Της Μαρίας Οικονόμου,
Αν έχετε ακούσει στα ταξίδια σας ή σε ταινίες ανθρώπους από διάφορες περιοχές της Ισπανίας ή της Λατινικής Αμερικής να μιλούν ισπανικά, θα έχετε παρατηρήσει ότι δεν προφέρουν όλες τις λέξεις με τον ίδιο τρόπο. Στο πολύχρωμο μωσαϊκό της ισπανικής γλώσσας, συναντά κανείς μια πλούσια ποικιλία διαλέκτων και προφορών που αντικατοπτρίζουν την ποικιλόμορφη πολιτιστική κληρονομιά του ισπανόφωνου κόσμου. Μεταξύ αυτών των γλωσσικών φαινομένων, ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον χαρακτηριστικό είναι γνωστό ως “seseo”, ένα φαινόμενο που έχει διαμορφώσει την προφορά και την ταυτότητα του ισπανόφωνου πληθυσμού. Με άλλα λόγια, η συντριπτική πλειοψηφία, πάνω από το 90%, των ισπανόφωνων «μιλούν με Seseo». Στην Ανδαλουσία, τα δύο τρίτα των κατοίκων δε διακρίνουν το c και το s όταν μιλούν.
Το seseo είναι ένα φωνητικό φαινόμενο που χαρακτηρίζει την ισπανική γλώσσα εδώ και αιώνες. Είναι ευρέως διαδεδομένο στο μεγαλύτερο μέρος του ισπανόφωνου κόσμου. Συνίσταται στην αντικατάσταση του ήχου του z ή του c (στα ελληνικά αποδίδεται ως ο ήχος του γράμματος θ) πριν από το e, i, όπως χρησιμοποιείται στα ισπανικά της χερσονήσου, από τον ήχο που αποδίδεται στο s /σ/. Είναι το προϊόν ενός φαινομένου μείωσης των φωνημάτων που καταγράφηκε μεταξύ του 16ου και του 17ου αιώνα, ιδίως στην ανδαλουσιανή ομιλία.
Για να κατανοήσουμε τις ρίζες του seseo, πρέπει να εντρυφήσουμε στην ιστορία της ισπανικής γλώσσας. Η ισπανική γλώσσα, όπως και πολλές άλλες γλώσσες, έχει υποστεί σημαντικές αλλαγές με την πάροδο του χρόνου. Η γλωσσική εξέλιξη και η επαφή με άλλες γλώσσες, ιδίως την αραβική και άλλες ρομανικές γλώσσες, επηρέασαν την εξέλιξη της ισπανικής γλώσσας. Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα, η Ιβηρική Χερσόνησος ήταν ένα χωνευτήρι πολιτισμών, όπου οι ομιλητές της αραβικής γλώσσας συνυπήρχαν μαζί με τους ομιλητές διαφόρων λατινογενών γλωσσών. Αυτή η γλωσσική επαφή οδήγησε στη συγχώνευση ορισμένων ήχων στα ισπανικά. Συγκεκριμένα, ο ήχος /θ/, που αντιπροσωπεύεται από τα γράμματα “c” και “z”, άρχισε να συγχωνεύεται με τον ήχο /s/ σε ορισμένες περιοχές, δημιουργώντας αυτό που σήμερα γνωρίζουμε ως seseo.
Η παρουσία του seseo έχει σημαντικές γλωσσολογικές επιπτώσεις, ιδίως στη φωνολογία και την ορθογραφία. Φωνολογικά, η συγχώνευση του /s/ και του /θ/ σημαίνει ότι οι λέξεις που ιστορικά διακρίνονταν από αυτούς τους ήχους προφέρονται πλέον πανομοιότυπα στις διαλέκτους seseo. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε ασάφεια στην προφορική επικοινωνία, καθώς και σε προκλήσεις στην εκμάθηση και κατανόηση της γλώσσας για τους ομιλητές που έχουν συνηθίσει σε διαλέκτους που διατηρούν τη διάκριση. Ορθογραφικά, η έλλειψη διάκρισης μεταξύ /s/ και /θ/ στις διαλέκτους seseo μπορεί να επηρεάσει τις ορθογραφικές «συμβάσεις». Λέξεις που προφέρονται με τον ίδιο τρόπο μπορεί να γράφονται διαφορετικά, αντανακλώντας ιστορικές ορθογραφικές «συμβάσεις» ή προσπάθειες τυποποίησης της ορθογραφίας σε όλες τις διαλέκτους.
Πιστεύεται ότι η υπεροχή των ιθαγενών των νότιων χερσονήσων μεταξύ των αποίκων του Νέου Κόσμου προώθησε τη δυτική ανδαλουσιανή προφορά στον Νέο Κόσμο (αν και δεν ήταν η μόνη αιτία της εγκατάστασής της), εκτός από τα διοικητικά κέντρα της Λίμα και του Μεξικό, όπου πιστεύεται ότι η, λίγο πολύ, συνεχής παρουσία σημαντικών ανθρώπων που γεννήθηκαν στη χερσόνησο διατήρησε για ένα διάστημα τη διάκριση μεταξύ /s/ και /θ/ στις ανώτερες τάξεις.
Στην Ισπανία, το seseo είναι πιο κοινό στα Κανάρια Νησιά, σε τμήματα της Ανδαλουσίας και σε ορισμένες περιοχές της Μούρθια ή του Μπανταχόθ. Παρόλο που οι περιοχές αυτές δεν αναφέρονται συνήθως όταν μιλάμε για ισπανικό seseo, το seseo εμφανίζεται επίσης μεταξύ των λαϊκών τάξεων στη Βαλένθια, την Καταλονία, τη Μαγιόρκα και τη Χώρα των Βάσκων, όταν ομιλείται η καστεγιάνικη γλώσσα, καθώς και σε αγροτικές περιοχές της Γαλικίας.
Καταλήγουμε, λοιπόν, στο ότι η διαφορετικότητα είναι η λέξη – κλειδί που καθορίζει τον ισπανόφωνο κόσμο και, κατά συνέπεια, τη γλώσσα του. Τα ισπανικά προκύπτουν από ένα μείγμα πολλών γλωσσών, μια αντανάκλαση των διαφορετικών λαών που αποτελούσαν μέρος της ιστορίας της Ισπανίας: οι Κέλτες, οι Ρωμαίοι, οι Βησιγότθοι και κυρίως οι Άραβες συνεισέφεραν στη γλώσσα που, ακολουθώντας την πορεία της στην ιστορία και τη γεωγραφία, έφτασε σήμερα στη θέση της δεύτερης πιο ομιλούμενης γλώσσας στον κόσμο. Περισσότερες από είκοσι χώρες, κατανεμημένες σε πολλές ηπείρους, την έχουν ως επίσημη γλώσσα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- El Espanol: Una Lengua Viva, cvc.cervantes.es, διαθέσιμο εδώ
- Historia del ceceo y del seseo espanoles, cvc.cervantes.es, διαθέσιμο εδώ
