Του Αντώνη Δεληολάνη,
Στις 2 Μαρτίου του 1931 γεννιέται ένας άνθρωπος που έμελλε να αφήσει το στίγμα του στην παγκόσμια ιστορία ως μια από τις σημαντικότερες προσωπικότητες του αιώνα που μας πέρασε. Ο λόγος για τον Μιχαήλ Σεργκέγιεβιτς Γκορμπατσόφ, τον τελευταίο ηγέτη της Σοβιετικής Ένωσης. Στις 11 Μαρτίου του 1985, ο Γκορμπατσόφ εκλέγεται Γενικός Γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης (ΚΚΣΕ). Με απλά λόγια είχε υπό την εξουσία του όλη την Σοβιετική Ένωση.
Θέλοντας από την μια να εκδημοκρατίσει το διεφθαρμένο κατά βάσει κράτος και από την άλλη να το κάνει πιο αποδοτικό και παραγωγικό στόχευσε σε τομείς όπως η οικονομία, η κοινωνία και οι διεθνείς σχέσεις προσδοκώντας πως η πολιτική της περεστρόικα (όπως ονομάστηκε αυτή η αναδόμηση) και της γκλάσνοστ (διαφάνεια) θα έδιναν ζωή στην υπό κατάρρευση Σοβιετική Ένωση και στον υπαρκτό σοσιαλισμό. Παρόλα αυτά τα αποτελέσματα αυτής της «βίαιης» αλλαγής περισσότερο έκαναν εμφανείς τις δυσλειτουργίες της Σοβιετικής Ένωσης πάρα την βοήθησαν. Στο εσωτερικό της Σοβιετικής Ένωσης τα αγροτικά προϊόντα αυξήθηκαν δυσανάλογα με τούς μισθούς των σοβιετικών, η δημόσια οικονομία καταποντιζόταν ενώ η μεγαλύτερη ελευθερία λόγου και τύπου επέφερε και μεγαλύτερη κριτική.
Το ΚΚΣΕ άρχισε να χάνει την αξιοπιστία του και μεγάλο μέρος υποστηρικτών. Την ίδια ώρα πολλές Δημοκρατίες της Ένωσης ζητούσαν και επιδίωκαν ανεξαρτησία. Στην εξωτερική πολιτική ο Γκορμπατσόφ εμφανίστηκε πιο ανοικτός σε φιλοδυτικές λογικές με αποτέλεσμα να επιδιώκει ομαλές σχέσεις με ξένες δυνάμεις και ειδικότερα στον τομέα των πυρηνικών. Επιπρόσθετα η συνεισφορά του στην ένωσή των δύο Γερμανίων και στο τέλος των επιχειρήσεων στο Αφγανιστάν ήταν άκρως σημαντική. Το πυρηνικό ατύχημα του Τσερνομπίλ, το πραξικόπημα του 1991, η πτώση του τείχους του Βερολίνου και οι εξωτερικές σχέσεις που διατηρούσε σε καλό κλίμα ο Γκορμπατσόφ με μεγάλους δυτικούς ηγέτες σε συνδυασμό με όλα τα παραπάνω έδωσαν το τελειωτικό χτύπημα στην ΕΣΣΔ. Στις 26 Δεκεμβρίου 1991 η Σοβιετική Ένωση διαλύεται. Ο καπιταλισμός και οι ΗΠΑ φαίνεται να βγαίνουν νικητές από τον Ψυχρό Πόλεμο ενώ ο βραβευμένος με Νόμπελ ειρήνης το 1990 Γκορμπατσόφ, θεωρείται έως και σήμερα καθοριστική προσωπικότητα αυτής της νίκης. Τα επόμενα χρόνια από την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης έως και τον θάνατό του, θα βρουν τον Γκορμπατσόφ να συμμετέχει στα πολιτικά της Ρωσίας χωρίς, όμως, να φτάσει ποτέ αξιώματα προ 1991.
Το 1996 θα προσπαθήσει μάταια να διεκδικήσει την προεδρία της Ρωσίας ως ανεξάρτητος και θα λάβει το αποκαρδιωτικό 0,5%. Το 2006 θα εξαγοράσει εφημερίδα αντιπολίτευσης κατά του Κρεμλίνου, ενώ όσες προσπαθείς ή υπόνοιες για δημιουργίες κομμάτων με ηγέτη τον ίδιο θα μείνουν τελικά ατελέσφορες. Παρόλα αυτά ο Γκορμπατσόφ θα μείνει στην ιστορία και για άλλο ένα πράγμα. Το 1998 και ενώ όπως είπαμε αποτέλεσε τον τελευταίο ηγέτη της Σοβιετικής Ένωσης, θα δεχτεί να συμμετάσχει σε διαφημιστικό αμερικανικού κολοσσού “pizza hut” που διαδραματίζονταν στην Μόσχα. Μέσα στο κατάστημα υπάρχει μια οικογένεια (μπαμπάς, γιος, γιαγιά) που όταν βλέπουν να εισέρχεται ο Γκορμπατσόφ, από την μια ο γιος, ως νέα γενιά, τον εξυμνεί ως αναμορφωτή της Ρωσίας και από την άλλη ο μπαμπάς, ως συντηρητική γενιά, τον κατηγορεί για τα δεινά που υπομένει η Ρωσία την δεκαετία εκείνη. Την «ειρήνη» επαναφέρει η γιαγιά θυμίζοντας πως αυτός είναι που έφερε την pizza hut στην Ρωσία και μαζί με όλους τους πελάτες ζητωκραυγάζουν όχι μόνο γιατί ο Γκορμπατσόφ έφερε το προϊόν στην χώρα αλλά γενικότερα γιατί έφερε τον καπιταλισμό. Προφανώς οι αντιδράσεις στο διαφημιστικό ήταν αμέτρητες, όσοι υποστήριζαν τις πολιτικές του Γκορμπατσόφ ενθουσιάστηκαν με αυτή την επιλογή και όσοι τον θεωρούσαν «προδότη» της Σοβιετικής Ένωσης μεγάλωσαν το μίσος του γι’ αυτόν. Αργότερα θα συμμετείχε και σε διαφημίσεις της Louis Vuitton και σε σποτάκι για τις αυστριακές σιδηροδρομικές γραμμές.
Κάπως έτσι ένας άνθρωπος του 20ου αιώνα κατάφερε να ηγηθεί της αχανούς Σοβιετικής Ένωσης, να φέρει ριζικές αλλαγές σε αυτήν, να χαρακτηριστεί προδότης αλλά και ταυτόχρονα να βραβευτεί με Νόμπελ ειρήνης. Επίσης κατάφερε να μείνει στην συνείδηση κάποιων ως το σημαντικότερο πρόσωπο για το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και σε άλλους ως ανεπαρκής πολιτικός. Το σίγουρο είναι ότι σημάδεψε την ανθρώπινη ιστορία όσο λίγοι μπόρεσαν να το καταφέρουν.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Μιχαήλ Γκορμπατσόφ: Ο τελευταίος ηγέτης της Σοβιετικής Ένωσης, sansimera.gr, διαθέσιμο εδώ.
- Fevronia M. Van Sickle (2021), The Reforms of Mikhail Gorbachev and Their Effect on the USSR, διαθέσιμο εδώ.
- Natalia Zemtsova (2011), Mikhail Gorbachev and His Role in the Peaceful Solution of the Cold War, διαθέσιμο εδώ.
