Της Αντιγόνης Λαπατά,
«Καλά, αυτιστικό είσαι; Πώς κάνεις έτσι;»
«Άστα… ώρες ώρες με πιάνει ο ψυχαναγκασμός μου»
«Και ποιος δεν έχει τα θεματάκια του στις μέρες μας… όλοι για ψυχίατρο είμαστε τελικά!»
Απλός καθημερινός διάλογος, σωστά; Τίποτα που να μας προβληματίζει, αφού είναι πλέον κοινότυπο το «αστείο» περί… ψυχολογικών προβλημάτων! Και στην περίπτωση που είχαμε μια δύσκολη μέρα, αρκεί να παραδεχτούμε ότι το μόνο που μπορεί να μας «σώσει» είναι η χορήγηση ενός ισχυρού φαρμάκου. Τι είναι, αλήθεια, αυτό που μας κάνει να πιστεύουμε πως είμαστε άπαντες ειδικοί;
Η σημερινή εποχή συνιστά την εποχή της «εύκολης», απεριόριστης γνώσης. Η ραγδαία ανάπτυξη που γνωρίζει ο χώρος της τεχνολογίας έχει καταστήσει το Διαδίκτυο και, ειδικότερα, τις μηχανές αναζήτησης, ένα εργαλείο απαραίτητο και προσβάσιμο στην πλειοψηφία. Καθημερινά καταγράφεται αμέτρητος αριθμός αναζητήσεων σχετικών μ’ ένα ευρύτατο πεδίο ενδιαφερόντων. Από αυτό το πλαίσιο δεν ξεφεύγουν φυσικά ούτε οι επιστήμες! Πολλοί επαγγελματίες αξιοποίησαν τη συγκυρία αυτή, προκειμένου να προωθήσουν βασικές γνώσεις του κλάδου στον οποίο ειδικεύονται, δίνοντας την ευκαιρία στο κοινό να έρθει σε επαφή με το εκάστοτε επιστημονικό αντικείμενο. Το πρόβλημα, ωστόσο, ανακύπτει, όταν η επαφή αυτή, αμιγώς επιδερμική, καλλιεργεί την πεποίθηση της αυθεντίας. Πώς διαχειρίζεται το άτομο την πληροφορία που επιδιώκει και συχνά δέχεται άκριτα και άκρατα;
Κάτι που επιβάλλεται να λάβουμε σοβαρά υπόψη είναι η θεώρηση της προβλεψιμότητας ως ισχυρού «όπλου», ως ένδειξη αντίστασης απέναντι στην ευαλωτότητα της ανθρώπινης φύσης. Το «απρόβλεπτο» μάς προξενεί φόβο, αποφεύγουμε καταστάσεις των οποίων δε γνωρίζουμε, ή μάλλον (προ)γνωρίζουμε την έκβαση, στην προσπάθειά μας να διατηρήσουμε αληθείς τις προσδοκίες μας. Ένας άλλος παράγοντας, εξίσου σημαντικός, είναι η επιθυμία να εξασφαλίσουμε τη θέση του εαυτού μας ως σοφού στα μάτια των άλλων. Η επιδίωξη του σεβασμού αυτού, κυρίως αν μας προσφέρει μία θέση ισχύος, μας κολακεύει, μας εξυψώνει, θέτει τις βάσεις για τη δημιουργία γοήτρου. Δεν ξαφνιάζει, λοιπόν, το γεγονός πως η πληροφορία μετατρέπεται πολύ εύκολα σε μέσο επίτευξης ενός πολύ συγκεκριμένου στόχου. Και τότε είναι που το παιχνίδι… αρχίζει να ξεφεύγει! Ιδιαίτερα, το ενδιαφέρον γύρω από την επιστήμη της Ψυχολογίας έχει αυξηθεί σε πολύ μεγάλο βαθμό τα τελευταία χρόνια. Οι πιο «ανοιχτές», συγκριτικά με παλαιότερους καιρούς, συζητήσεις που αφορούν σε θέματα ψυχοπαθολογίας και η προβολή τέτοιου είδους ζητημάτων με την απουσία του στίγματος που χαρακτήριζε κάποτε, αλλά και σήμερα σε μικρότερο βαθμό, τα άτομα που είναι διαγνωσμένα με κάποια διαταραχή ή σύνδρομο, συνέβαλαν από κοινού στην εδραίωση της Κλινικής Ψυχολογίας ως ενός από τους δημοφιλέστερους κλάδους της Ψυχολογίας. Ως αποτέλεσμα, σκοπός πολλών χρηστών είναι η ενημέρωσή τους αναφορικά με ζητήματα ψυχοπαθολογίας. Σε δεύτερο, όμως, επίπεδο, η ενημέρωση αυτή γίνεται με απώτερο στόχο να ελέγξουν αν κάποια από τα συμπτώματα που παρουσιάζουν οι ίδιοι, ή οι οικείοι τους, απαντούν σε μία συγκεκριμένη κατάσταση. Η δυνατότητα αυτή δημιουργεί ένα καλά «περιφραγμένο» πλαίσιο μέσα στο οποίο ο χρήστης νιώθει άτρωτος, παντογνώστης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο εξής συλλογισμός:
«Γιατί να πάω σε ειδικό; Για να ξοδέψω τα χρήματά μου και τον χρόνο μου; Μια χαρά το ψάχνω χωρίς βοήθεια! Άλλωστε, δε θα μου πει κάτι που δεν ξέρω!»
Εύκολα γίνεται αντιληπτό πως οι χρήστες αυτό-εξουσιοδοτούνται με την ταυτότητα του ειδήμονα για όποιο θέμα τους ενδιαφέρει. Επειδή, όμως, η γνώση που πιστεύουν πως αποκτούν είναι σαφέστατα ελλιπής, αναδύονται ζητήματα σοβαρά τα οποία, εξαιτίας της μεγάλης συχνότητας με την οποία παρουσιάζονται, παραγκωνίζονται. Δεν υπάρχει αντίδραση, όταν αποκαλεστεί κάποιος «ψυχαναγκαστικός», «καταθλιπτικός», «καθυστερημένος», διότι όλοι ξέρουμε, κατά προσέγγιση, συμπτώματα αυτών των διαταραχών, σωστά; Ή ακόμη, όλοι μας γνωρίζουμε το περιεχόμενο των όρων «ανορεξικός» και «βουλιμικός», έτσι δεν είναι; Η παραίσθηση αυτή υποσκάπτει την υποτίμηση των επιστημών, συνέπεια της οποίας αποτελεί κι η δυσπιστία απέναντι σε κάποιον που πράγματι έρχεται αντιμέτωπος με οποιαδήποτε ψυχο-παθολογική κατάσταση. Με τον ίδιο τρόπο αμφισβητείται και η πραγματική γνώση, αποτρέποντάς μας από την αναζήτηση βοήθειας, αφενός γιατί νομίζουμε πως μπορούμε να ονομάσουμε με συγκεκριμένη ορολογία κάποιες συμπεριφορές, βασιζόμενοι και στην παραμικρή ένδειξη, αφετέρου διότι ορισμένες διαταραχές γίνονται… «καραμέλα» από την πλειοψηφία. Και όχι πάντα με τις καλύτερες προθέσεις…
Αλήθεια, πόσες φορές έχετε ακούσει να αποκαλούν κάποιον «καθυστερημένο» ή «αυτιστικό» με την κατά τ’ άλλα «αγνή» πρόθεση να αστειευτούν και κάποιες φορές ως και να προσβάλουν το άτομο στο οποίο απευθύνεται ο χαρακτηρισμός; Πιθανότατα πολλές και εξίσου πιθανό και εσείς να έχετε πέσει στην παγίδα να χρησιμοποιήσετε κάποια από αυτές τις λέξεις με αρνητικό πρόσημο. Ιδού, λοιπόν, μία ένδειξη της ημιμάθειάς μας! Οι διαταραχές εξισώνονται με προσβολές και κακόγουστα αστεία, καθιστώντας κάθε άλλο παρά άδηλη, όχι μόνο την άγνοια, αλλά και τη λανθασμένη αντιμετώπιση απέναντι σε παρεμφερή θέματα. Η χρήση, ή μάλλον κατάχρηση, των όρων αυτών φανερώνει την έλλειψη γνώσης που… πλανάται και ταλανίζει σχετικά με τη σοβαρότητα των εν λόγω θεμάτων. Η τοποθέτηση των λέξεων στο σωστό περιβάλλον, τη σωστή στιγμή προϋποθέτει πλήρη ενημέρωση για το ζήτημα που θέλουμε να αγγίξουμε. Συνεπώς, αν πραγματικά γνωρίζαμε, θα διστάζαμε να τις εντάξουμε στο λόγο μας, ακόμη περισσότερο να τις καταχραστούμε τοιουτοτρόπως.
Συνοψίζοντας, η άνευ προηγουμένου ευκαιρία να συγκεντρώνουμε άπειρη πληροφορία συμπορεύεται με την επιθυμία να παρουσιαστούμε «σωτήρες», «επαΐοντες». Μόνο που η συμπόρευση αυτή στέκεται εμπόδιο στο δρόμο της πραγματικής γνώσης. Άλλωστε, όπως είπε κι ο μεγάλος στωικός φιλόσοφος Επίκτητος (50 μ.Χ. – 120 μ.Χ.):
«Είναι αδύνατο για έναν άνθρωπο να μάθει αυτά που νομίζει ότι ήδη ξέρει»
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Λάθη και σφάλματα, gnomikologikon.gr, Διαθέσιμο εδώ
