Της Αρετής Σαραλέκου,
Το Μάλι, όπως και πολλές χώρες της Αφρικής, ταλανίζεται εδώ και πολλές εκατονταετίες από εσωτερικές έριδες και διαμάχες, κάτι το οποίο όμως έχει επιδεινωθεί δραματικά τα τελευταία χρόνια. Για να γίνει κατανοητή η κατάσταση, που επικρατεί τώρα εκεί, είναι απαραίτητο να γίνει αναφορά σε ορισμένα γεωγραφικά και ιστορικά στοιχεία του Μάλι.
Το Μάλι βρίσκεται στην Δυτική Αφρική με πρωτεύουσα το Μπαμακό και έχει μακρά ιστορία. Τον 11ο αιώνα μ.Χ. η Αυτοκρατορία του Μάλι ήταν η κυρίαρχη δύναμη στην άνω του ποταμού Νίγηρα περιοχή, όπου ήλεγχε το εμπόριο στην έρημο Σαχάρα, και ήταν πλούσιο σε χρυσό και αλάτι. Αργότερα, την παρακμή της Αυτοκρατορίας του Μάλι διαδέχεται η Αυτοκρατορία των Σογκάι, η οποία θέτει ως κέντρο της το Τιμπουκτού, το οποίο αποτελεί ιστορικά σημαντικό σημείο για τον ισλαμισμό και για το εμπόριο στη Σαχάρα. Στη συνέχεια, μετά την κατάληψη του Τιμπουκτού από το Μαρόκο, το 1892, η Γαλλία κατακτά το Μάλι καθιστώντας το αποικία και δίνοντας του το όνομα Γαλλικό Σουδάν. Το 1959, το Μάλι ενώνεται με τη Σενεγάλη, για να δημιουργήσουν την Ομοσπονδία του Μάλι, η οποία όμως είναι βραχύβια, καθώς έναν μόλις χρόνο αργότερα το Μάλι ανεξαρτητοποιείται με Πρόεδρο τον Μοντίμπο Κεϊτά, ο οποίος εφάρμοσε μονοκομματική Κυβέρνηση με σοσιαλιστικές τάσεις.
Από το 1960 μέχρι σήμερα, το Μάλι δοκιμάζεται συνεχώς από πολιτικές συγκρούσεις και τοπικές διαμάχες μεταξύ ντόπιων ομάδων και της αραβικής κοινότητας. Το πρόβλημα ήταν οι Τουαρέγκ, οι οποίοι είναι σουνίτες μουσουλμάνοι νομάδες που ζουν στη Σαχάρα εδώ και εκατοντάδες χρόνια. Είναι σκορπισμένοι σε πολλές χώρες της δυτικής και βόρειας Αφρικής, ωστόσο, οι περισσότεροι βρίσκονται στο Μάλι (περίπου 950.000). Στόχος τους ήταν και είναι μέχρι σήμερα η ανεξαρτητοποίηση του βόρειου Μάλι ή Αζαγουάντ, όπως το αποκαλούν. Έγιναν, λοιπόν, τέσσερεις μεγάλες επαναστάσεις από το 1960. Η πρώτη πραγματοποιήθηκε το 1962-63 από τους Τουάρεγκ εναντίον της Κυβέρνησης του Μομπίτο Κεϊτά, από την οποία ήταν εξαιρετικά καταπιεσμένοι σε βαθμό που δεν μπορούσαν να απολαμβάνουν τα γεωργικά προϊόντα του τόπου τους. Η δεύτερη είχε υλοποιήθηκε εναντίον της δυσαρέσκειας προς τη κυβερνητική πολιτική το 1991 και η τρίτη το 2006, η οποία δεν χαρακτηρίστηκε από πολύ μεγάλη κινητοποίηση, εκτός από απαγωγές και δολοφονίες σε βάρος κυβερνητικών αξιωματικών. Αντίθετα με τις προηγούμενες, η τέταρτη ήταν η μεγαλύτερη και σοβαρότερη εξέγερση των Τουάρεγκ.
Το 1970, λόγω της μεγάλης ξηρασίας που υπέστη η περιοχή χιλιάδες Τουάρεγκ αναγκάζονται να εγκαταλείψουν το Μάλι και να προσφύγουν στη Λιβύη, όπου ο Καντάφι τους ενέταξε στον λιβυκό στρατό και δήλωσε πως η πατρίδα τους είναι η Λιβύη (1982). Αξιοσημείωτη είναι, η προεδρεία του Αμαντού Τουρέ από το 2002, η οποία χαρακτηρίστηκε από αστάθεια, διαφθορά, ένδεια και λιμό, και η εκεχειρία με τους αντάρτες Τουαρέγκ, τον Ιούλιο του 2008. Ωστόσο, με τη πτώση του καθεστώτος Καντάφι το 2011, οι Τουάρεγκ, που βρίσκονταν ως μισθοφόροι στον λιβυκό στρατό, βρέθηκαν με προηγμένο οπλικό εξοπλισμό και αποφάσισαν να επιστρέψουν στο βόρειο Μάλι με σκοπό να ιδρύσουν το Αζαγουάντ. Έτσι, προχώρησαν στην ίδρυση του Εθνικού Απελευθερωτικού Κινήματος του Αζαγουάντ (MNLA).
Οι Τουαρέγκ κινητοποιήθηκαν σημαντικά όταν τον Μάρτιο του 2012 και η Κυβέρνηση του Μάλι ανατράπηκε με πραξικόπημα από την Εθνική Επιτροπή για την Αποκατάσταση της Δημοκρατίας και του Κράτους (CNRDRE). Αρχικά οι πραξικοπηματικές ομάδες, οι Τουαρέγκ, μέλη της Άνσαρ Ντιν (ισλαμιστική ομάδα με σχέση με την Αλ Κάιντα) λάμβαναν δράση συλλογικά. Ωστόσο η κατάσταση αυτή δεν κράτησε πολύ. Στις 6 Απριλίου 2012, οι Τουαρέγκ κατέλαβαν το βόρειο Μάλι και το κήρυξαν ανεξάρτητο. Τότε προέκυψαν προβλήματα, καθώς οι μεν ήθελαν ένα απλά ανεξάρτητο κράτος, ενώ οι δε ισλαμιστικές ομάδες ήθελαν να επιβάλλουν τον Ισλαμικό Νόμο. Τότε, η Αλ Κάιντα κάνει συμμαχία με την Άσναρ Ντιν εναντίον του MNLA και καταλαμβάνουν τις κυριότερες πόλεις στο βόρειο Μάλι, όπως το Τιμπουκτού, το Κιντάλ και το Γκάο, ενώ σε αντίποινα οι αντίπαλοι καταστρέφουν μουσουλμανικά ιερά. Τον Αύγουστο του 2012, σχηματίζεται η Κυβέρνηση της Εθνικής Ενότητας με Πρωθυπουργό τον Μοντιμπό Ντιαρά, ο οποίος τον Δεκέμβριο παραιτείται, μετά τη σύλληψή του, και μετά μία μεταβατική Κυβέρνηση τον διαδέχεται με προεδρικές εκλογές, που φέρνουν τον Κεϊτά στην εξουσία.
Παρά την παρέμβαση γαλλικών δυνάμεων το 2013 (γνωστή ως επιχείρηση Σερβάλ) και την ανακατάληψη του ελέγχου των παραπάνω περιοχών, η κατάσταση παραμένει ασταθής και επισφαλής. Το Μάλι παραμένει μπλεγμένο σε κυκλώματα βίας με τη δράση της Αλ Κάιντα και του Ισλαμικού Κράτους, στρατιωτικών ομάδων και εγκληματικών δικτύων, με ενεργή δράση στο λαθρεμπόριο. Αυτά τα φαινόμενα βίας έχουν προκαλέσει τον θάνατο και τον εκτοπισμό χιλιάδων ανθρώπων και απειλούν τη σταθερότητα της ευρύτερης περιοχής. Στα χρόνια που ακολούθησαν, η Γαλλία συνεχίζει να έχει στρατιωτική παρουσία στο Μάλι και στην ευρύτερη περιοχή του Σάχελ με την επιχείρηση Μπακάρνε, με σκοπό την εξάλειψη της τρομοκρατίας. Ωστόσο, η κατάσταση δεν άλλαξε σημαντικά.
Από το 2020, το Μάλι συνεχίζει να βιώνει σοβαρή αναστάτωση σε θέματα που αφορούν την πολιτική και την ασφάλεια επιδεινώνοντας την ήδη επιβαρυμένη κρίση. Η συγκεκριμένη περίοδος χαρακτηρίζεται από δύο ακόμη πραξικοπήματα, συνεχόμενη τζιχαντιστική παρέμβαση, σχετική διεθνή απομόνωση και ανθρωπιστική κρίση. Τον Αύγουστο του 2020, λοιπόν, ο Κέιτα ανατράπηκε από πραξικοπηματίες με επικεφαλής τον Ασιμί Γκοϊτά, λόγω της έντονης δυσαρέσκειας με τη κυβερνητική διαχείριση της κρίσης, των οικονομικών προβλημάτων και της διαφθοράς. Οι τελευταίοι καθιέρωσαν μεταβατική Κυβέρνηση, υποσχόμενοι εκλογές. Όμως τον Μάιο του 2021, ο Γκοϊτά πραγματοποιεί ακόμα ένα πραξικόπημα εναντίον αυτής της μεταβατικής Κυβέρνησης περιπλέκοντας ακόμα περισσότερο το πολιτικό πεδίο. Τα γεγονότα αυτά, φυσικά, αποδυνάμωσαν τους κρατικούς θεσμούς και διάβρωσαν την εμπιστοσύνη των πολιτών στην Κυβέρνηση.
Η υπάρχουσα ανθρωπιστική κρίση έχει επιδεινωθεί δραματικά από το 2023, με επιθέσεις κατά πολιτών από την Αλ Κάιντα και το Ισλαμικό Κράτος και αντίποινα από τη μεριά της Κυβέρνησης. Σύμφωνα με στατιστικά του UNHCR (United Nations High Commissioner for Refugees) γύρω στα 9 εκατομμύρια ανθρώπων χρειάζονται βοήθεια, ενώ πάνω από μισό εκατομμύριο των πολιτών αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τα σπίτια του. Μάλιστα, η Κυβέρνηση ζήτησε την υποχώρηση των ειρηνευτικών δυνάμεων της αποστολής MINUSMA (UN Multidimensional Integrated Stabilization Mission in Mali), κάτι που οδήγησε φυσικά σε έξαρση της βίας. Η κατάχρηση της εξουσίας στο Μάλι δεν γνωρίζει όρια, με τρανό παράδειγμα δημοψήφισμα που παρέδιδε ακόμα περισσότερες εξουσίες στον Πρόεδρο, με σκοπό τις εκλογές το 2024, ενώ όμως μόνο το 39% ψήφισε το συγκεκριμένο δημοψήφισμα με ορισμένες περιοχές να απέχουν εντελώς. Έτσι, λοιπόν, τον Σεπτέμβριο του 2023, η εκπρόσωπος της Κυβέρνησης ανήγγειλε πως οι προγραμματισμένες εκλογές του Φεβρουαρίου 2024 θα έπρεπε να αναβληθούν για τεχνικά προβλήματα.
Όσον αφορά τις βιαιότητες των ισλαμιστικών ομάδων, στις περιοχές που κατέλαβαν ένοπλοι ισλαμιστές βιάζουν γυναίκες, επιβάλλουν τον θρησκευτικό φόρο (zakat) και τον ισλαμικό νόμο και επιβάλλουν ποινές σε δίκες δίχως την τήρηση της διαδικασίας. Οι ομάδες αυτές φυσικά εκμεταλλεύονται την έλλειψη τροφίμων που αποτελεί ένα τεράστιο πρόβλημα, με αποτέλεσμα να τρομοκρατούν το πληθυσμό ειδικά σε μικρές πόλεις και χωριά με την απειλή κατάσχεσης των τροφίμων και ζώων. Δυστυχώς, πραγματοποιούν και πολλές επιθέσεις, όπως αυτή της 3ης Σεπτεμβρίου 2023, όπου πραγματοποιήθηκε μια επίθεση σε ένα πλοίο στον ποταμό Νίγηρα με 120 νεκρούς, σύμφωνα με το Human Rights Watch.
Λαμβάνοντας υπόψιν τα παραπάνω, γίνεται πια κατανοητό ότι η κατάσταση στο Μάλι είναι ένα πάρα πολύ σοβαρό και περίπλοκο ζήτημα. Αυτό συμβαίνει για πολλούς λόγους, όπως λόγω της γεωγραφικής του θέσης, των διαφορετικών λαών που ζουν στην περιοχή, των τρομοκρατικών ομάδων, των ξένων συμφερόντων, της μακράς ιστορίας εσωτερικής σύγκρουσης, της απειλής της σχετικής σταθερότητας στη δυτική Αφρική κ.ά.. Το μόνο σίγουρο, όμως, είναι πως αυτοί που βιώνουν τις συνέπειες των παραπάνω στοιχείων είναι ο άοπλος πληθυσμός, οι απλοί πολίτες, οι οποίοι το μόνο που έχουν ανάγκη είναι στοιχειώδη σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα τους, στην ειρήνη και ασφάλεια, κάτι που έχουν βίαια στερηθεί εδώ και εκατονταετίες.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Mali profile – Timeline, BBC, διαθέσιμο εδώ
- Mali Crisis: A Historical Perspective of the Azawad Movement, Geopolitical Monitor, διαθέσιμο εδώ
- Security Council Press Statement on Mali, United Nations, διαθέσιμο εδώ
- The roots of Mali’s conflict, Clingendael Institute, διαθέσιμο εδώ
- World Report 2024: Mali, Human Rights Watch, διαθέσιμο εδώ
- Situation in Mali remains volatile amid escalating clashes between armed groups,
official tells security council, callin for sustained international engagement, United
Nations, διαθέσιμο εδώ
