Του Πέτρου Κολυάρδου,
Πρώτοι οι Στωικοί φιλόσοφοι και ο Επίκτητος διεισδύουν σε έναν τρόπο σκέψης που μοιάζει ερμητικά κλειστός για την ανθρώπινη φαντασία και σκέψη, χωρίζοντας ολόκληρη την κοσμική θεώρηση και εμπειρία σε δύο μόνο συνιστώσες: Στα πράγματα που μπορούμε να ελέγξουμε και σε αυτά που δεν υπόκεινται στον δικό μας έλεγχο. Σίγουρα, για τους ανθρώπους της υπερανάλυσης η στωική φιλοσοφία αποτελεί μία ιδιαίτερα προσφιλή θεώρηση των πραγμάτων, παρότι τελικά δεν καταφέρνουν ποτέ να την ενστερνιστούν.
Σήμερα είναι γνωστό ότι η υπερανάλυση αποτελεί μία διαταραχή, πίσω από την οποία κρύβεται ένα διαταραγμένο ψυχοσυναισθηματικό προφίλ, το οποίο χαρακτηρίζεται από περιοδικές αλλαγές ανάμεσα σε αρνητικές σκέψεις, τελειομανία και περίσσεια άγχους και φοβιών. Ευρέως αποδεκτό και επιστημονικά αποδεδειγμένο είναι το γεγονός ότι οι επιλογές του σήμερα για έναν άνθρωπο είναι αποτέλεσμα του γονιδιακού του υποβάθρου και των επιλογών του μέχρι το χθες. Επομένως, μία τραυματική εμπειρία του παρελθόντος ή ένα σύνολο βαθιά ριζωμένων αρνητικών σκέψεων μπορεί να είναι αρκετά για να πυροδοτήσουν μία κατάσταση υπερανάλυσης.
Η υπερανάλυση στις μέρες μας, όμως, θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς ότι έχει γίνει ένα είδος «συρμού», αλλά και ένας λόγος για να τρέξει κανείς σε έναν ειδικό ψυχολόγο, ως αποτέλεσμα όχι μόνο αδυναμίας επίλυσης προβλημάτων, αλλά, αντιθέτως, στην προσπάθειά τους αυτή, οι άνθρωποι συνήθως δημιουργούν μεγαλύτερα. Η πραγματικότητα μάλλον φαντάζει λίγο σκληρή και απορρέει από το γεγονός ότι ο άνθρωπος απέχει πολύ από την αυτογνωσία στις μέρες μας, στερώντας καθημερινά από τον εαυτό του πολύτιμο χρόνο για να τον καταλάβει.
Ως απόρροια αυτού, συνηθίζει να ασχολείται με την υπερανάλυση συμπεριφορών άλλων ανθρώπων και τη διάπλαση υποθετικών μελλοντικών σεναρίων που μπορούν να του προσθέσουν μόνο άγχος. Θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε αδρά ότι οι άνθρωποι που προσκολλώνται στο παρελθόν γίνονται μελαγχολικοί, ενώ όσοι πλέκουν σκέψεις για το μέλλον, αγχωτικοί. Η αλήθεια, όμως, είναι ότι το παρελθόν δεν μπορείς να το αλλάξεις και το μέλλον δεν μπορείς να το προβλέψεις, επομένως η λύση σε αυτό τον τρόπο σκέψης είναι να εστιάσει κανείς στο παρόν.
Αν αποπειραθούμε να προσεγγίσουμε την υπερανάλυση από την οπτική της νευροεπιστήμης και ψυχολογίας, θα παρατηρήσουμε ότι αποτελεί ένα κράμα αυξημένης ενεργοποίησης νευρικών συνδέσεων στον προμετωπιαίο φλοιό, αλλά και αυξημένης ενεργοποίησης του συναισθηματικού κέντρου, όπως και του κέντρου φόβου του εγκεφάλου, επιβεβαιώνοντας τον προκείμενο συλλογισμό, ότι, δηλαδή, ένας φοβικός άνθρωπος αργά ή γρήγορα θα μπει στον δρόμο της υπερανάλυσης.
Η παρατεταμένη ενασχόληση με αυτοαναφορικές διαδικασίες σκέψης μπορεί να οδηγήσει τόσο σε χρόνιο stress και γενικευμένη αγχώδη διαταραχή, συνοδευόμενη από σωματοποίηση του άγχους, όσο και σε μία χαρακτηριστική κατάσταση που καλείται “Paralysis by Analysis”. Η «παράλυση από υπερανάλυση» βρίσκει τον άνθρωπο εγκλωβισμένο στις σκέψεις του, θέτοντάς τον σε μία κατάσταση πλήρους αποτελμάτωσης, που του στερεί την ικανότητα λήψης ορθών αποφάσεων για την ζωή του. Σαφώς, οι συνοδές παθολογίες του αόρατου εχθρού που καλείται υπερανάλυση δεν σταματούν εκεί. Η υπερβολική σκέψη μειώνει καθοριστικά τα ψυχικά αποθέματα, θέτει τον άνθρωπο στο φάσμα της κατάθλιψης και τον απομακρύνει από τον αυτοπροσδιοριζόμενο όρο της «ευτυχίας».
Τη λύση της υπερανάλυσης και του άγχους που πάντοτε τη συνοδεύει, μάλλον, έδωσαν οι προαναφερθέντες Στωικοί φιλόσοφοι, λέγοντας απλά ότι ένας άνθρωπος δεν πρέπει να ταυτίζεται με την κατάσταση που βιώνει. Σίγουρα, αυτό προϋποθέτει αυτογνωσία, αλλά και μία προσπάθεια αναδιαμόρφωσης και υιοθέτησης ενός τρόπου σκέψης που θα απωθήσει τον άνθρωπο από τον μηρυκασμό και θα τον θέσει στον δρόμο αναζήτησης εναλλακτικής ερμηνείας των καταστάσεων, δίνοντάς του και πάλι τον έλεγχο του εγκεφάλου του.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- How to Stop Overthinking Using Neuroscience and Psychology, Kunashni Parikh. Διαθέσιμο εδώ
- How to stop overthinking, verywellmind. Διαθέσιμο εδώ
