Του Παναγιώτη Σταθόπουλου,
Το ανθρώπινο σώμα στηρίζεται, κινείται και μετακινείται –προϋποθέσεις απαραίτητες για το ζην αλλά και το ευ ζην– χάρη στο ερειστικό του σύστημα. Αυτό αποτελείται από τον οστέινο σκελετό, πάνω στον οποίο προσφύονται περίπου 600 μύες, οι οποίοι με την καθοδήγηση του νευρικού συστήματος επιτυγχάνουν κινήσεις αδρές, λεπτές, αργές, ταχείες, κινήσεις που άλλοτε είναι θεαματικές και άλλοτε υπηρετούν την έκφραση της σκέψης, για παράδειγμα με το γράψιμο, όπως και σε αυτό το άρθρο.
Η καταστροφή των μυών του ερειστικού συστήματος που ονομάζονται ραβδωτοί (σε αντίθεση με τους λείους των σπλάχνων) ονομάζεται ραβδομυόλυση. Αυτή είναι μια κατάσταση γνωστή ιδίως στους αθλητές, οι οποίοι κινδυνεύουν από αυτή, όταν καταπονούν υπερβολικά το σώμα τους ή όταν η καταπόνηση των μυών τους συμβαίνει κάτω από αντίξοες συνθήκες, όπως στην υπερβολική ζέστη και υγρασία. Νέοι, επίδοξοι αθλητές ή αθλητές που επιστρέφουν στη δράση μετά από μακρά περίοδο αποχής μπορεί να προκαλέσουν ραβδομυόλυση, αν καταβάλλουν υπερβολική προσπάθεια. Παρόλα αυτά, η καταπόνηση, αν και βασική, δεν είναι η μοναδική αιτία της ραβδομυόλυσης. Η έκταση δε της ζημιάς σπάνια είναι τέτοια, ώστε να προκαλέσει σημαντική βλάβη.
Η καταστροφή των μυϊκών κυττάρων συμβαίνει είτε μέσω άμεσης βλάβης είτε λόγω ανεπαρκούς παροχής ενέργειας. Η μεν είναι αποτέλεσμα τραύματος ή άσκησης και η δε οφείλεται σε φάρμακα, σε διαταραχές ηλεκτρολυτών και σε ισχαιμία. Σε κάθε περίπτωση, μια αρχική βλάβη στα μυοκύτταρα γίνεται αντιληπτή από τα λευκοκύτταρα που μεταναστεύουν στους πάσχοντες μύες. Αυτά προκαλούν φλεγμονή, η οποία οδηγεί σε περαιτέρω λύση των κυττάρων και νέκρωση των μυϊκών ινών. Η μυόλυση και η νέκρωση έχουν ως αποτέλεσμα την εκροή των ενδοκυττάριων ουσιών των μυϊκών κυττάρων, όπως είναι η μυοσφαιρίνη, το κάλιο, ο φώσφορος, το ασβέστιο, το ουρικό οξύ, ένζυμα και άλλα οργανικά μόρια.
H απελευθέρωση αυτών των ενδοκυττάριων ουσιών οδηγεί στις σημαντικές επιπλοκές της ραβδομυόλυσης. Οι διαταραχές των ηλεκτρολυτών (κάλιο, ασβέστιο, φώσφορος) οδηγούν σε συστηματικά συμπτώματα, αλλά μπορούν να οδηγήσουν και σε επικίνδυνες διαταραχές της ηλεκτρικής δραστηριότητας της καρδιάς (αρρυθμίες). Η απελευθερωμένη μυοσφαιρίνη προκαλεί βλάβη στους νεφρούς κατά τη διήθησή της από αυτούς, καθώς και οξεία νεφρική βλάβη. Μια εντυπωσιακή επιπλοκή που μπορεί να προκύψει είναι η διάχυτη ενδοαγγειακή πήξη στα πλαίσια της απελευθέρωσης μιας πρωτεΐνης του συστήματος της πήξης, της θρομβοπλαστίνης. Επισημαίνεται ότι οι παραπάνω αναφερόμενες επιπλοκές όχι μόνο δεν είναι συχνές, αλλά αφορούν σοβαρές περιπτώσεις ραβδομυόλυσης και όχι αυτής που προκαλείται από υπερβολική άσκηση.
Αιτιολογικοί παράγοντες, λοιπόν, από την πλευρά της άμεσης βλάβης στους μύες είναι τα πολλαπλά τραύματα, τα τροχαία ατυχήματα καθώς και το σύνδρομο καταπλάκωσης που παρατηρείται συχνά σε καταστροφές, όπως σε σεισμούς με εγκλωβισμό ανθρώπων σε συντρίμμια. Στο ίδιο πλαίσιο είναι και η σωματική κακοποίηση, τα βασανιστήρια, η ηλεκτροπληξία και οι πυρκαγιές. Παραδόξως, η παρατεταμένη ακινησία, που μπορεί να είναι αναπόφευκτη σε χειρουργημένους ή σε κωματώδεις ασθενείς, μπορεί επίσης να οδηγήσει σε ραβδομυόλυση.
Από την άλλη πλευρά, ραβδομυόλυση δύναται να προκληθεί εμμέσως σε ενδοκρινικές διαταραχές (διαβητική κετοξέωση, υποθυρεοειδισμός), σε ηλεκτρολυτικές διαταραχές, σε λοιμώξεις, από φάρμακα (στατίνες, αντιβιοτικά κλπ.), από ναρκωτικά και αλκοόλ ή ακόμη και από δηλητηρίαση από δάγκωμα φιδιού. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι στατίνες είναι ολοένα και περισσότερο συνταγογραφούμενα φάρμακα για την αντιμετώπιση των υπερλιπιδαιμιών και η τοξικότητά τους προς τους μύες είναι γνωστή, ενώ το φάσμα της εκτείνεται από απλή μυαλγία μέχρι και τη ραβδομυόλυση.
Πώς παρουσιάζεται, ωστόσο, ένας ασθενής που έχει ραβδομυόλυση; Χαρακτηριστικά συμπτώματα είναι η μυαλγία, η αδυναμία και ο χρωματισμός των ούρων σαν τσάι, λόγω της μυοσφαιρίνης. Η μυαλγία είναι το συχνότερο σύμπτωμα και εμφανίζεται στο 50% των πασχόντων, ενώ ο χρωματισμός των ούρων εμφανίζεται σε ένα ποσοστό 30-40%. Μη ειδικά συμπτώματα, όπως κράμπες, δυσκαμψία, κακουχία, μπορούν επίσης να υπάρχουν και τα κλασικά συμπτώματα να μην αναφέρονται. Σε αυτή την περίπτωση, πρέπει να λαμβάνεται ένα λεπτομερές ιστορικό με αναφορά σε πρόσφατους τραυματισμούς, φάρμακα και καταστάσεις που προδιαθέτουν σε ραβδομυόλυση. Η διάγνωση τεκμηριώνεται εργαστηριακά με ανάδειξη ειδικών μυϊκών ενζύμων (CPK) στο αίμα και άλλων παραγόντων, αλλά και μυοσφαιρίνης στα ούρα.
Η διαχείριση στρέφεται στην πρόληψη των επιπλοκών και ιδίως της οξείας νεφρικής βλάβης. Έτσι, η επαρκής χορήγηση υγρών είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της θεραπείας. Παράλληλα, η αναζήτηση και η αντιμετώπιση ενός μη προφανούς αιτίου είναι καθοριστική για τον περιορισμό της βλάβης.
Εν τέλει, πρόκειται για μια αντιμετωπίσιμη κατάσταση η οποία, όμως, δεν παύει να απαιτεί την προσοχή του γιατρού. Το μήνυμα για το σπίτι για το ευρύ κοινό που δεν υπόκειται καθημερινά στους ιδιαίτερους εκλυτικούς παράγοντες για ραβδομυόλυση είναι η αποφυγή άσκησης σε περιόδους ζέστης και η προστασία από την αφυδάτωση. Τέλος, η κατανάλωση αλκοόλ πρέπει να γίνεται με μέτρο και πρέπει να αποφεύγεται η χρήση ουσιών.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Kumar & Clark’s Clinical Medicine, 10th Edition, Elsevier, 2020.
- Rhabdomyolysis, PubMed, Διαθέσιμο εδώ
