Του Αντώνη Πετρόπουλου,
Θα μπορούσε, απλώς, να υπάρχει στην ιστορία του κινηματογράφου ως ένα αφανές μελόδραμα, μια ερωτική ιστορία ανάμεσα σε δύο γυναίκες, εάν απουσίαζε η δεξιοτεχνική σκηνοθεσία του Ράινερ Βέρνερ Φασμπίντερ (Rainer Werner Fassbinder).
Πλέον, «Τα Πικρά δάκρυα της Πέτρα φον Καντ» αποτελούν ένα κλασικό αριστούργημα του γερμανικού θεάτρου και κινηματογράφου. Με την πάροδο των εποχών, τα νοήματα και οι πολλαπλές ερμηνείες του έργου και των χαρακτήρων του εξακολουθούν να προκαλούν το ενδιαφέρον στα πεδία της κοινωνίας και της ψυχολογίας. Η ευφυΐα του Φασμπίντερ, τα ετερόκλιτα στοιχεία του έργου, όπως η κλειστοφοβική ατμόσφαιρα στην οποία εκτυλίσσεται το σκηνικό, οι αντικρουόμενοι χαρακτήρες και οι ομοιότητες που συγχρόνως παρουσιάζουν, διαδραματίζουν ένα παιχνίδι εξουσίας και κατάκτησης.
Η σχεδιάστρια μόδας Πέτρα φον Καντ είναι αλαζονική, αυταρχική και με μία περιφρονητική συμπεριφορά απέναντι σε όλους. Ζει σε ένα ακριβό σπίτι – ατελιέ μαζί με την υπηρέτριά της, τη Μαρλέν, η οποία εκτελεί αγόγγυστα και αμίλητα όλες τις διαταγές της και υπομένει τον ναρκισσισμό της και τη διάθεσή της για εξουσία και επιβολή.
Η Πέτρα έχει πάρει διαζύγιο μετά από μία μακρόχρονη σχέση που απείχε από τον τυπικό γαμήλιο βίο, εκτός των μονογαμικών ορίων. Η ανάγκη για αυτονομία και τα εξασθενημένα συναισθήματα της σχέσης, προδίκασαν την έκβασή της και η Πέτρα χειραφετήθηκε. Η πρωταγωνίστρια αντιπροσωπεύει ένα ασυμβίβαστο μοτίβο για την εποχή, όπου επικρατούν οι συντηρητικές αντιλήψεις με τον άντρα να έχει τον ρόλο της κυριαρχίας στη σχέση και οτιδήποτε λιγότερο δηλώνει την «ανεπάρκειά» του. Στον μονόλογο της Πέτρα, έναν ειρμό συνειδητοποιήσεων, γίνεται λόγος για τον προκαθορισμένο και άδικο ρόλο των φύλων σε μία σχέση, με κυρίαρχα στεγανά για την κοινωνική αποδοχή.
Η σχέση αυτή, το απαιτητικό επάγγελμά της και η ταξική της βάση διαμορφώνουν μία προσωπικότητα γεμάτη παθογένειες. Ενώ η ίδια δεν επιθυμεί την καταπίεση, τη διέπει μία ασυγκράτητη επιθυμία για κυριαρχία στους άλλους, όπως έντονα συμβαίνει με τη βοηθό της Μαρλέν. Έχοντας αφοσιωθεί υπερβολικά στην καριέρα της και με εξασφαλισμένη την οικονομική ευμάρεια, απολαμβάνει τις «λεπτές» ισορροπίες της κοινωνικής ανάρρησης. Μια ζωή καθηλωμένη στο περιθώριο, τη μοναξιά και την έντονη εσωτερικότητα και ταυτόχρονα βουτηγμένη στην επιτυχία.
Το «μεγαλείο» και η άτεγκτη στάση της καταρρέουν αφού γνωρίσει τη νεαρή Κάριν, η οποία της ζητάει δουλειά ως μανεκέν. Η αφέλεια της Κάριν και ο χαριτωμένος χαρακτήρας γίνονται λόγοι για να την ερωτευτεί η Πέτρα. Η ώριμη γυναίκα, δίχως να το αντιλαμβάνεται, δείχνει έτοιμη να εγκαταλείψει τα στέρεα θεμέλια της αυτονομίας της για τη νεαρή κοπέλα. Η Κάριν, αντιθέτως, δεν ανταποκρίνεται στον έρωτα της Πέτρα και προτιμάει την ελευθερία και συνάμα τα προνόμια που της παρέχονται μέσα σε αυτήν τη σχέση.
Η Πέτρα προσπαθεί επίμονα να κερδίσει την αποκλειστική προσοχή της Κάριν με την προσφιλή τακτική της εξουσίας και της κατάκτησης. Το κάστρο εγωισμού της έχει γκρεμιστεί και τα συναισθήματά της, εκτεθειμένα στις διαθέσεις της Κάριν, την οδηγούν σε μία υποτακτική συμπεριφορά που δε μοιάζει σε τίποτα με τον σκληρό της εαυτό. Καθώς δεν ικανοποιούνται οι ερωτικές και εξουσιαστικές της επιθυμίες, αποκτά εμμονή, είναι ευεπίφορη στον χειρισμό ως επακόλουθο της ούτως ή άλλως αλλόκοτης συμπεριφοράς της και του προβληματικού της χαρακτήρα. Πόνος, κλάμα και ξεσπάσματα είναι τα αποτελέσματα της αρνητικής ψυχολογίας της Πέτρα. Όλο το σκηνικό εξελίσσεται —όχι τυχαία— στο εσωτερικό ενός διαμερίσματος, σε έναν περιοριστικό χώρο, μία φυλακή για ένα παιχνίδι εξουσίας μεταξύ των δύο ηρωίδων. Το ερώτημα είναι αν υπάρχει αγάπη ανάμεσά τους ή απλώς η σχέση τους εδράζεται στον πόλεμο για το ποια θα κατακτήσει την άλλη με πρόσχημα την αγάπη και τον έρωτα.
Με φόντο την καπιταλιστική Γερμανία, ο Φασμπίντερ αποτυπώνει την προσπάθεια για εξουσία με κύρια χαρακτηριστικά το φύλο και την κοινωνική τάξη που ορίζουν μία νοσηρή και πραγματική κοινωνική εικόνα. Η ταινία κυκλοφόρησε το 1972 και βασίστηκε στο θεατρικό έργο του ίδιου του σκηνοθέτη που έγραψε έναν χρόνο νωρίτερα. Τον εμβληματικό ρόλο της Πέτρα φον Καντ υποδήθηκε η Μαργκίτ Κάρστενσεν, που έφυγε από τη ζωή την 1η Ιουνίου 2023. Στον ρόλο της Κάριν η Χάνα Σιγκούλα, ενώ η Ιρμ Χέρμαν (που απεβίωσε τον Μάιο του 2020) ήταν στον ρόλο της Μαρλέν. Η ταινία εισήχθη στο 22ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Βερολίνου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Τα πικρά δάκρυα της Πέτρα Φον Καντ, culturenow.gr, διαθέσιμο εδώ.
