Της Γεωργίας Παγιαβλά,
Η στρατηγική οικονομικής μεγέθυνσης της Τουρκίας περιστρέφεται, σε μεγάλο βαθμό, γύρω από τον μακροοικονομικό λαϊκισμό, που χαρακτηρίζεται από δανεισμό τόσο για κατανάλωση όσο και για επενδύσεις, συχνά βραχυπρόθεσμα (Rodrik, 2015). Η προσέγγιση αυτή έχει οδηγήσει στη συσσώρευση μακροοικονομικής αστάθειας, που, τελικά, καταλήγει σε κρίσεις. Όμως, η δέσμευσή της σε φιλόδοξες μεταρρυθμίσεις (Παγιαβλά, 2021) και η ισχυρή ανάπτυξη από το 2006 έως το 2017 την ώθησαν σε καθεστώς ανώτερου μεσαίου εισοδήματος. Η Τουρκία διαθέτει τη 19η μεγαλύτερη οικονομία παγκοσμίως, με Α.Ε.Π. που αγγίζει τα $ 906 δις (World Bank, 2023). Το 2023, η τουρκική οικονομία σημείωσε σημαντική μεγέθυνση, ξεπερνώντας τις προσδοκίες με ετήσια αύξηση του Α.Ε.Π. κατά 4,5%, χάρη στα προεκλογικά μέτρα τόνωσης της οικονομίας, όπως οι αυξήσεις μισθών και συντάξεων (Aksoy, 2024).
Παρόλα αυτά, η οικονομία της Τουρκίας αντιμετωπίζει προκλήσεις που επιδεινώνονται από τις ετερόδοξες νομισματικές πολιτικές και τις εξωτερικές πιέσεις (World Bank, 2023). Μετά τις Εκλογές του Μαΐου του 2023, η Τουρκία έκανε μια στροφή προς αυστηρότερες νομισματικές και δημοσιονομικές πολιτικές, με σημαντικές αυξήσεις επιτοκίων από την Κεντρική Τράπεζα, που στόχευαν στη σταθεροποίηση του νομίσματος και την καταπολέμηση του πληθωρισμού (Aksoy, 2024). Ωστόσο, οι προκλήσεις εξακολουθούν να υφίστανται, με τον ετήσιο πληθωρισμό της χώρας να έχει εκτιναχθεί στο 67,07% τον Φεβρουάριο του 2024, ξεπερνώντας τις προσδοκίες (Butler, 2024). Η υποτίμηση της τουρκικής λίρας, η οποία διαπραγματεύεται στα 31,53 έναντι του δολαρίου, έχει συμβάλει σημαντικά στον υψηλό πληθωρισμό, με το νόμισμα να χάνει το 40% της αξίας του τον τελευταίο χρόνο και το 82,6% την τελευταία πενταετία (Butler, 2024). Επίσης, παρά τον σχετικά υψηλό κατώτατο μισθό, η οικονομική ανισότητα και η εκτεταμένη φτώχεια εξακολουθεί να υφίσταται, ιδίως σε αστικές περιοχές, όπως η Άγκυρα και η Ιστανμπούλ, αναδεικνύοντας συστημικές αδυναμίες (World Bank, 2023).
Σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση της Oxfam, η Τουρκία κατατάσσεται ως η τρίτη πιο άνιση χώρα μεταξύ 161 κρατών, με το πλουσιότερο 1% να κατέχει το 41% του συνολικού πλούτου (Walker et al., 2022). Στον δείκτη του Ο.Ο.Σ.Α., η Τουρκία κατατάσσεται στη χαμηλότερη θέση, καταλαμβάνοντας την 74η θέση συνολικά. O συντελεστής Gini, ένα μέτρο της εισοδηματικής ανισότητας, αυξήθηκε σε 0,433 στην Τουρκία το 2023, αυξημένος κατά 0,018 μονάδες σε σύγκριση με το 2022 (Turkish Minute, 2024). Το μέσο ετήσιο διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών αυξήθηκε σε 167.983 TL ($ 5.535), σημειώνοντας αύξηση 70,7% σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Ομοίως, το μέσο ετήσιο ισοδύναμο διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών αυξήθηκε κατά 72,3% σε σύγκριση με το 2022, φθάνοντας τις 83.808 TL ($ 2.761). Όμως, αυτή η αύξηση στο μέσο εισόδημα –που προκύπτει διαιρώντας το συνολικό εισόδημα όλου του πληθυσμού με τον αριθμό των νοικοκυριών (ή των ατόμων) του πληθυσμού– φαίνεται ότι προέρχεται από το πλουσιότερο 20% του πληθυσμού, που είδε το μερίδιό του στο συνολικό εισόδημα να αυξάνεται από 48% το 2022 σε 49,8% πέρυσι. Ενώ, το μερίδιο του συνολικού εισοδήματος για το φτωχότερο 20% μειώθηκε από 6% σε 5,9%.
Στο Γράφημα 1 παρουσιάζεται η εξέλιξη του συντελεστή Gini από τα τέλη της δεκαετίας του 1980. Με εξαίρεση το 2005 και το 2014, ο συντελεστής Gini ήταν πάνω από 0,4, παρουσιάζοντας ανοδική τάση τα τελευταία χρόνια. Στην περίπτωση της Ιστανμπούλ, για την οποία έχουμε αξιόπιστα στοιχεία μόνο μετά το 2006, ο συντελεστής Gini ήταν κάπως χαμηλότερος από εκείνον της Τουρκίας, αλλά άρχισε να αυξάνεται απότομα μετά το 2014. Στην Ιστανμπούλ, η εισοδηματική ανισότητα φαίνεται να σημείωσε «άλμα» ρεκόρ μετά το 2015 και ξεπέρασε τον συντελεστή Gini της Τουρκίας.
Η Ιστανμπούλ, η μεγαλύτερη πόλη της Τουρκίας, έχει πληθυσμό άνω των 18 εκατομμυρίων, ξεπερνώντας τον πληθυσμό 177 χωρών. Η ανάπτυξή της, που τροφοδοτήθηκε από την ταχεία εκβιομηχάνιση από τη δεκαετία του 1950, συνεχίζεται με συνεχή αγροτική μετανάστευση. Η Ιστανμπούλ συμβάλλει σημαντικά στην οικονομία της Τουρκίας, με το 38% της βιομηχανικής παραγωγής, το 40% των φορολογικών εσόδων, το 57% των εξαγωγών και το 60% των εισαγωγών. Φιλοξενεί το 30% των εμπορικών επιχειρήσεων της Τουρκίας, καθιστώντας τα εμπορικά της επιμελητήρια μεταξύ των μεγαλύτερων στον κόσμο. Αυτή η οικονομική υπεροχή προσελκύει πολυεθνικές εταιρείες, τράπεζες και εμπορικά σήματα, που υποστηρίζονται από πολυάριθμα επιχειρηματικά κέντρα, λιμάνια, ζώνες ελεύθερου εμπορίου και διεθνή αεροδρόμια. Η στρατηγική θέση της Ιστανμπούλ ως γέφυρα μεταξύ Ανατολής και Δύσης ενισχύει περαιτέρω τον ρόλο της στο παγκόσμιο εμπόριο (allaboutistanbul, 2024).
Τα τελευταία χρόνια, το ποσοστό του πληθυσμού της Κωνσταντινούπολης που ζει με λιγότερα από $ 4 την ημέρα μειώθηκε δραματικά από πάνω από 20 εκατομμύρια σε μόλις 1,7 εκατ. (Jackes, 2018). Επιπλέον, η παρουσία περισσότερων από 500.000 Σύρων προσφύγων στην Ιστανμπούλ αποτελεί σοβαρή ανησυχία για τη φτώχεια. Ενώ η προσέγγιση της Τουρκίας επιτρέπει στους πρόσφυγες να ζουν και να εργάζονται ελεύθερα, εξακολουθούν να υπάρχουν προκλήσεις, ιδιαίτερα για τα παιδιά, με περισσότερους από 40.000 να αναγκάζονται σε εργασία στον δρόμο, υπογραμμίζοντας τα συνεχιζόμενα προβλήματα με την παιδική εργασία και τη φτώχεια. Ο συνολικός αριθμός των άστεγων ατόμων στην Ιστανμπούλ παραμένει άγνωστος λόγω της κοινωνικής αδιαφορίας, με αποτέλεσμα περιορισμένες κοινωνικές υπηρεσίες και πόρους (Doğan, 2021). Αυτή η έλλειψη προσοχής εμποδίζει την ακριβή τήρηση αρχείων και την τακτική καταμέτρησή τους. Αν και η εκτίμηση του πληθυσμού των άστεγων είναι δύσκολη, εκτιμάται ότι υπερβαίνει κατά προσέγγιση τα 150.000 άτομα (Decker, 2020).
Ένα σημαντικό μέρος του φτωχού πληθυσμού της πόλης κατοικεί σε gecekondu ή ερείπια. Πιθανόν να οφείλεται και για τα χαμηλά επίπεδα αστεγίας. Η ταχεία αστικοποίηση τα τελευταία 30 χρόνια, με αποτέλεσμα τον διπλασιασμό του πληθυσμού και την κατασκευή άνω του 70% των κατοικιών της πόλης, έχει οδηγήσει σε εντάσεις μεταξύ της αστικής ανάπτυξης και των αναγκών των περιθωριοποιημένων κοινοτήτων, συχνά με αποτέλεσμα τις αναγκαστικές εκτοπίσεις (Jackes, 2018).
Η αστική αναδιάρθρωση στη δεκαετία του 2000 οδήγησε σε αλλαγές στα πρότυπα του οικιστικού διαχωρισμού, με τον εξευγενισμό των περιοχών του κέντρου της πόλης και τη μετατόπιση των φτωχών της πόλης στην περιφέρεια, διεκδικώντας ορισμένες περιοχές της μεσαίας τάξης (Γράφημα 2) (Işık, 2021). Μέχρι τη δεκαετία του 2000, οι φτωχοί της Ιστανμπούλ κατόρθωναν να εκμεταλλευτούν την εκτίναξη των αξιών των ακινήτων για να ανέβουν στην κοινωνική διαστρωμάτωση. Αυτός ο άτυπος μηχανισμός αναδιανομής στις αστικές αγορές εργασίας και ακινήτων διατηρούσε τις κοινωνικές ανισότητες και τροφοδοτούσε τις φιλοδοξίες των φτωχών των πόλεων για κοινωνική κινητικότητα. Το κράτος διαδραμάτισε συνυπεύθυνο ρόλο, κλείνοντας τα μάτια στις θολές γραμμές μεταξύ νόμιμων και παράνομων οικονομικών δραστηριοτήτων. Στα τέλη της δεκαετίας του 1990 και ιδιαίτερα τη δεκαετία του 2000, διαδικασίες υπό κρατική καθοδήγηση, όπως εξάλειψη των καταληψιών, επιλεκτικός εξευγενισμός των περιοχών του κέντρου της πόλης και εκτοπισμός των φτωχών της πόλης σε απομακρυσμένα μέρη της μητρόπολης μετασχηματίζουν τη δυναμική στο εσωτερικό της κοινωνίας.
Στην Ιστανμπούλ, οι άστεγοι και οι φτωχοί παραμένουν σε μεγάλο βαθμό αόρατοι, όμως οι ουρανοξύστες δίπλα στις παραγκουπόλεις υπενθυμίζουν διαρκώς τις επίμονες ανισότητες. Το φαινόμενο της απομάκρυνσης των φτωχών αντιπροσωπεύει μια νέα και ανησυχητική τάση, η οποία τους στερεί την ικανότητά τους να χρησιμοποιούν τον χώρο ως μέσο ενδυνάμωσης (Işık, 2021). Αυτή είναι μια σκληρή πραγματικότητα που απαιτεί την προσοχή και τη σκέψη μας. Καθώς θαυμάζουμε το μεγαλείο της Ιστανμπούλ, ας σκεφτούμε, επίσης, την επείγουσα ανάγκη αντιμετώπισης των βαθιά ριζωμένων ανισοτήτων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- What’s happening in the Turkish economy as key local elections approach?, economicsobservatory.com, διαθέσιμο εδώ
- Economy & Business in Istanbul, allaboutistanbul.com, διαθέσιμο εδώ
- Turkish inflation rockets to almost 70%, shattering hopes of a rate pause, euronews.com, διαθέσιμο εδώ
- 5 FACTS ABOUT HOMELESSNESS IN TURKEY, borgenproject.org, διαθέσιμο εδώ
- Doğan, Y. B. (2021). Stereotyping, Prejudice, and Policymaking: Managing Homelessness in Istanbul. European Journal of Homelessness _ Volume, 15(2_).
- Işık, O. (2021). Residential Segregation in a Highly Unequal Society: Istanbul in the 2000s. Urban Socio-Economic Segregation and Income Inequality: A Global Perspective, 293-309.
- 10 FACTS ABOUT POVERTY IN ISTANBUL, borgenproject.org, διαθέσιμο εδώ
- Rodrik, D. (2015). The Turkish Economy in Comparative Perspective, drodrik.scholar.harvard.edu, διαθέσιμο εδώ
- Turkey’s income distribution gap widened in 2023, turkishminute.com, διαθέσιμο εδώ
- Walker, J., Martin, M., Seery, E., Abdo, N., Kamande, A., & Lawson, M. (2022). The commitment to reducing inequality index 2022, static.bianet.org, διαθέσιμο εδώ
- The World Bank in Türkiye, worldbank.org, διαθέσιμο εδώ
- Ανασκόπηση της οικονομίας της Τουρκίας μέσα από τις κρίσεις του 2001, του 2008 και του COVID-19, offlinepost.gr διαθέσιμο εδώ
