Της Μαριάννας Μητσιώτη,
Η σεξουαλική εργασία ήταν απολύτως νόμιμη στην αρχαία Ελλάδα, σχεδόν σε όλες τις περιοχές της. Νομοθετικές ρυθμίσεις όριζαν το πλαίσιο, ενώ τα εργαζόμενα άτομα φορολογούνταν, παρέχοντας έτσι ένα σημαντικό εισόδημα προς όφελος των κρατικών ταμείων. Η ποικιλία της ελληνικής γλώσσας φέρει σχεδόν 200 λέξεις με τις οποίες οι διάφοροι τύποι σεξουαλικής εργασίας οροθετούνταν. Οι εταίρες βρίσκονταν στην κορυφή της πυραμίδας. Η λέξη «εταίρα» στα αρχαία ελληνικά σήμαινε η σύντροφος του άνδρα, από το θηλυκό του έταιρος, το όνομα δηλαδή του συμπολεμιστή ενός άνδρα ή εκείνου που πήγαινε μαζί του στη μάχη. Οι εταίρες ήταν γυναίκες μορφωμένες και καλλιεργημένες που εργάζονταν ως ελεύθεροι επαγγελματίες, εξασφαλίζοντας πλούσιους προστάτες/πελάτες.
Ένας από τους πιο συνηθισμένους όρους που αφορούσε στον αγοραίο έρωτα, ήταν η λέξη πόρνη με ρίζα από το ρήμα πέρνημι που σημαίνει «πουλάω». Ο Αθηναίος πολιτικός Απολλόδωρος, με καταγωγή από τις Αχαρνές, μίλησε εναντίον της εταίρας Νέαιρας παραθέτοντας τη διαβάθμιση των σεξουαλικών υπηρεσιών: «Έχουμε εταίρες για ευχαρίστηση, παλλακίδες για την καθημερινή φροντίδα του σώματος και συζύγους, προκειμένου να γεννήσουμε νόμιμα παιδιά και να έχουμε έναν αξιόπιστο φύλακα όσων είναι στο σπίτι».
Τον 4ο αιώνα π.Χ. ανατέθηκε στον σπουδαίο γλύπτη Πραξιτέλη να φιλοτεχνήσει το άγαλμα της Αφροδίτης για την Κω. Μόνο μια γυναίκα στον κόσμο θα μπορούσε να γίνει το μοντέλο του για τη θεά του έρωτα, η ερωμένη και μούσα του, η περιβόητη εταίρα Φρύνη. Αυτή τουλάχιστον είναι η ιστορία του Έλληνα ρήτορα Αθηναίου που περιγράφεται στο έργο Δειπνοσοφισταί τον 3ο αιώνα π.Χ., μια ιστορία που περιγράφει στην πραγματικότητα το είδος της γυναίκας για την οποία οι άνδρες ήθελαν να αφηγούνται ιστορίες. Σύμφωνα με τον Πλούταρχο, το πραγματικό της όνομα ήταν Μνησαρέτη, ενώ το Φρύνη, ήταν καλλιτεχνικό ψευδώνυμο που αναφερόταν στο ωχρό της δέρμα. Το άγαλμα που ο Πραξιτέλης φιλοτέχνησε έχοντας ως μοντέλο τη Φρύνη θα μείνει στην ιστορία γνωστό ως η «Αφροδίτη της Κνίδου». Το πρωτότυπο δεν έχει διασωθεί, παρά μόνο αντίγραφά του.
Υπήρξε μια από τις πρωιμότερες απεικονίσεις γυναικείου γυμνού σε φυσικό μέγεθος το οποίο και προκάλεσε αίσθηση την εποχή εκείνη. Ένας συγγραφέας του 2ου αιώνα, ο Λουκιανός Σαμοσατεύς, γράφει για έναν άντρα που ερωτεύτηκε το άγαλμα και διέρρηξε μια νύχτα τον ναό για να «καταλαγιάσει το πάθος του». Το επόμενο πρωί «σημάδια ερωτικής αγκαλιάς» βρέθηκαν στους μηρούς της Αφροδίτης και ο άνδρας, φοβούμενος πως είχε λεκιάσει μόνιμα τη θεά, ρίχτηκε στη θάλασσα από την ντροπή του.
Η Φρύνη δεν υπήρξε μόνο εξαιρετικά όμορφη. Ήταν πολύ έξυπνη επιχειρηματίας, γνωρίζοντας καλά την αξία της. Ο ποιητής Μάχων διηγείτο ιστορίες για το πόσα πολλά χρέωνε τους συντρόφους της: «Ο Μοίριχος προσπαθούσε να ρίξει στο κρεβάτι τη Φρύνη από τις Θεσπίες». Και άλλοι ποιητές του 4ου αιώνα, όπως ο Καλλίστρατος, ο Τιμοκλής, ο Άμφις.
Μιλούσαν για τον περιβόητο πλούτο της Φρύνης. Λέγεται πως έβγαλε τόσα πολλά χρήματα που προσφέρθηκε να ξανακτίσει τα τείχη της Θήβας, μετά την καταστροφή τους από τον Μέγα Αλέξανδρο, μόνο εάν οι Θηβαίοι έγραφαν πάνω τους «ο Αλέξανδρος κατέστρεψε αυτό το τείχος, αλλά η εταίρα Φρύνη το αποκατέστησε». Η πόλη αρνήθηκε την πρότασή της.
Αναμφίβολα, η πιο διαβόητη ιστορία της Φρύνης είναι ο κατατρεγμός της στο δικαστήριο και η κινηματογραφική αθώωσή της. Σύμφωνα με τον μύθο, η Φρύνη είχε κατηγορηθεί για ασέβεια και επρόκειτο να καταδικαστεί σε θάνατο.
Οι κατηγορίες δεν είναι γνωστές, αλλά ενδέχεται να προέκυψαν αφού είχε ποζάρει για τον Πραξιτέλη. Την υπερασπίστηκε ένας εραστής της, ο διάσημος ρήτορας Υπερείδης και ο συγγραφέας που είναι γνωστός ως Ψευδο-πλούταρχος γράφει: «Λέγεται ότι όταν η ποινή ήταν έτοιμη να της επιβληθεί, την εμφάνισε στο δικαστήριο, άνοιξε τα ρούχα της και αποκάλυψε τα γυμνά της στήθη, που ήταν τόσο λευκά, που για χάρη της ομορφιάς της οι δικαστές την άφησαν». Πολλοί καλλιτέχνες θα συναρπαστούν από τη στιγμή αυτή, η οποία σχεδόν σίγουρα δεν συνέβη ποτέ. Όπως και με τις περισσότερες ιστορίες που αφορούν τη Φρύνη, η αλήθεια εξωραΐστηκε για να εντυπωσιάσει. Απευθύνεται περισσότερο στην ανδρική φαντασία παρά στα γεγονότα.
Ο Γάλλος ζωγράφος και ακαδημαϊκός, Ζαν-Λεόν Ζερόμ, ένας από τους πιο χαρακτηριστικούς εκπροσώπους της τελευταίας φάσης του νεοκλασικισμού στη Γαλλία, δημιουργεί το 1861 έργο του «Η Φρύνη ενώπιον του Αρείου Πάγου», εμπνευσμένο από το υποτιθέμενο περιστατικό. Αποτυπώνεται η στιγμή που ο Υπερείδης τραβά τον χιτώνα της προκειμένου να πείσει τους δικαστές να της χαρίσουν τη ζωή.
Ο επίσης Γάλλος γλύπτης, Ζαν-Ζακ Πραντιέ, φιλοτεχνεί το 1845 άγαλμα της Φρύνης. Εδώ αναπαρίσταται με τα στήθη της εκτεθειμένα, όπως στο δικαστήριο, σε κοντραπόστο. Το άγαλμα του Πραντιέ φωτογραφήθηκε από τον σκηνοθέτη, σεναριογράφο, παραγωγό ταινιών και ηθοποιό, Κλωντ-Μαρι Φεριέ, το 1881. Η γυμνή Φρύνη θα αποτυπωθεί σε γλυπτά, χαρακτικά και ζωγραφικά έργα αιώνες μετά τον θάνατό της, ενώ η ζωή και ο μύθος της αθώωσής της υπήρξε διαχρονική πηγή έμπνευσης κυρίως από άνδρες καλλιτέχνες.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Κ. LISTER, Εταίρες, Ιερόδουλες και πόρνες ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΑΓΟΡΑΙΟΥ ΕΡΩΤΑ, 2021, Εκδόσεις ΚΑΠΟΝ.
- R. Flacelière, Ο ΔΗΜΟΣΙΟΣ ΚΑΙ ΙΔΙΩΤΙΚΟΣ ΒΙΟΣ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ, 2014, Εκδόσεις Δ.Ν. Παπαδήμας.
