Της Μαρίας Βαρλάμη,
Ανάμεσα στα πιο αγαπητά ευρήματα των αρχαιολόγων συγκαταλέγονται τα κεραμικά κατάλοιπα, και σε αυτό συμβάλλει η συχνότητα και πολλές φορές η ακεραιότητα με την οποία εντοπίζονται. Αντικείμενα πήλινα συναντώνται από την προϊστορική ακόμα εποχή, ωστόσο από τα γεωμετρικά χρόνια κι έπειτα η διακόσμηση είναι σαφέστερη και σταδιακά αρχίζει να εμπεριέχει και μορφές εκτός από γεωμετρικά και αφηρημένα μοτίβα.
Η πραγματική καινοτομία της κεραμικής τέχνης ανάγεται στο 630 π.Χ., όταν στην Κόρινθο εμφανίζεται ο μελανόμορφος ρυθμός. Στον μελανόμορφο ρυθμό, οι μορφές είναι μαύρες και το σκηνικό πορτοκαλί. Αντίθετα, στον ερυθρόμορφο ρυθμό οι μορφές είναι κοκκινωπές και το σκηνικό μαύρο.
Από τα έργα του μελανόμορφου ρυθμού – όπως και από αγγεία με άλλα είδη διακόσμησης – αντλούνται πληροφορίες σχετικά με την παράδοση, τη θρησκεία, τις μυθολογικές αφηγήσεις και άλλες πλευρές της ζωής των αρχαίων Ελλήνων. Από τον 6ο αιώνα π.Χ. τα πρωτεία της παραγωγής της κεραμικής αποδίδονται στην Αττική, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι υποτιμώνται τα αγγεία που έχουν κατασκευαστεί σε άλλες περιοχές.
ΤΟ ΑΓΓΕΙΟ FRANÇOIS
Αυτή την περίοδο γίνονται πολύ δημοφιλή στην αγγειογραφία τα ενοποιημένα διακοσμητικά προγράμματα. Ένα μεγαλειώδες παράδειγμα τέτοιου προγράμματος αποτελεί το αγγείο François. Το αγγείο François χρονολογείται περίπου στο 575 π.Χ. και υπογράφεται από τον αγγειοπλάστη Εργότιμο και τον αγγειογράφο Κλειτία. Πρόκειται για ένα μελανόμορφο ελικωτό κρατήρα (ανοιχτό αγγείο για την ανάμιξη του κρασιού με το νερό, με λαβές που στο επίπεδο του χείλους τυλίγονται προς τα μέσα, σε σχήμα έλικας), το οποίο πήρε το όνομά του από τον άνθρωπο που το ανακάλυψε. Βρέθηκε στην Τοσκάνη το 1844, της οποίας οι κάτοικοι, οι Ετρούσκοι, κατανάλωναν σε μεγάλο βαθμό την αττική κεραμική.
Όσον αφορά τη διακόσμηση, αυτή αναπτύσσεται σε ζώνες που καλύπτουν περιμετρικά όλες τις επιφάνειές του. Στην κύρια παράσταση απεικονίζεται ο γάμος του Πηλέα και της Θέτιδας, η οποία εκτείνεται και στις δύο όψεις του αγγείου. Διακρίνεται η οικία των νεόνυμφων, με τον Πηλέα να στέκεται έξω και να υποδέχεται τους επισκέπτες του. Πρώτοι καταφθάνουν ο κένταυρος Χείρων και η Ίρις, και ακολουθεί πληθώρα θεοτήτων: η Δήμητρα, η Αθηνά, ο Απόλλωνας, οι Μοίρες, οι Ώρες, οι Χάριτες, ο Νηρέας, ο Ωκεανός κ.α. Ανάμεσά τους δεσπόζει ο θεός Διόνυσος, που αποδίδεται κατενώπιον και αποτελεί αναμφισβήτητα την κυρίαρχη μορφή της σκηνής.
Στην κύρια όψη του λαιμού, στην ανώτερη ζώνη, ξετυλίγεται ο μύθος του κυνηγιού του Καλυδώνιου Κάπρου (αγριογούρουνο που κατέστρεφε τις σοδειές των κατοίκων της Καλυδώνας, πόλης της Αιτωλίας. Ονομαστοί ήρωες έσπευσαν προς εξόντωσή του), ο οποίος έχει ήδη προκαλέσει τον θάνατο ενός κυνηγού και ενός σκύλου. Γύρω του κυνηγοί προσπαθούν να τον εξουδετερώσουν με ακόντια, βέλη, δόρατα και πέτρες. Ξεχωρίζουν ήρωες, όπως ο Πηλέας, οι Διόσκουροι και η Αταλάντη. Στην αμέσως επόμενη ζώνη ξεχωρίζει η αρματοδρομία προς τιμήν του νεκρού Πατρόκλου, επεισόδιο που αφηγείται ο Όμηρος. Στην αντίθετη πλευρά, νέοι και νέες της Αθήνας χορεύουν, μετά την εξόντωση του Μινώταυρου. Φυσικά, από εδώ δεν λείπουν ο Θησέας και η Αριάδνη. Στη ζώνη που ακολουθεί έχει απεικονιστεί η θεσσαλική Κενταυρομαχία (μυθική διαμάχη μεταξύ των Κενταύρων, λαού του Πηλίου, και Λαπιθών, λαού της Θεσσαλίας, κατά τη διάρκεια του γάμου του βασιλιά των Θεσσαλών και στενού φίλου του Θησέα, Πειρίθου).
Κάτω από αυτή την παράσταση, στην εμπρόσθια όψη του αγγείου, αποδίδεται η καταδίωξη του Τρωίλου, γιου του Πριάμου, από τον Αχιλλέα. Μπροστά από τον Τρώα φαίνεται να τρέχει η αδερφή του, Πολυξένη. Δεξιά εικονίζονται τα τείχη της Τροίας και αριστερά η κρήνη στην οποία ο Αχαιός ήρωας είχε στήσει ενέδρα στον εχθρό του. Στην ίδια ζώνη, στην πίσω όψη, απεικονίζεται η επιστροφή του Ηφαίστου στον Όλυμπο, συνοδεία του Διονύσου. Στον Όλυμπο περιμένουν μείζονες θεοί και θεές, και ανάμεσά τους η Αφροδίτη. Τη θεά της ομορφιάς είχε υποσχεθεί ο Δίας στον Ήφαιστο ως σύζυγό του και οι χειρονομίες της αποδεικνύουν τη δυσφορία της για το θέλημα του αρχηγού των θεών.
Στην κατώτερη ζώνη του αγγείου αναπαρίστανται θηρία, ζώα και φυτικά μοτίβα, ενώ στη βάση διακρίνεται μάχη ανάμεσα σε Πυγμαίους και γερανούς, αναφορά της οποίας έχουμε και στην Ιλιάδα. Τέλος, διακοσμητικές παραστάσεις έχουμε και στις επιφάνειες των λαβών. Από τη μία, έχουμε τον Αίαντα που φέρει στους ώμους του τον νεκρό Αχιλλέα και από την άλλη, την Άρτεμη.
Το αγγείο λογίζεται ως ένα μνημειώδες έργο του αττικού Κεραμεικού. Από τις 270 γραπτές μορφές του, η πλειοψηφία ταυτίζεται με επιγραφές. Ορισμένες παραστάσεις, όπως οι γάμοι του Πηλέα και της Θέτιδας, αποτελούν τις πιο διεξοδικές σωζόμενες απεικονίσεις των ανάλογων αφηγήσεων, ενώ άλλες, όπως η διαμάχη ανάμεσα στους Πυγμαίους και τους γερανούς, τις παλαιότερες σωζόμενες της ελληνικής τέχνης.
Στο συγκεκριμένο αγγείο γίνεται εμφανής η μικρογραφική ικανότητα του Κλειτία. Οι συνθέσεις που έχει δημιουργήσει εδώ χαρακτηρίζονται από κίνηση και χάρη. Τα περιγράμματα των μορφών είναι ακριβή και οι αναλογίες του σωστές. Ο κρατήρας φυλάσσεται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Φλωρεντίας, μαζί με άλλα αξιοθαύμαστα δημιουργήματα της ελληνικής κεραμικής.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Neer, T. R., Τέχνη και Αρχαιολογία του Ελληνικού Κόσμου, Ινστιτούτο του Βιβλίου - Καρδαμίτσα, Αθήνα, 2018.
- Τιβέριος, Μ., Ελληνική Τέχνη: Αρχαία Αγγεία, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1996.
