Του Κωνσταντίνου Κατσούλα,
Πολλές φορές ακούμε, ακόμα και σήμερα, την χρήση του όρου «Αγγλο-Σάξωνες», όταν κάποιος ήθελε να αναφερθεί στους Βρετανούς και τους Αμερικάνους. Η ύπαρξη του όρου αυτού φανερώνει την παρουσία μιας αρχαίας γερμανικής φυλής, η οποία διαδραμάτισε ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στην ιστορία της Βόρειας Ευρώπης, των Σαξόνων. Στις καταβολές και την ιστορία της φυλής αυτής θα αναφερθούμε σε αυτό το άρθρο.
Το όνομα της φυλής αυτής προέρχεται από το seax, ένα μαχαίρι το οποίο χρησιμοποιούσαν στην καθημερινότητά τους οι Σάξονες. Η πρώτη γραπτή αναφορά του λαού αυτού έγινε από τον Πτολεμαίο, σύμφωνα με τον οποίο οι Σάξονες ζούσαν στην Βόρεια Γερμανία, στις εκβολές του Έλβα ποταμού και στα παράλια της Βόρειας Θάλασσας. Τμήμα της περιοχής αυτής ονομάζεται ακόμα και σήμερα Παλαιά Σαξονία. Για την πρώιμη ιστορία της φυλής, τους πρώτους μετά Χριστόν αιώνες μας είναι γνωστά ορισμένα γεγονότα κυρίως από τις παραδόσεις των Σαξόνων, τις οποίες αρκετούς αιώνες αργότερα κατέγραψε ο Σάξονας βασιλιάς Βιτεκίνδος. Σύμφωνα, λοιπόν, με τις παραδόσεις αυτές, αφού οι Σάξονες είχαν εδραιωθεί στην περιοχή ως σημαντική δύναμη, οι Φράγκοι, που ζούσαν νοτιοδυτικά των Σαξόνων, συμμάχησαν με τους Σάξονες για να νικήσουν τους Θουρίγγιους, ώστε στην συνέχεια να μπορούν να προδώσουν και να υποδουλώσουν και τους Σάξονες. Ωστόσο, οι τελευταίοι έμαθαν το πλάνο και αιφνιδίασαν τους Φράγκους, κατασφάζοντάς τους.
Από άποψης πολιτισμού και θρησκείας λίγα μας είναι γνωστά για τους Σάξονες. Ήταν παγανιστές και ο αρχηγός των θεών τους ήταν ο Woden, από τον οποίο πήρε το όνομά της η Τετάρτη στα αγγλικά (Wednesday σημαίνει η ημέρα του Woden). Ακόμα, σημαντική ήταν η ύπαρξη μιας ιερής στήλης, ονόματι Irminsul, η οποία πιθανόν συμβόλιζε το Παγκόσμιο Δέντρο, θρησκευτικό σύμβολο το οποίο απαντάται και σε άλλους Γερμανικούς λαούς. Σημαντικά έθιμα το οποίο προέρχεται από τους Σάξονες είναι ο στολισμός δένδρων στη θρησκευτική εορτή της χειμερινής περιόδου και η ανταλλαγή δώρων στην περίοδο αυτή, έθιμα τα οποία «κληρονομήθηκαν» στην γιορτή των Χριστουγέννων στους απογόνους των Σαξόνων.
Οι Σάξονες εμφανίζονται στο προσκήνιο της Ρωμαϊκής Ιστορίας κατά τον 4ο αιώνα και την Μεγάλη Μετανάστευση των λαών, όταν εισέβαλλαν στην Ολλανδία και εκτόπισαν τους Σάλιους Φράγκους από την περιοχή, αναγκάζοντας τους να προχωρήσουν προς την Γαλατία. Οι Σάξονες, παράλληλα, όντας δεινοί θαλασσοπόροι επέδραμαν τακτικά κατά τον αιώνα αυτό στα παράλια της Μάγχης, δημιουργώντας προβλήματα στους Ρωμαίους. Για να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα αυτό οι Ρωμαίοι δημιούργησαν ένα τμήμα στρατού καθαρά για να αντιστέκεται στις εισβολές των Σαξόνων, το Litus Saxonicum (Σαξονική ακτή), το οποίο και είχε την εποπτεία των Στενών της Βρετανίας. Παράλληλα, κατά το σύστημα της εποχής οι Ρωμαίοι είχαν πληρώσει αρκετούς Σάξονες ώστε να στελεχώσουν τον στρατό τους ως μισθοφόροι (Foederati), πολλές φορές ακόμα και για να πολεμήσουν ενάντια σε ομοεθνείς τους.
Με την εγκατάλειψη της Βρετανίας από τους Ρωμαίους, στις αρχές του 5ο αιώνα, οι Σάξονες, μαζί με τους γείτονες και συγγενείς τους, τους Άγγλους και τους Ιούτες, ξεκίνησαν να αποικίζουν την νήσο. Οι Σάξονες αποίκισαν κατά κύριο λόγο τα νοτιοανατολικά παράλια της νήσου, αποκτώντας έτσι τον έλεγχο των Στενών της Μάγχης, ενώ λόγω της κατάρρευσης της Ρωμαϊκής κυριαρχίας δεν έλαβε το χαρακτήρα εισβολής, καθώς δεν συνέβη κάποια σπουδαία μάχη στην πρώτη εκείνη φάση της εγκατάστασής τους. Φαίνεται μάλιστα, από το Αγγλοσαξονικό χρονικό (μεσαιωνικό έργο), πως οι Σάξονες εγκαταστάθηκαν στην Αγγλία μετά από πρόσκληση των Ρωμαιοβρετανών, οι οποίοι έψαχναν απεγνωσμένα συμμάχους για να απωθήσουν τους Κέλτες εισβολείς, αφού το ρωμαϊκό κράτος τους είχε αφήσει αβοήθητους. Το 441 οι Σάξονες εξεγέρθηκαν εναντίον των Ρωμαιοβρετανών, με αποτέλεσμα να δημιουργήσουν τα δικά τους ανεξάρτητα κρατίδια στις περιοχές στις οποίες είχαν αποικίσει.
Λίγο πριν το 500, και ενώ οι Σάξονες είχαν πια εδραιωθεί στο νησί, έλαβε χώρα μια μεγάλη μάχη στο Mons Badonicum στην Νότια Βρετανία, στην οποία υπό την ηγεσία του Αυγουστίνου Αμβροσίου οι Βρετανοί πέτυχαν μια μεγάλη νίκη ενάντια στους Σάξονες, με αποτέλεσμα η προέλαση των Σαξόνων να ανακοπεί για τις ερχόμενες δεκαετίες. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως ο μυθικός Βασιλιάς Αρθούρος παρουσιάζεται πρώτη φορά σε αναφορά στη μάχη αυτή στον 8ο αιώνα, ως ο Βασιλιάς ο οποίος κατατρόπωσε τους Σάξονες εισβολείς. Οι Σάξονες βρήκαν έναν σημαντικό ηγεμόνα στο πρόσωπο του Σέρντικ, ο οποίος ήταν απόγονος Κέλτικης ευγενούς οικογένειας η οποία είχε αφομοιωθεί από τους εισβολείς. Ο Σέρντικ κατάφερε να αποκτήσει σημαντική ισχύ μεταξύ των Σαξόνων και να οδηγήσει έναν στρατό ενάντια στους Κέλτες, τους οποίους και νίκησε. Στα κατεκτημένα εδάφη δημιούργησε το Βασίλειο των Δυτικών Σαξόνων (Wessex), στο οποίο και βασίλευσε επί δεκαέξι έτη (πιθανότερες χρονολογίες το 538-554), ενώ τον διαδέχθηκε ο γιος του, Σύνρικ.
Την ίδια περίπου χρονική περίοδο συγκροτήθηκαν και τα άλλα βασίλεια των Σαξόνων στην Βρετανία, το Βασίλειο των Μεσαίων Σαξόνων (Middlesex), των Ανατολικών (Essex) και των Νοτίων (Sussex). Τα ονόματα αυτά έχουν διασωθεί και σε σημαντικό βαθμό χρησιμοποιούνται για τις αντίστοιχες περιοχές μέχρι και σήμερα. Οι Βασιλείς του Wessex προσπάθησαν επανειλημμένα να ενώσουν την Βρετανία υπό τα σκήπτρα τους, χωρίς ωστόσο οι προσπάθειες τους να έχουν ιδιαίτερη επιτυχία.
Στην αντίπερα όχθη της Μάγχης, οι Σάξονες εγκαταστάθηκαν κατά τα μέσα του 5ο αιώνα στην Νορμανδία, της οποίας την ύπαιθρο και αποίκισαν, όπως αποδεικνύεται από πληθώρα τοπωνυμίων. Στο τέλος του αιώνα εκείνου, οι Σάξονες έγιναν υποτελείς του Κλόβι και των Φράγκων, οι οποίοι κυριαρχούσαν πλέον στην Γαλλία. Οι Σάξονες της Γαλλίας συμμετείχαν έκτοτε στις εκστρατείες των Φράγκων ως σύμμαχοι έκτοτε. Μάλιστα ο Φράγκος βασιλιάς Δαγοβέρτος Α΄ έστειλε τους Σάξονες σε εκστρατεία στην Ισπανία κατά των Βάσκων, και ίδρυσε το βασίλειο της Βασκονίας, του οποίου βασιλιάς ήταν ο Σάξονας Aeghyna.
Το τμήμα εκείνο των Σαξόνων, το οποίο είχε μείνει στην κοιτίδα της φυλής στην Γερμανία, διατήρησε τα εδάφη και την ανεξαρτησία του για αρκετούς αιώνες, διαμένοντας στην περιοχή η οποία ονομάζεται Παλαιά Σαξονία. Ο Καρλομάγνος υπέταξε το κράτος τους μετά από τους πολυετείς Σαξονικούς Πολέμους (772-804). Μάλιστα, καθώς τα μέλη εκείνα της φυλής είχαν διατηρήσει την αρχαία τους θρησκεία, ο Καρλομάγνος κατέστρεψε το Ιερό Δένδρο των Σαξόνων. Ωστόσο, ο Φράγκος Βασιλιάς δεν προέβη σε αντίποινα εναντίον τους, σεβάστηκε τα έθιμά τους πέραν των θρησκευτικών και διασφάλισε την ομαλή ένταξή τους στην Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Ακόμη και σήμερα, το όνομα των Σαξόνων διασώζεται, άμεσα ή έμμεσα, σε πολλές τοποθεσίες αλλά και στα έθιμα των Δυτικοευρωπαίων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
