Του Γιάννη Αρμύρα,
Η αρχή των γεγονότων
Μεταξύ των εγχώριων συγγραφέων, ο όρος «Σερβική Επανάσταση» χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον Βουκ Κάρατζιτς, περιγράφοντας τα γεγονότα μεταξύ 1804 και 1815. Μετά τον τελευταίο τουρκοαυστριακό πόλεμο, όπου οι Σέρβοι οργανώθηκαν σε φρίκορ (εθελοντικές μονάδες στο πλευρό των Αψβούργων), εγκρίθηκε η Συνθήκη του Σβιστόφ, η οποία έφερε μόνο αμνηστία στους Σέρβους.
Τον 18ο αιώνα, μετά την κατάργηση του Πατριαρχείου του Πετς, οι Σέρβοι οργανώθηκαν σε μια πριγκιπική αυτοδιοίκηση, η οποία ήρθε στο προσκήνιο μόνο κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Βεζίρη του Βελιγραδίου, Χατζί-Μουσταφά Πασά. Ωστόσο, το 1801, μια ομάδα των Ντάχι (ομάδες αποστατών γενίτσαρων αξιωματικών που ανέλαβαν την εξουσία στην Οθωμανική Σερβία) σκότωσε τον Πασά και εισήγαγε μια βασιλεία τρόμου. Δηλαδή, στο πλαίσιο των μεταρρυθμίσεών του, ο Σουλτάνος Σελίμ Γ’ κατήργησε τους γενίτσαρους. Οι Ντάχι ήταν οι ηγέτες των γενιτσάρων και δεν συμβιβάστηκαν με τη μεταρρύθμιση και κατέλαβαν το πασαλίκι του Βελιγραδίου. Οι τέσσερις από αυτούς – Αγκανλίγια, Κιουτσούκ Αλίγια, Μούλα Γιουσούφ και Μεχμέτ Φότσιτς – χώρισαν το πασαλίκι σε ισάριθμα μέρη, κατήργησαν όλα τα προνόμια των Σέρβων, εισέπραξαν μόνοι τους φόρους και ασκούσαν σκληρότητα.
Όταν η «σκληρότητα» ξεπέρασε κάθε όριο, Σέρβοι και Τούρκοι (που ήταν ενάντια στους Ντάχι) συγκεντρώθηκαν στο Ζεμούν. Ο Πέταρ Ίτσκο και ο Χασάν-Μπέης ξεχώρισαν περισσότερο. Το 1802 πραγματοποίησαν ενέργειες κάτω από την Άβαλα (βουνό 16 χλμ. νότια του Βελιγραδίου) και γύρω από την πόλη του Ποζάρεβατς. Αυτό το εγχείρημα ήταν πρόωρο και με αποτέλεσμα να αποτύχει. Στις αρχές του 1803 συγκεντρώθηκαν 12 πρίγκιπες της Βάλιεβσκα Νάχιγια (διοικητική-εδαφική ενότητα στα δυτικά του πασαλίκου του Βελιγραδίου). Ανάμεσά τους ξεχώρισαν οι Ίλιγια Μπίρτσανιν και Αλέξα Νενάντοβιτς. Αποφασίστηκε να ξεκινήσει εξέγερση σε 8 μήνες.
Ο Αλέξα Νενάντοβιτς έστειλε επιστολή στον Αυστριακό Ταγματάρχη Μίτεζερ από το Ζέμουν, στην οποία έγραφε ότι οι Σέρβοι είχαν μαλώσει με τις ομάδες των Ντάχι και ότι πιθανότατα θα είχαν μια αιματηρή διευθέτηση. Αυτό το γράμμα έπεσε κατά λάθος στα χέρια των Ντάχι και οι τελευταίοι κατάλαβαν τι συνέβαινε. Στις 4 Φεβρουαρίου 1804, οργάνωσαν την εκτέλεση όλων των επιφανών Σέρβων, ιδιαίτερα εκείνων που ξεχώρισαν ενάντια στους γενίτσαρους στην Κότσινα Κράινα. Ωστόσο, αυτή η ενέργεια δεν ησύχασε τους Σέρβους, αλλά φούντωσε ακόμη περισσότερο την οργή τους. Ο Μιλένκο Στόικοβιτς αιχμαλώτισε και σκότωσε γενίτσαρους των Ντάχι στο νησί Άντα Κάλε κατά τον πρώτο χρόνο της Πρώτης Σερβικής Εξέγερσης.
Η Πρώτη Σερβική Εξέγερση
Οι μεταρρυθμίσεις του Σελίμ Γ’ αποδυνάμωσαν σημαντικά την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Η Τουρκία έχανε εδάφη μετά τον πόλεμο και άνοιξε το λεγόμενο «Ανατολικό Ζήτημα», που αφορούσε την εξουσία στα Βαλκάνια. Η αποδυνάμωση του τουρκικού κράτους μετριάστηκε από τους Ναπολεόντειους Πόλεμους, που για άλλη μια φορά έφεραν αντιμέτωπες τις μεγάλες δυνάμεις της Ευρώπης. Οι Σέρβοι αποφάσισαν να ξεκινήσουν μια εξέγερση.
Τρεις οπλαρχηγοί συγκεντρώθηκαν στη Σουμάντιγια: ο Τζόρτζε Πέτροβιτς (με το παρατσούκλι «Καρατζόρζτε» – «Καραγιώργης» από τους Τούρκους), ο Γιάνκο Κάτιτς και ο Βάσα Τσάραπιτς. Σέρβοι από την περιοχή δυτικά της Κολουμπάρα, με αρχηγούς τους Λούκα Λαζάρεβιτς και Γιάκοβ Νενάντοβιτς, καθώς και Σέρβοι ανατολικά της Μεγάλης Μοραβίας, με επικεφαλής τον Πέταρ Τεοντόροβιτς Ντόμπρνιατς και τον Μιλένκο Στόικοβιτς, ξεσηκώθηκαν στην είδηση της εξέγερσης. Οι Ντάχοι προσπάθησαν να σταματήσουν αυτή τη μαζική εξέγερση με διαπραγματεύσεις. Ο Αγκάνλιγια υποσχέθηκε στον Καραγιώργη μια καλύτερη θέση για τους Σέρβους και γι’ αυτόν μια προσωπική περιουσία στην Αυστρία καλύτερη από αυτή που είχε στην Τοπόλα. Ωστόσο, υπέστη βαριά ήττα κοντά στο Ντρπουλα και μετά βίας κατάφερε να σώσει τη ζωή του καταφεύγοντας στο Βελιγράδι. Σύντομα, ο Καραγιώργης κατέκτησε το Ρούντνικ και νίκησε τους γενίτσαρους κοντά στη Γιάγκοντινα. Τους λίγους γενίτσαρους που απέμειναν σκότωσε ο Βάσα Τσάραπιτς κοντά στο χωριό Λέστανε.
Μέχρι τον Μάιο του ίδιου έτους, δεν υπήρχαν άλλοι Τούρκοι στη Σουμάντιγια. Σύντομα και η Οθωμανική Αυτοκρατορία ενδιαφέρθηκε για την εξέγερση. Η Πύλη διέταξε τον Βόσνιο Πασά Μπέτσιρ να πάρει την κατάσταση στα χέρια του και ανέθεσε στον Πρίγκιπα Γιόβαν Ράσκοβιτς το καθήκον του επιτηρητή των τελωνείων. Ο Βόσνιος πασάς έγινε δεκτός με μεγάλες τιμές, γεγονός που αναστάτωσε περαιτέρω τους Ντάχι. Κοντά στα τέλη του Απριλίου, ο Καραγιώργης διαπραγματεύτηκε με τον Αυστριακό καπετάνιο Σατίνσκι, θέλοντας τη Σερβία να βρίσκεται υπό το προτεκτοράτο των Αψβούργων, κάτι που ο τελευταίος δεν αποδέχτηκε, λόγω των πολέμων με τον Ναπολέοντα και λόγω των κάλων σχέσεων που είχε με τους Οθωμανούς. Επίσημα δεν επέτρεψαν να περάσουν οι Σέρβοι, αλλά στην πραγματικότητα τους έδωσαν πυρομαχικά και όπλα.
Σύντομα οι Σέρβοι κατάφεραν να καταλάβουν την Κολουμπάρα, την Ταμνάβα και την Ποσάβινα υπό την ηγεσία των Γιάκοφ και Μάτιγια Νενάντοβιτς. Στο Σάμπατς, οι Τούρκοι ζήτησαν τη βοήθεια του Αλί-Μπέη Βίνταγιτς, του οποίου τα στρατεύματα καταστράφηκαν από τους εξεγερμένους στη μάχη της Σβιλεούβα. Σύντομα οι αντάρτες κατέλαβαν το Βάλιεβο, στη συνέχεια πολιόρκησαν τον Σάμπατς και οδήγησαν τους γενίτσαρους στην πόλη. Επιπλέον, άλλοι γενίτσαροι ήρθαν για να βοηθήσουν από τη Βοσνία, οι οποίοι περίμεναν τα στρατεύματα του Γιάκοφ Νενάντοβιτς κοντά στο μοναστήρι Τσόσεκιν. Οι Σέρβοι σε αυτή τη μάχη υπέστησαν ήττα. Εδώ ξεχώρισαν τα αδέρφια Νταμιάν και Γκλιγκόριγιε Νέντιτς. Παρά την επιτυχία τους, οι γενίτσαροι αναγκάστηκαν να παραδώσουν το Σάμπατς στους Σέρβους. Ο Μιλένκο Στόικοβιτς κατάφερε να κατακτήσει τη Νάχιγια του Ποζάρεβατ και να την καθαρίσει πλήρως από τους Τούρκους.
Ο Τζούσα Βουλίτσεβιτς, ένας άλλος από τους αρχηγούς, κράτησε τους Τούρκους πολιορκημένους στο Σμέντερεβο. Ο Στόικο Κριβόκουτσα από το Ατζιμπέγκοβατς μεταφέρθηκε από το Σμέντερεβο στη Ρέσαβα και ξεκίνησε μια μαζική εξέγερση στην ίδια περιοχή. Μέχρι το τέλος του έτους, σχεδόν όλοι οι Τούρκοι ήταν φυλακισμένοι σε φρούρια και πόλεις όπως το Βελιγράδι κ.α. Οι Σέρβοι άρχιζαν εξέγερση και ζητούσαν ρωσική βοήθεια. Ο Ρώσος αυτοκράτορας διέταξε να δοθούν 5 χιλιάδες δουκάτα στους Σέρβους και έδωσε οδηγίες στον Ρώσο απεσταλμένο στην Κωνσταντινούπολη πώς να επηρεάσει την Πύλη υπέρ της Σερβίας. Ο Σουλτάνος, έχοντας αποφασίσει να κατευνάσει τους Σέρβους (για να μην επιτεθούν στις τακτικές τουρκικές δυνάμεις), στέλνει Μολδαβούς και Βλαχούς πρίγκιπες, καθώς και τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως. Οι προτάσεις, όμως, απέτυχαν.
Τότε η Πύλη έχασε την υπομονή της και διέταξε τον Χαφίζ Πασά, τον Βεζίρη του Βελιγραδίου, να βαδίσει στη Σερβία. Την ίδια στιγμή, ο Καραγιώργης έστειλε στρατιωτικές δυνάμεις και κατέκτησε το Καράνοβατς, το Τρστένικ, το Ούζιτσε και το Πόζεγκα. Έστειλε το άλλο μέρος των στρατευμάτων του στην κοιλάδα της Μεγάλης Μοραβίας, σε περίπτωση που θα πήγαιναν εκεί οι Τούρκοι. Ο Χαφίζ Πασάς επιτέθηκε στον Καραγιώργη και στον Μιλένκο Στόικοβιτς στο χωριό Ιβάνκοβατς, όπου τα στρατεύματα του Στοίκοβιτς είχαν φτιάξει ένα σύστημα τάφρων και χαρακωμάτων. Στη μεγάλη αυτή μάχη οι Σέρβοι νίκησαν τους Τούρκους και τραυμάτισαν τον Χαφίζ Πασά. Το 1806, οι Τούρκοι σχεδίασαν μια αποφασιστική επίθεση στη Σερβία από τρεις κατευθύνσεις, από την πόλη του Νις, από τη Βοσνία και από την πόλη του Βίντιν. Ο σερβικός στρατός μετακινήθηκε σε εδάφη έξω από το πασαλίκι. Ο Στόικοβιτς κατέκτησε το Πόρετς, το Κλάντοβο, το Νέγκοτιν, το Ντόμπρνιατς το Πάρατσιν, το Αλέξινατς και το Ράζαν. Ο Μίλοβαν Μλαντένοβιτς και ο Στανόγιε Γκλάβας κατέκτησαν το Κρούσεβατς. Οι Τούρκοι κατέλαβαν τη Μάτσβα και το Πόντιρνιε, αλλά αναχαιτίστηκαν από τον Καραγιώργη και κέρδισαν μια μεγάλη νίκη επί του Κούλιν-καπετάνιου στη μάχη του Μίσαρ.
Την ίδια χρονιά, ο Πέταρ Ίτσκο πήγε στην Κωνσταντινούπολη, όπου έκανε ειρήνη με τον Τούρκο Σουλτάνο (όχι ειρήνη με την πραγματική έννοια του όρου, γιατί δεν υπήρχε έγγραφο που να το επιβεβαιώνει). Σύμφωνα με τον ίδιο, οι Σέρβοι ήταν υποχρεωμένοι μόνο να αποτίουν φόρο τιμής στον αυτοκρατορικό μουσαχίλη (οικονομικός υπάλληλος). Όταν ο Ίτσκο επέστρεψε χωρίς το φιρμάνι, ο Καραγιώργης αποφάσισε να κατακτήσει το Βελιγράδι, κάτι το οποίο τελικά έγινε. Με την κατάκτηση του Βουκουρεστίου οι Ρώσοι μπήκαν στον πόλεμο με τους Τούρκους και συμβούλεψαν τους Σέρβους να διακόψουν την ειρήνη, πράγμα που έκαναν οι Σέρβοι. Ο Καραγιώργης εισχώρησε βαθιά στην τουρκική επικράτεια προς το Βίντιν και το Χάιντουκ-Βέλκο, κατέκτησε το Κλιούτς και τη Νεγκότινσκα Κράινα και οι αντάρτες κατέκτησαν την Κουρσούμλιγια και το Πονίσαβλιε, και πέτυχαν νίκες στο Στούμπικ και τη Μαλάινιτσα.
Οι Ναπολεόντειοι πόλεμοι ανάγκασαν τους Ρώσους να υπογράψουν τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου, σύμφωνα με την οποία οι Σέρβοι αποκτούσαν αυτονομία και οι Τούρκοι επέστρεφαν στο Βελιγράδι και διαχειρίζονταν από εκεί ένα αυτόνομο κράτος. Οι Σέρβοι δεν το δέχτηκαν αυτό και οι Τούρκοι τους περικύκλωσαν από όλες τις πλευρές, χρησιμοποιώντας όλη τη δύναμη κρούσης. Το 1813, η εξέγερση κατεστάλη και οι Σέρβοι δούκες, συμπεριλαμβανομένου του Καραγιώργη, κατέφυγαν στην Αυστροουγγαρία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Први српски Устанак, riznica.net, Διαθέσιμο εδώ
- ПРВИ СРПСКИ УСТАНАК, ПОЧЕТАК СРПСКЕ РЕВОЛУЦИЈЕ И ПРВЕ БОРБЕ УСТАНИКА, jpd.rs, Διαθέσιμο εδώ
- НА ДАНАШЊИ ДАН ЈЕ ПОЧЕО ПРВИ СРПСКИ УСТАНАК, vlasenica24.info, Διαθέσιμο εδώ
- Први српски устанак (1804-1813), vidovdan.org, Διαθέσιμο εδώ
