Της Ελένης Παναγιώτας Μινάι,
Δύο όροι που ακούμε συχνά, αλλά ποτέ δεν κάναμε τον κόπο να μάθουμε τη διαφορά μεταξύ τους. Μοιάζουν ότι παρουσιάζουν κάτι κοινό, αλλά τελικά πρόκειται για δύο διαφορετικές καταστάσεις, ενώ σε πολλές περιπτώσεις χρησιμοποιούνται λανθασμένα από άτομα που δεν έχουν κατανοήσει αυτή τη διαφορά τους. Αν και υπάρχει μια λεπτή γραμμή που τις διαχωρίζει, είναι μερικές φορές δυσδιάκριτη.
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή και με τη σειρά. Σίγουρα έχετε ακουστά το όνομα Ted Bundy, έναν από τους πιο διάσημους κατά συρροή δολοφόνους και βιαστές που γνώρισε η ανθρωπότητα με τουλάχιστον 30 επιβεβαιωμένα θύματα και πιστεύεται ότι είναι πάνω από 100 συνολικά. Ένα από τα στοιχεία που τον βοήθησαν να πετύχει αυτό το τρομερό και ολέθριο έργο του, σύμφωνα με τον ψυχολόγο Thomas A. Widiger, είναι το γεγονός ότι ήταν ψυχοπαθής.
Κοινό χαρακτηριστικό των ψυχοπαθών είναι ότι φοράνε την προσωπίδα των πνευματικά υγιών ατόμων, δηλαδή δεν παρουσιάζουν κάποιο ιδιαίτερο στοιχείο που να δηλώνει ότι είναι ψυχιατρικά ασθενείς, λόγω της ικανότητάς τους να μιμούνται τους ανθρώπους με φυσιολογική συμπεριφορά και να κρύβονται ανάμεσα τους. Πιο συγκεκριμένα, για τον Ted Bundy, αυτό που συγκλόνισε τον κόσμο που τον γνώριζε είναι ότι δεν περίμεναν ένας έξυπνος, συμπαθητικός και έντιμος άνθρωπος, όπως αυτός, να ευθύνεται για τέτοια ειδεχθή εγκλήματα.
Αντίθετα, οι κοινωνιοπαθείς παρουσιάζουν πολλές φορές μη κοινωνικά αποδεκτές συμπεριφορές. Όπως αποκαλύπτει η M. E. Thomas, που έχει διαγνωστεί με κοινωνιοπάθεια, στο βιβλίο της “Confessions of a Sociopath”, σε ένα περιστατικό που αφηγείται, όταν βρισκόταν στο μετρό επισκεπτόμενη την Ουάσιγκτον, χρησιμοποίησε τις κυλιόμενες σκάλες που ήταν κλειστές και ένας υπάλληλος της έκανε παρατήρηση. Καθώς εκείνος της εξηγούσε ότι αυτό που διέπραξε ήταν παράβαση νόμου και καταπάτηση, η ίδια δεν αντέδρασε ούτε προσπάθησε να δικαιολογηθεί, αλλά ήρεμη πήρε την απόφαση να τον ακολουθήσει έχοντας στο μυαλό της μια καλά σχεδιασμένη εικόνα που την ικανοποιούσε, τη σκέψη να του κάνει κακό.
Με βάση τα παραπάνω παραδείγματα, σε αυτό το σημείο είμαστε σε καλύτερη θέση να κατανοήσουμε πιο έντονα τις διαφορές. Έτσι, η ψυχοπάθεια ορίζεται ως μια νευροψυχιατρική διαταραχή που εκφράζεται από ανεπαρκείς συναισθηματικές αντιδράσεις, δυσκολία στον έλεγχο της συμπεριφοράς και έλλειψη ενσυναίσθησης που συνήθως οδηγούν σε αντικοινωνική και εγκληματική συμπεριφορά. Η κοινωνιοπάθεια, από την άλλη, είναι ένας όρος που χαρακτηρίζει την αντικοινωνική διαταραχή προσωπικότητας (AsPD) και διακρίνεται από επίμονη δυσκολία αποδοχής και τήρησης των κανόνων της κοινωνίας. Κι από τους ορισμούς που θέσαμε, μάλιστα, φαίνεται ένα σημείο σύγκλισης. Αυτό είναι ότι και οι δύο παθήσεις εμπίπτουν στη διάγνωση της αντικοινωνικής διαταραχής προσωπικότητας, αλλά διαφέρουν, γιατί μπορεί οι περισσότεροι ψυχοπαθείς να φέρουν συμπεριφορές των κοινωνιοπαθών, αλλά δεν έχουν όλοι οι κοινωνιοπαθείς ψυχοπάθεια (μόνο το 1/3 των ασθενών με AsPD του γενικού πληθυσμού πληρούν τα κριτήρια για ψυχοπάθεια). Ωστόσο, ο τρόπος διάγνωσης των δύο αυτών περιπτώσεων διαφέρει, γιατί, όπως αναφέρει και ο Andrew Coulter, ψυχίατρος της κλινικής Cleveland του Οχάιο, τα άτομα με κοινωνιοπάθεια διαγιγνώσκονται με βάση τη συμπεριφορά που διακρίνουμε εμείς και οι γύρω τους, ενώ ένας ψυχοπαθής διαγιγνώσκεται με βάση τις σκέψεις του και το πώς προέκυψαν αυτές.
Τα χαρακτηριστικά αυτά που διέπουν την κάθε κατηγορία και συγκριτικά μπορούμε να εντοπίσουμε τις διαφορές είναι τα επόμενα:
Ψυχοπάθεια:
- Παρουσιάζουν φυσιολογική ζωή, ενώ μπορεί να εγκληματούν
- Αντικοινωνική συμπεριφορά
- Έλλειψη ενσυναίσθησης, τύψεων και μεταμέλειας
- Ναρκισσισμός
- Παρουσιάζονται συνήθως προσιτοί, αγαπητοί, αστείοι και χαρισματικοί
- Προσποιούνται συναισθήματα και συμπεριφορές
- Παθολογική ψευδολογία
- Χειριστικότητα
- Δεν παρουσιάζουν γενικά συναισθήματα ή όχι τα πραγματικά τους συναισθήματα
- Παρορμητικότητα κ.ά.
Κοινωνιοπάθεια:
- Αδυναμία διάκρισης σωστού και λάθους ή αδιαφορία αναγνώρισης του λάθους
- Παραβατικότητα
- Αλαζονεία
- Δυσκολία αναγνώρισης συναισθημάτων
- Αδιαφορία σεβασμού των συναισθημάτων των άλλων
- Τάση για ριψοκίνδυνες καταστάσεις
- Χειραγώγηση
- Σκληρή συμπεριφορά, τάση για θυμό και οργή
- Παθολογική ψευδολογία
- Δυσκολία διατήρησης σχέσεων και εργασίας
- Παρορμητικότητα κ.α.
Παρ’ όλα αυτά, αν και πιθανόν να μπορούμε να εντοπίσουμε ως ένα βαθμό τα παραπάνω στοιχεία σε κάποιον, η διάγνωση δεν μπορεί να τεθεί με μια ρηχή απαρίθμηση κοινών χαρακτηριστικών. Μια πρώτη εικόνα που θα πρέπει να μας κινητοποιεί για περαιτέρω αναζήτηση βοήθειας είναι δυνατή, αλλά η διάγνωση γίνεται αυστηρά από έμπειρους επαγγελματίες στην ενασχόληση με ψυχιατρικές καταστάσεις.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Confessions of a Sociopath, psychologytoday. Διαθέσιμο εδώ
- 15 of the Most Famous Psychopaths in History, rd. Διαθέσιμο εδώ
- Psychopathy: Developmental Perspectives and their Implications for Treatment, PubMed. Διαθέσιμο εδώ
- Does every psychopath have an antisocial personality disorder?, PubMed. Διαθέσιμο εδώ
- How to Recognize Signs of Sociopathy, health.clevelandclinic. Διαθέσιμο εδώ
- How Sociopaths Are Different from Psychopaths, verywellmind. Διαθέσιμο εδώ
