Του Γιάννη Μπότσα,
Η αγγλοσαξονική γεωπολιτική προσέγγιση βασίζεται στις ιδέες των Spykman και Mackinder. Διαπιστώνουν ότι ο κόσμος διαιρείται σε «θαλάσσιες» και «χερσαίες» δυνάμεις. Στις πρώτες ανήκουν, κυρίως, κράτη όπως Ηνωμένο Βασίλειο – Η.Π.Α., οι οποίες ελέγχουν το εμπόριο, και στις τελευταίες χώρες όπως η Ρωσία, οι οποίες διαθέτουν μεγάλο πλούτο σε υδρογονάνθρακες και σπάνιες γαίες. Επομένως, αν οι χερσαίες δυνάμεις ελέγχουν τις εμπορευματικές οδούς, θα κυριαρχήσουν στην παγκόσμια νήσο, όπως την ονομάζει ο Spykman, που στην πραγματικότητα είναι η Ευρασία. Βάσει αυτής της θεωρίας, που αποτελεί μέχρι σήμερα το βασικό δόγμα ασφαλείας των Η.Π.Α., οι Αμερικανοί πρέπει να ελέγχουν τη Μεσόγειο, στην οποία βρίσκονται και οι κύριες εμπορευματικοί δρόμοι, Γιβραλτάρ, Δαρδανέλια, Σουέζ. Στον παρακάτω χάρτη φαίνεται και ο δακτύλιος (Rimland), που αποκόπτει τη χερσαία δύναμη από τη θάλασσα.
Οι νέοι οδοί ναυσιπλοΐας
Αυτήν τη στιγμή στον αρκτικό κύκλο πέντε χώρες έχουν αποκλειστικές οικονομικές ζώνες (Α.Ο.Ζ.). Συγκεκριμένα, τις πέντε αυτές χώρες αποτελούν οι Η.Π.Α., μέσω της Αλάσκας, αν και δεν έχει υπογράψει τη συνθήκη του Montego Bay για το δίκαιο της θάλασσας, η Δανία λόγω της Γροιλανδίας, η Ρωσία, η οποία μάλιστα διαθέτει και τη μισή έκταση της συνολικής ακτογραμμής (24 χιλιάδες χλμ.), ο Καναδάς, η Ισλανδία και η Νορβηγία.
Εξαιτίας της ανόδου της παγκόσμιας θερμοκρασίας, εμφανίζεται το φαινόμενο της τήξης των πάγων στον Βόρειο Πόλο, θέτοντας τα παραπάνω υπό αμφισβήτηση, καθώς απελευθερώνεται μια περιοχή που προσφέρει ένα νέο εμπορευματικό διάδρομο για τα πλοία. Στον παρακάτω χάρτη παρουσιάζονται οι εμπορευματικοί διάδρομοι, η βορειοδυτική διαδρομή, η βορειοανατολική, η οποία τον χειμώνα παγώνει, και ο κεντρικός διάδρομος που θα δημιουργηθεί με το λιώσιμο των πάγων, ο οποίος θα μπορεί να επισπεύσει τα ταξίδια σε σχέση με τη διώρυγα του Σουέζ κατά 14 με 20 ημέρες, εξοικονομώντας δισεκατομμύρια δολάρια.
Ορυκτός πλούτος και αλιεία
Η γεωλογική υπηρεσία των Η.Π.Α. υπολογίζει πως στην Αρκτική υπάρχουν σημαντικά αποθέματα πετρελαίου, με τους υπολογισμούς να αναφέρονται σε περισσότερα από 412 δις βαρέλια, ενώ η τιμή του βαρελιού θα διαμορφώνεται στα $ 90. Άρα, η συνολική αξία μόνο του πετρελαίου αγγίζει τα $ 37 τρις. Για να κατανοήσει κανείς καλύτερα την τάξη μεγέθους, το συνολικό Α.Ε.Π. των Η.Π.Α. για το 2023 ήταν μόλις $ 27,36 τρις. Παράλληλα, στην περιοχή φαίνεται να υπάρχουν σημαντικά αποθέματα βωξίτη, χρυσού, χαλκού και φωσφορικών αλάτων (απαραίτητα για τα λιπάσματα). Καθόλου αμελητέα δεν είναι και η συνεισφορά της αλιείας, δεδομένου του μεγάλου πληθυσμού ειδών στην περιοχή. Είναι σημαντικό να ειπωθεί πως τα ποσά που υπολογίζονται ως προς τους υδρογονάνθρακες και τον πλούτο της περιοχής είναι βασισμένα σε λίγες μέχρι τώρα έρευνες, οπότε είναι ξεκάθαρο πως απαιτούνται περισσότερες για να εξαχθούν ασφαλή συμπεράσματα. Ακόμα, λόγω των περιβαλλοντικών ανησυχιών που αφορούν τα είδη που ζουν εκεί, αλλά και το ευρύτερο οικοσύστημα, το θέμα χρειάζεται να μελετηθεί σε μεγαλύτερο βάθος.
Ρωσία
Η Ρωσία φαίνεται να είναι η χώρα που δείχνει το μεγαλύτερο ενδιαφέρον στην περιοχή. Εξάλλου, στην ακτογραμμή της κατοικούν περίπου 2 εκατομμύρια άνθρωποι, αποτελώντας τον μισό πληθυσμό του αρκτικού κύκλου. Το 2007 τοποθέτησε μια σημαία στον βυθό, κάτω από τον Βόρειο Πόλο, σε μια περιοχή που αμφισβητείται από τη Δανία και τον Καναδά. Το 2023 φαίνεται να δικαιώθηκε για τις διεκδικήσεις της από τον Ο.Η.Ε. από την επιτροπή για τα όρια της υφαλοκρηπίδας, σε μια περιοχή που υπολογίζεται πως υπάρχουν περισσότεροι από 17 δις τόνοι πετρελαίου και 85 τρις κυβικά μέτρα φυσικού αερίου. Μεγάλη σημασία για τη Ρωσία έχει η περιοχή και στρατιωτικά, καθώς κατέχει μια σημαντική στρατιωτική βάση στο νησί «Γη της Αλεξάνδρας», σε ένα από τα βορειότερα σημεία της Ομοσπονδίας. Παράλληλα, από το 2005 έχει ανοίξει σταδιακά τουλάχιστον 50 στρατιωτικές βάσεις, αποκτώντας έτσι μια αναλογία 3 προς 1 ως προς τις αντίστοιχες του Ν.Α.Τ.Ο. στην περιοχή. Ακόμα, αναβάθμισε τον στόλο της και διατηρεί τον μεγαλύτερο αριθμό στρατευμάτων στην Αρκτική. Τέλος, έχοντας στην κατοχή της περισσότερα από 40 πυρηνικά και μη παγοθραυστικά, είναι η κορυφαία παγοθραυστική δύναμη στον κόσμο, υπερισχύοντας σε σχέση με τις δυνάμεις του Ν.Α.Τ.Ο.
Κίνα και Παρατηρητές
Η Κίνα προσπαθεί και αυτή να παίξει ρόλο στις εξελίξεις στην περιοχή, πετυχαίνοντας από το 2013 να αποτελεί παρατηρητή στο Αρκτικό Συμβούλιο, μέλη του οποίου είναι οι χώρες που διαθέτουν ή διεκδικούν αποκλειστικές ζώνες. Μέλη είναι, επίσης, η Σουηδία και η Φινλανδία. Ακόμα, παρατηρητές είναι η Γαλλία, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γερμανία, η Ισπανία, η Ιταλία, η Ολλανδία, η Πολωνία, η Ιαπωνία, η Ινδία, η Νότια Κορέα, η Σιγκαπούρη και η Ελβετία. Από το 2015, η Κίνα έχει αρχίσει να επενδύει σε στόλο παγοθραυστικών και παράλληλα φαίνεται να πετυχαίνει μια καλή συνεργασία με τη Ρωσία στο πλαίσιο της δημιουργίας ενός «Πολικού Δρόμου του Μεταξιού».
Αντί Επιλόγου
Φαίνεται ότι με τις εξελίξεις στην περιοχή μπορούν να υπάρξουν μεταβολές στους οικονομικούς και γεωπολιτικούς συσχετισμούς που μέχρι τώρα γνωρίζαμε. Σε τέτοιες περιπτώσεις, οι συγκρούσεις είναι αναπόφευκτες και ο στρατηγικός σχεδιασμός που θα δώσει πλεονέκτημα στη μία ή την άλλη πλευρά είναι καθοριστικός. Η Ελλάδα, μια χώρα με έναν από τους σημαντικότερους εμπορικούς στόλους, δεν μπορεί και δεν πρέπει να απομακρυνθεί από τα τρέχοντα γεγονότα. Οφείλει να διασφαλίσει θέση παρατηρητή στο Αρκτικό Συμβούλιο και να εμπλακεί ενεργά στις διαδικασίες. Οι Έλληνες εφοπλιστές, εξάλλου, έχουν ήδη πραγματοποιήσει επιτυχώς ταξίδια στους εμπορευματικούς δρόμους που αναφέρθηκαν. Συνεπώς, η ασφάλεια στην περιοχή και τυχόν συγκρούσεις που μπορεί να προκύψουν μας αφορούν άμεσα. Όταν κάτι αλλάζει στη γεωπολιτική «σκακιέρα», δεν μπορείς να παρακολουθείς… «παγωμένος».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Russia gets approval for the data behind much of its Arctic Ocean seabed claim, Arctic Today, διαθέσιμο εδώ
- NATO allies wake up to Russian supremacy in Arctic, Reuters, διαθέσιμο εδώ
- Arctic Council Observers, Democratic Ideals Reality, διαθέσιμο εδώ
- Coast Guard wants new icebreakers, Popular Mechanics, διαθέσιμο εδώ
- The nuclear icebreakers enabling drilling in Russia’s Arctic, Mining Technology, διαθέσιμο εδώ
- About observers, Arctic Council, διαθέσιμο εδώ
- DENMARK Arctic Library, Arctic Portal, διαθέσιμο εδώ
- The Arctic Circle, Harvard International Review, διαθέσιμο εδώ
- Geopolitics of the Arctic, National University of Sciences and Technology, διαθέσιμο εδώ
- China’s Polar Silk Road: Implications for the Arctic Region, Air University, διαθέσιμο εδώ
- Arctic Oil and Natural Gas Potential, S. Geological Survey, διαθέσιμο εδώ
