Της Αναστασίας Αποστολίδου,
«Ο προϊστορικός άνθρωπος – τροφοσυλλέκτης επανεμφανίζεται σήμερα ως πληροφοριοσυλλέκτης. Σε αυτόν τον ρόλο, ο ψηφιακός άνθρωπος δεν είναι λιγότερο νομάς από τους παλαιολιθικούς προγόνους του», διατυπώνει ο επικοινωνιολόγος Marshall McLuhan, μελετώντας το αμφιλεγόμενο ζήτημα της διευρυμένης χρήσης του διαδικτύου και των μέσων ενημέρωσης στη σύγχρονη εποχή. Με αφορμή την προαναφερθείσα οπτική, καθώς και τα ανησυχητικά υψηλά ποσοστά ανθρώπων που είτε πάσχουν από κατάθλιψη είτε βιώνουν παράφορη μοναξιά, θα προσεγγιστεί ο δυνητικός συσχετισμός του εφησυχασμού απέναντι στα φαινόμενα της μοναξιάς και της ψυχικής υγείας με την ιδιαίτερα τοξική και επιβλαβή κουλτούρα των κοινωνικών δικτύων.
Σύμφωνα με έρευνα του Πανεπιστημίου της Pennsylvania, οι μελετητές, δουλεύοντας με δείγμα 143 προπτυχιακών φοιτητών, συμπέραναν πως όσοι εκ των μαθητών μείωσαν τη χρήση των social media (Facebook, Instagram, Snapchat) σε 30 λεπτά την ημέρα, για 3 εβδομάδες, παρατήρησαν αξιοσημείωτη ύφεση σε συναισθήματα μοναξιάς και κατάθλιψης, σε σύγκριση με ομάδες ατόμων που δεν επιχείρησαν διαφοροποιήσεις στη χρήση των κοινωνικών δικτύων. Η δοθείσα μελέτη αποσαφηνίζει, μεταξύ άλλων, την αλόγιστη αξιοποίηση των social media, που έχει ως επακόλουθο την άρρηκτη σύνδεσή τους με το νοσηρό αίσθημα της μοναξιάς. Μολαταύτα, πραγματοποιώντας μια περαιτέρω εμβάθυνση στον βασικό συλλογισμό, θα μπορούσε να υποστηριχτεί ότι, μέσω της στενής επαφής με τις αχανείς κοινωνικές πλατφόρμες, όχι μόνο υποχθόνια διαιωνίζεται η μοναξιά, αλλά ευθέως και συνειδητά συντελείται εξωραϊσμός και ρομαντικοποίησή της.
Ειδικότερα, η ομολογουμένως προοδευτική τάση των social media τα τελευταία χρόνια να κανονικοποιούν, στο μεγαλύτερο μέρος τους, φαινόμενα όπως η επιβαρυμένη ψυχική υγεία, αποτελεί πρόσφορο έδαφος για πληθώρα χρηστών παγκοσμίως να συμφιλιωθούν με την ύπαρξή τους, να αισθανθούν πιο οικεία και να αποδιώξουν την παρωχημένη και διόλου συμπεριληπτική κουλτούρα παραγκώνισης όσων αποκλίνουν από τις κοινωνικές νόρμες. Εντούτοις, η αποδοχή της ατομικής ταυτότητας, μέσω πλατφορμών που επιτρέπουν την εικονική αλληλεπίδραση προσώπων με κοινά βιώματα, συνεπώς και με αλληλοκατανόηση για τα αμοιβαία προβλήματά τους, εγκυμονεί έναν ιδιαίτερο κίνδυνο: τον συμβιβασμό με μείζονα ζητήματα και την πλασματική πεποίθηση του «ανήκειν», σε μια διαδικτυακή ουτοπία που ωθεί όλο και περισσότερο στην αποσύνδεση από την πραγματική ζωή.
Η καθησυχαστική νοοτροπία που προωθούν έκδηλα τα social media, αν και ενισχύει την αναγνώριση ενός προβλήματος, σπανίως προτρέπει στην επίλυσή του, αντιθέτως δημιουργεί ένα επίπλαστο πλαίσιο ταύτισης (relatability) μεταξύ χρηστών, οι οποίοι «βολεύονται» στη σκέψη πως δεν βρίσκονται έρημοι στην μοναξιά τους και, επακολούθως, αποφεύγουν την αναζήτηση βοήθειας από ειδικούς. Μάλιστα, καθίσταται αξιοσημείωτο πως ενίοτε η μοναξιά «ειδωλοποιείται» στα κοινωνικά δίκτυα, μέσω των εκάστοτε τάσεων (“trends”) που επικρατούν, φερ’ ειπείν η προβολή της μοναξιάς ως ένδειξης ανεξαρτησίας, ξεχωριστού χαρακτήρα και ατίθασου πνεύματος, εφόσον το άτομο αδιαφορεί για την ανάπτυξη κοινωνικών σχέσεων και αρκείται στο να συνάπτει πρόσκαιρες και αμφίβολης αξίας φιλίες διαδικτυακά.
Φυσικά, πρέπει να αποφευχθεί η σύγχυση της έννοιας της μοναχικότητας με την έννοια της μοναξιάς, εφόσον η πρώτη αποτελεί τη συνειδητή απόφαση για έναν πιο απομονωμένο βίο, ενώ η τελευταία σχετίζεται με μια κατάσταση δυσμενή, επίπονη και σπανίως είναι έλλογη απόφαση του πάσχοντος προσώπου, χωρίς, βέβαια, να συνιστά και αμετάκλητη κατάσταση. Άλλωστε, όπως εξέφρασε και ο συγγραφέας Vladimir Nabokov, «Η μοναξιά σαν κατάσταση μπορεί να διορθωθεί, αλλά σαν ψυχική προδιάθεση είναι μια αθεράπευτη ασθένεια». Περαιτέρω, ιδιαίτερη μνεία αξίζει στην επικινδυνότητα της ρομαντικοποίησης των ψυχικών ασθενειών, καθώς η μη έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπισή τους μπορεί να έχει ολέθριες συνέπειες στο άτομο, καθώς η αναδυόμενη κουλτούρα της χιουμοριστικής προσέγγισης ψυχιατρικών ή τραυματικών περιστατικών σε διαδικτυακές πλατφόρμες (π.χ. Tiktok) μειώνει τη σημαντικότητα των καταστάσεων και αποπροσανατολίζει το κοινό από την ουσία και τη ζοφερότητα του εκάστοτε προβλήματος.
Καταληκτικά, είναι καίριο να υπάρξει μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση στα social media για τα ζητήματα της μοναξιάς και την ψυχικής υγείας, με κατευθυντήρια γραμμή όχι τη συγκάλυψη μιας δυσχερούς κατάστασης, αλλά τη συλλογική προσπάθεια επίλυσής της, με τρόπο που δεν στιγματίζει και κατηγοριοποιεί, αλλά ωθεί σε έγκαιρη αντιμετώπιση, ώστε να δοθεί η δυνατότητα σε όλους να απολαύσουν την ομορφιά της ανθρώπινης επαφής και συνύπαρξης.
«Το ξέρω πως καθένας μονάχος πορεύεται στον έρωτα, μονάχος στη δόξα και στο θάνατο. Το ξέρω. Το δοκίμασα. Δεν ωφελεί. Άφησέ με νάρθω μαζί σου.»
Γιάννης Ρίτσος
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- «Η Σονάτα του Σεληνόφωτος», Γιάννης Ρίτσος, Εκδόσεις Κέδρος Δεκέμβριος 1990
- Does social media make yoy lonely?, health.harvard.edu, διαθέσιμο εδώ
