Της Μαρίας Σαρηγιαννίδου,
Η διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας (Δ.Ε.Π.Υ.) είναι μια νευροαναπτυξιακή διαταραχή της παιδικής, κυρίως, ηλικίας, η οποία συχνά συνεχίζεται και στην ενήλικη ζωή. Τα κύρια συμπτώματά της αφορούν την απροσεξία/ έλλειψη προσοχής, την υπερκινητικότητα και την απουσία ελέγχου των εκτελεστικών λειτουργιών/ παρορμητικότητα που εμφανίζονται με διαφορετική ένταση και προκαλούνται από τον συνδυασμό πολλαπλών γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων που αλληλεπιδρούν και λειτουργούν με έναν πολύπλοκο τρόπο. Τα άτομα με Δ.Ε.Π.Υ. μπορεί να βρίσκουν δύσκολο να συγκεντρωθούν σε εργασίες ή δραστηριότητες που απαιτούν μακροχρόνια προσοχή, ενώ μπορεί να εκδηλώσουν υπερβολική ανυπομονησία και ανεξέλεγκτη κινητικότητα.
Πάνω από το 50% των ατόμων με Δ.Ε.Π.Υ., κυρίως άνδρες, κάνει παράλληλη χρήση ουσιών ή έχει διαγνωστεί με διαταραχή χρήσης ουσιών, ενώ η σχέση μεταξύ της Δ.Ε.Π.Υ. και της χρήσης ουσιών έχει μελετηθεί εκτενώς, καθώς στα άτομα με Δ.Ε.Π.Υ. έχει παρατηρηθεί αυξημένος κίνδυνος και πρώιμη έναρξη χρήσης ουσιών και αλκοόλ, ενώ η αιτία αυτής της έντονης συσχέτισης δεν είναι ακόμη ξεκάθαρη.
Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά των ατόμων που πάσχουν από Δ.Ε.Π.Υ., που θα μπορούσε να συσχετιστεί με τη χρήση ουσιών, είναι η συναισθηματική απορρύθμιση και η διαρκής προσπάθειά τους να ρυθμίσουν τα συναισθήματά τους. Τα συναισθήματα αυτά μπορεί να περιλαμβάνουν ευερεθιστότητα και έντονες εκρήξεις θυμού, καθώς και υπερβολικό ενθουσιασμό. Η συναισθηματική απορρύθμιση παρουσιάζεται έντονα στα άτομα με Δ.Ε.Π.Υ., καθώς, επίσης συσχετίζεται σημαντικά με την παρορμητικότητα και τη χρήση ουσιών τόσο στην εφηβεία, όσο και στην ενήλικη ζωή. Η έντονη συσχέτισή της, όμως, με τη Δ.Ε.Π.Υ. δεν επιτρέπει να διαχωρίσουμε τον ρόλο της κάθε μεταβλητής στη χρήση ουσιών.
Το αλκοόλ παρατηρείται αρκετά έντονα στη Δ.Ε.Π.Υ., αλλά δεν έχει μεγάλο βαθμό συσχέτισης με αυτήν, επομένως θα επικεντρωθούμε στη χρήση ουσιών. Οι κύριες ουσίες που φαίνεται να χρησιμοποιούν τα άτομα με Δ.Ε.Π.Υ. είναι οι αμφεταμίνες και η κάνναβη, ενώ σε μικρότερο ποσοστό η έκσταση, η κοκαΐνη και τα οπιοειδή. Η σχέση μεταξύ της διαταραχής και της χρήσης μπορεί να εξηγηθεί, καταρχήν, από τη γενετική προδιάθεση του ατόμου. Παράλληλα, ορισμένοι περιβαλλοντικοί παράγοντες, όπως η χρήση ουσιών από το οικογενειακό περιβάλλον, φαίνεται να ευθύνονται για την παράλληλη χρήση ουσιών και, τέλος, η κατάχρηση ουσιών και ιδίως αμφεταμινών και κάνναβης αποτελεί ένα μέσο αυτο-ρύθμισης ή ανακούφισης από τα συμπτώματα.
Ωστόσο, η αυτο-ρύθμιση ενέχει τον κίνδυνο διαιώνισης του φαύλου κύκλου της εξάρτησης, καθώς η χρήση ουσιών ενδέχεται να επιδεινώσει τα υπάρχοντα προβλήματα διάχυτης προσοχής και υπερκινητικότητας, γεγονός που θα οδηγήσει στην αυξημένη ένταση για αναζήτηση και χρήση ουσιών, με σκοπό να μειωθούν αυτά τα συμπτώματα.
Για την αντιμετώπιση της σχέσης μεταξύ Δ.Ε.Π.Υ. και χρήσης ουσιών απαιτείται πολυποίκιλη προσέγγιση. Πρώτα από όλα, η εκπαίδευση και η ενημέρωση είναι κρίσιμες, τόσο για τα άτομα που πάσχουν από Δ.Ε.Π.Υ. όσο και για τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς τους. Η ψυχοθεραπεία και η συμβουλευτική μπορούν επίσης να βοηθήσουν στην αντιμετώπιση των αναγκών των ατόμων με Δ.Ε.Π.Υ. και στην αντιμετώπιση της χρήσης ουσιών.
Επιπλέον, οι θεράποντες πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της Δ.Ε.Π.Υ. και να προσφέρουν εξειδικευμένη υποστήριξη για την αυτο-ρύθμιση και την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων. Η ενίσχυση των ικανοτήτων διαχείρισης του στρες και η εκπαίδευση στις δεξιότητες εσωτερικής εστίασης μπορεί να βοηθήσει στη μείωση της χρήσης ουσιών ως μέσου αυτο-ανακούφισης.
Συνολικά, η σχέση μεταξύ Δ.Ε.Π.Υ. και χρήσης ουσιών αναδεικνύει τη σημασία της ολιστικής προσέγγισης στη θεραπεία των ατόμων που πάσχουν από αυτή τη διαταραχή. Η κατανόηση και η υποστήριξη των ατόμων με Δ.Ε.Π.Υ. είναι βασικά βήματα προς τη βελτίωση της ποιότητας ζωής τους και την αντιμετώπιση των προκλήσεων που αντιμετωπίζουν.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Alcohol and drug use disorders in adult attention-deficit/hyperactivity disorder: Prevalence and associations with attention-deficit/hyperactivity disorder symptom severity and emotional dysregulation, World Journal of Psychiatry, διαθέσιμο εδώ
- Assessment and treatment of substance use in adults with ADHD: a psychological approach, Journal of Neural Transm, διαθέσιμο εδώ
- Self-Reported Effects of Cannabis on ADHD Symptoms, ADHD Medication Side Effects, and ADHD-Related Executive Dysfunction, Journal of Attention Disorders, διαθέσιμο εδώ
