτό το εύρημα, ο Roberts υποστηρίζει ότι οι αναγνώσεις του Στάλιν δεν ήταν απλώς για αυτοεκπαίδευση, αλλά χρησίμευαν και ως έρευνα για τη διακυβέρνηση. Οι παρεμβάσεις του Στάλιν σε ειδικές συζητήσεις, αν και συχνά απορρίφθηκαν ως επιφανειακές, βασίστηκαν σε σοβαρή ανάγνωση των αντιπάλων του και διαμορφώθηκαν από τις μαρξιστικές του πεποιθήσεις. Αν και αναγνωρίζει το πνευματικό βάθος του Στάλιν, ο Roberts υπογραμμίζει ότι η πρωταρχική ταυτότητα του Στάλιν ήταν αυτή ενός μπολσεβίκου επαναστάτη, που συχνά δεν δίσταζε να προσαρμόζει τη γνώση που λάμβανε, ώστε να ταιριάζει στο ιδεολογικό του πλαίσιο.
Εν κατακλείδι, η Βιβλιοθήκη του Στάλιν ζωγραφίζει ένα πολύπλευρο πορτρέτο του Σοβιετικού ηγέτη, τονίζοντας την πνευματική του περιέργεια και τον διαρκή ρόλο της ανάγνωσης στη ζωή του. Ενώ αναγνωρίζει τις ηθικές και πολιτικές αποτυχίες του Στάλιν, ο Roberts τον παρουσιάζει ως μια περίπλοκη προσωπικότητα, ενώ υπογραμμίζει τον τρόπο με τον οποίο οι πνευματικές του αναζητήσεις διαμόρφωσαν την προσέγγισή του στη διακυβέρνηση και τις ιδεολογικές του πεποιθήσεις – ακόμη και όταν τον οδηγούσαν σε παράλογα αποτελέσματα, με πιο γνωστή την περίπτωση υιοθέτησης των αμφισβητούμενων επιστημονικών θεωριών του Lysenko, η οποία είχε δραματικά αποτελέσματα στην τροφοπαραγωγή και την επιβίωση των πολιτών. Παρόλα αυτά, ο Roberts παρουσιάζει με επιτυχία μια επανεξέταση της πνευματικής κληρονομιάς του Στάλιν στο ευρύτερο πλαίσιο της Σοβιετικής Ιστορίας, παραδίδοντας στους αναγνώστες μια συνεπή και συστηματική μελέτη που δίνει νέα στοιχεία για την προσωπικότητα του συγκεκριμένου ηγέτη.
