Της Μαρίας Μπαλαούρα,
Μπήκε η άνοιξη και πλέον όλα τριγύρω έχουν αποκτήσει μια παραδεισένια ομορφιά! Ο ζεστός ήλιος χαϊδεύει τα πρόσωπά μας, τους δρόμους και τα περιβόλια, μικρά ζουζούνια πετάνε δεξιά και αριστερά και προσγειώνονται σε χρωματιστά και ευωδιαστά άνθη, τα οποία έχουν ομορφύνει κάθε τοπίο και μας προκαλούν να κάνουμε μια στάση να τα θαυμάσουμε, να τα μυρίσουμε και να τα φωτογραφίσουμε. Μέσα σε αυτά τα ανοιξιάτικα λουλούδια, συγκαταλέγονται και οι αγαπημένες μας παπαρούνες, το μικρό, λεπτό και ευαίσθητο κόκκινο λουλουδάκι που ξεφυτρώνει ανάμεσα σε αγριολούλουδα και χαμομήλια, ακόμα και σε άκρες του δρόμου και μας υπενθυμίζει ότι έχει έρθει η πιο χρωματιστή, ρομαντική και όμορφη εποχή του χρόνου!
Στην πραγματικότητα, η παπαρούνα μετρά πάνω από 100 διαφορετικά είδη, διασκορπισμένα σε όλες τις ηπείρους του κόσμου, γενικότερα, όμως, δύο είδη είναι τα πιο γνωστά σε εμάς: η μήκων ροιάς και η μήκων υπνοφόρος. Το πρώτο είδος είναι η πασίγνωστη παπαρούνα, η μονοετής πόα, με τον λεπτό και χνουδωτό μίσχο και τα μεγάλα, ερυθρόχρωμα πέταλα, τα οποία διαρκούν μονάχα μία μέρα και με το φύσημα του αέρα αρχίζουν να πέφτουν. Το όνομα της παπαρούνας λέγεται πως προέρχεται από την κέλτικη λέξη «παπά», το οποίο σημαίνει τροφή για τα μωρά, αφού οι Κέλτες, ο πολεμικός αυτός λαός, έτειναν να αναμειγνύουν τις βρεφικές κρέμες με χυμό από παπαρούνα, για να θεραπεύσουν τα μωρά τους από τις παιδικές ασθένειες. Η φαρμακευτική και διατροφική της αξία είχε αναγνωριστεί και από τους αρχαίους Έλληνες, τους οποίους είχε εμπνεύσει αυτό το όμορφο φυτό, για να δημιουργήσουν μυθικές ιστορίες, θρεπτικές συνταγές, αλλά και φαρμακευτικά σκευάσματα.
Οι θεραπευτικές της ικανότητες δε διέφυγαν από τον Ιπποκράτη, ενώ ο Διοσκουρίδης μάς ενημερώνει για την παρασκευή του οπίου, τις ενδείξεις, αλλά και τις αντενδείξεις του είδους αυτού. Η ροιά είναι γνωστή για τις βιταμίνες που διαθέτει, μεταξύ των οποίων είναι το ασβέστιο, το κάλιο, το σίδηρο κ.ά., ενώ η ουσία που διαθέτει, η ροϊαδίνη, αποτελεί πολύτιμο συστατικό που βοηθάει στην καταπολέμηση της αϋπνίας, αλλά λειτουργεί και ως καταπραϋντικό στον έντονο βήχα. Η μήκων υπνοφόρος, όμως, ή αλλιώς η αφιόνι, με τα έντονα μπλε, μωβ ή πολύχρωμα πέταλα δεν είναι τόσο αθώα. Όπως μας πληροφορεί και ο Διοσκουρίδης, η κατάχρηση του οπίου, από αυτό το φυτό, μπορεί να οδηγήσει σε… «αιώνιο» ύπνο. Σε εμάς, ίσως να μας είναι γνωστή ως το φυτό από όπου προέρχεται η ναρκωτική ουσία, μορφίνη.
Η παπαρούνα, όμως, χρησιμοποιείται πολύ και στο φαγητό από την αρχαιότητα έως και σήμερα. Οι αρχαίοι Έλληνες έφτιαχναν ενεργειακό ποτό από παπαρούνα, μέλι και κρασί, για τους αθλητές, ενώ οι Ρωμαίοι έπλαθαν εκλεκτές πίτες από αλεύρι, μέλι και παπαρουνόσπορο. Επίσης, οι αρχαίοι Έλληνες έφτιαχναν και άρτους με παπαρουνόσπορο, τα οποία ονόμαζαν «μακωνίδες άρτους», που τα συναντάμε και σήμερα σε πολλούς φούρνους όταν θέλουμε να αντικαταστήσουμε το σουσάμι. Επίσης, σήμερα ο παπαρουνόσπορος συναντάται ως μπαχαρικό που συνοδεύει πολλά φαγητά, προσδίδοντας νοστιμιά ισάξια με καρύδι και άρωμα. Τέλος, οι νεαροί, τρυφεροί βλαστοί του φυτού συνιστούν πολύ θρεπτικό υλικό παρασκευής χορτόπιτας!
Πέραν των θρεπτικών και φαρμακευτικών ιδιοτήτων της παπαρούνας, η ομορφιά της και η σύντομη εμφάνισή της κάθε χρόνο ενέπνευσε ποιητές, όπως τον Όμηρο, τον Θεόφραστο κ.ά. και γνωρίζουμε σήμερα διάφορες εκδοχές των αρχαίων Ελλήνων για τη θεϊκή ύπαρξη του λουλουδιού. Πιο συγκεκριμένα, οι αρχαίοι Έλληνες είχαν συνδέσει την παπαρούνα με τη θεά Δήμητρα και τη γονιμότητα, ενώ στη Μινωική Κρήτη την ονόμαζαν «θεά της παπαρούνας». Στα Ελευσίνια Μυστήρια, οι μύστες στόλιζαν τα αγάλματα της Δήμητρα με τα άνθη της παπαρούνας, ενώ, σύμφωνα με τον μύθο, η ίδια η Δήμητρα μετά την αρπαγή της κόρης της, Περσεφόνης, ήπιε λίγο ζωμό από παπαρούνα για να ηρεμήσει από τη θλίψη της. Υπάρχει, βέβαια, και η εκδοχή πως η Δήμητρα είχε κάποτε ερωτευθεί έναν νεαρό άνδρα, τον Αθηναίο Μήκωνα, εξού και το όνομά της, τον οποίο μεταμόρφωσε σε λουλούδι για να βρίσκεται πάντα πάνω στη γη δίπλα στα υπόλοιπα φυτά. Λέγεται, ακόμα, πως όταν η Δήμητρα είχε μεταμφιεστεί σε θνητή γυναίκα, τη Νικίππη, κρατούσε παπαρούνες. Η θεά Δήμητρα, όμως, δεν ήταν η μοναδική θεά με την οποία είχαν συνδέσει την παπαρούνα. Οι γιοι του Άδη, Ύπνος και Θάνατος, επίσης αποτυπώνονται κρατώντας παπαρούνες, λόγω της δράσης του φυτού να προκαλεί υπνηλία, ακόμα και θάνατο.
Ένας άλλος μύθος αναφέρει ότι, κάποτε η θεά της ομορφιάς Αφροδίτη τιμώρησε τη Σμύρνα, διότι καυχιόταν πως ήταν ομορφότερη από εκείνη, με αποτέλεσμα η θεά να την οδηγήσει με τα μαγικά της να ερωτευτεί τον πατέρα της και να συνευρεθεί μαζί του. Όταν αντιλήφθηκε τι έκανε, σοκαρίστηκε από το αμάρτημά της και έτρεξε κλαίγοντας σε ένα δάσος, όπου η θεά Αφροδίτη τη λυπήθηκε και τη μεταμόρφωσε σε φυτό, τη ξακουστή Μυρσίνη. Από το φλοιό του δέντρου, γεννήθηκε ο Άδωνις, ένα πολύ γοητευτικό μωρό, το οποίο μάγεψε με την ομορφιά του την Αφροδίτη και το έδωσε στην Περσεφόνη να το μεγαλώσει στο βασίλειό της, τον Κάτω Κόσμο. Όταν ο Άδωνις μεγάλωσε, εξελίχθηκε σε έναν πολύ όμορφο και γοητευτικό άνδρα, οδηγώντας την Αφροδίτη και την Περσεφόνη να τον ερωτευτούν παράφορα. Έτσι, όταν η Αφροδίτη τον ζήτησε πίσω, η Περσεφόνη αρνήθηκε να τον επιστρέψει, με αποτέλεσμα να τσακώνονται. Για να βοηθήσει, ο Δίας διέταξε ο Άδωνις να περνάει το ⅓ του χρόνου με την Αφροδίτη, το άλλο ⅓ με την Περσεφόνη και τον χρόνο που απέμενε να τον διαχειριζόταν όπου και όπως ήθελε εκείνος. Χάρη στα μαγικά της, η Αφροδίτη κατάφερε να πείσει τον Άδωνι να ζει οχτώ μήνες μαζί της και τέσσερις με την Περσεφόνη. Αυτούς τους οκτώ μήνες, λοιπόν, η Αφροδίτη εγκατέλειπε τον Όλυμπο για να ζει μαζί με τον εραστή της, ο οποίος είχε, πλέον, γίνει ένας πολύ δυνατός και θαρραλέος κυνηγός. Μια μέρα, όμως, ο Άρης, ο οποίος ζήλευε ακραία τον έρωτα της Αφροδίτης και του Άδωνι, μεταμφιέστηκε σε αγριογούρουνο και σκότωσε τον Άδωνι, προκαλώντας απέραντη θλίψη στην Αφροδίτη, η οποία άρχισε να κλαίει πάνω από το άψυχο σώμα του αγαπημένου της. Από τα δάκρυα της θεάς και το αίμα του νεαρού, φύτρωσαν τριγύρω πολλές παπαρούνες και τα λευκά τριαντάφυλλα έγιναν κόκκινα.
Στην Ανατολή, θεωρούσαν ότι η παπαρούνα δημιουργήθηκε από τα βλέφαρα του Βούδα, τη στιγμή που ήθελε να κοιμηθεί, αλλά αντιστάθηκε. Στην Κίνα, θεωρούσαν ότι οι παπαρούνες φύτρωσαν μετά την αυτοκτονία της Lady Yee, αφού κατάλαβε πως ο αγαπημένος της έχασε στη μάχη και έκτοτε θεωρείται ένα λουλούδι του έρωτα, της πίστης και της αφοσίωσης. Στον Χριστιανισμό, το κόκκινο χρώμα του λουλουδιού συμβολίζει το αίμα του Χριστού που έσταξε πάνω στα πέταλα όταν σταυρώθηκε. Ακόμα και στη πιο σύγχρονη ιστορία, η παπαρούνα στόλιζε τα σακάκια των βετεράνων του πρώτου παγκοσμίου πολέμου, αφού μετά τον πόλεμο τα πρώτα φυτά που φύτρωσαν στα ερείπια της Φλαμανδίας ήταν οι παπαρούνες και έτσι οι στρατιώτες θεώρησαν πως το αίμα των νεκρών συντρόφων τους βγήκε στην επιφάνεια μέσω του λουλουδιού, για να δηλώσει το τέλος του πολέμου.
Ακόμα και σήμερα, το ξεχωριστό αυτό λουλούδι έχει εμπνεύσει πολλούς ζωγράφους, ποιητές, λογοτέχνες και στιχουργούς να μνημονεύσουν την ομορφιά και την ευαισθησία του και όπως αναφέρει το τραγούδι «Παπαρούνα Χαρωπή»: «Παπαρούνα φλογερή, παπαρούνα ζηλεμένη, ο διαβάτης που προσμένει, άλλη δε ζητά να βρει».
Χαρούμενη Άνοιξη!
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Η υπέροχη παπαρούνα, σύμβολο της ελληνικής ανοιξιάτικης υπαίθρου, huffingtonpost.gr, διαθέσιμο εδώ
- Η παπαρούνα μέσα από μύθους και ιστορίες, willowisps.gr, διαθέσιμο εδώ
