Άσθμα: Από τη διάγνωση στη θεραπεία

Της Βικτώριας Τσουκανέλη,

Το άσθμα αποτελεί μια από τις συχνότερες χρόνιες παθήσεις του γενικού πληθυσμού με τουλάχιστον 300 εκατομμύρια ανθρώπους να ταλαιπωρούνται από τα συμπτώματά του. Σύμφωνα με την «Παγκόσμια Πρωτοβουλία για το Άσθμα», το άσθμα ορίζεται ως μια χρόνια φλεγμονή των αεραγωγών με χαρακτήρα βρογχικής υπεραντιδραστικότητας και έντονης κινητοποίησης φλεγμονωδών κυττάρων και κυτταρικών στοιχείων. Ο επιπολασμός του αναμένεται να αυξηθεί στα 400 εκατομμύρια μέχρι το 2025, γεγονός το οποίο ανησυχεί πολύ την ιατρική κοινότητα, καθώς ετησίως αναφέρονται τουλάχιστον 250.000 θάνατοι σε παγκόσμια κλίμακα.

Φυσιολογικά, κατά την αναπνοή ο αέρας κυκλοφορεί με αρκετή ευκολία μέσα και έξω από τους πνεύμονες, χωρίς να βρίσκει στην πορεία του εμπόδια και μεγάλη αντίσταση. Στην περίπτωση του άσθματος και συγκεκριμένα στο μη-ελεγχόμενο άσθμα, οι αεραγωγοί είναι πασχισμένοι, οιδηματώδεις και παρουσιάζουν εικόνα χρόνιας φλεγμονής, στοιχεία που δικαιολογούν τη συμπτωματολογία που εμφανίζεται. Τα συμπτώματα του άσθματος δεν είναι σταθερά στον χρόνο, διαφέρουν από άτομο σε άτομο και η εμφάνισή τους χαρακτηρίζεται από εξάρσεις και υφέσεις. Ήδη από το ιστορικό του ασθενούς, ο πνευμονολόγος θα υποψιαστεί τη διάγνωση του άσθματος εντοπίζοντας τα παρακάτω συμπτώματα:

1. Δύσπνοια
2. Συριγμός
3. Βήχας
4. Βάρος στο στήθος
5. Ζάλη-σύγχυση
6. Συμπτώματα ιδιαίτερα έντονα κατά τις νυχτερινές και πρώτες πρωινές ώρες

Το άσθμα διακρίνεται σε δύο κύριες κατηγορίες με κριτήριο την παρουσία ή όχι υποκείμενης ανοσολογικής διαταραχής:

• Εξωγενές άσθμα: Εμφανίζεται κατά την παιδική ηλικία και η κύρια αιτία πυροδότησής του φαίνεται πως είναι οι αλλεργιογόνες ουσίες (σκόνη, γύρη, τρίχωμα γάτας, οικιακά ακάρεα). Η έκθεση στο κρύο και στον καπνό του τσιγάρου έχει αποδειχθεί πως οδηγούν σε αντιδραστικό βρογχόσπασμο λόγω ερεθισμού των αεραγωγών. Το ατοπικό (αλλεργικό) άσθμα είναι ο συνηθέστερος τύπος άσθματος και συχνά τα επίπεδα της ανοσοσφαιρίνης IgE του ορού είναι αυξημένα, όπως, επίσης, και ο αριθμός των ηωσινόφιλων κυττάρων του αίματος.
• Ενδογενές άσθμα: Σε αντίθεση με το εξωγενές, δεν έχει βρεθεί ο υπεύθυνος αιτιολογικός παράγοντας εμφάνισής του. Τα άτομα με ενδογενές άσθμα χαρακτηρίζονται από ασθματική προδιάθεση σε καταστάσεις που φυσιολογικά δεν θα προκαλούσαν απάντηση από έναν υγιή οργανισμό. Ορισμένα φάρμακα, οι πνευμονικές λοιμώξεις και κυρίως οι ιογενείς, το ψύχος, η συναισθηματική φόρτιση και η άσκηση έχουν ενοχοποιηθεί για ενεργοποίηση του ενδογενούς άσθματος στα άτομα αυτά. Συνήθως δεν υπάρχει ατομικό ή οικογενειακό ιστορικό αλλεργικών αντιδράσεων και τα επίπεδα της IgE, σε αντίθεση με το εξωγενές άσθμα, είναι φυσιολογικά.

Διάγνωση

Η διάγνωση του βρογχικού άσθματος βασίζεται τόσο στο ιστορικό όσο και στην κλινική εικόνα του ασθενούς, ενώ επιβεβαιώνεται με εξετάσεις κλινικές και πνευμονικής λειτουργίας. Η μέτρηση της αναπνευστικής λειτουργίας είναι χρήσιμη τόσο για τη διάγνωση του άσθματος όσο και για την παρακολούθηση της πορείας της νόσου και αποτελεί επιβεβαίωση ότι ελέγχεται επαρκώς.

Η βασική εξέταση που θα επιβεβαιώσει τη διάγνωση του άσθματος είναι η σπιρομέτρηση πριν και μετά τη χορήγηση βρογχοδιασταλτικού φαρμάκου (σαλβουταμόλη). Στην περίπτωση του άσθματος, η απλή σπιρομέτρηση του ασθενούς επιβεβαιώνει στενώσεις στους αεραγωγούς, όμως τέτοια εικόνα μπορεί να εμφανιστεί και σε πολλές ακόμη παθολογικές καταστάσεις. Το άσθμα, σε αντίθεση με άλλες παθήσεις, εμφανίζει πολύ καλή ανταπόκριση στα βρογχοδιασταλτικά φάρμακα. Επομένως, κάνοντας σπιρομέτρηση έπειτα από χορήγηση σαλβουταμόλης, θα παρατηρήσουμε την τάση της σπιρομετρικής δοκιμασίας να προσομοιάσει τη φυσιολογική. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται αναστρεψιμότητα και είναι χαρακτηριστικό στο άσθμα. Πρέπει να σημειωθεί, ωστόσο, ότι στο χρόνιο άσθμα η αναστρεψιμότητα μπορεί να είναι μικρή, ενώ ασθενείς με χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια μπορεί να εμφανίσουν ήπια αναστρεψιμότητα. Για τον λόγο αυτό, πρέπει πάντοτε να συνδυάζουμε την κλινική εικόνα με τα αποτελέσματα εξετάσεων, καθώς μπορεί πολύ εύκολα να τεθεί μια λάθος διάγνωση.

Αφού έχει επιβεβαιωθεί με τα κατάλληλα μέσα η διάγνωση του άσθματος, ο πνευμονολόγος προχωρά σε χορήγηση κατάλληλων φαρμακευτικών συνδυασμών τόσο για τη διατήρηση του άσθματος υπό έλεγχο όσο και για την ανακούφιση των συμπτωμάτων όταν αυτά αυξάνουν, όπως σε μια κρίση άσθματος. Παράλληλα, πρέπει να επιχειρείται αποφυγή των παραγόντων πυροδότησης ασθματικών κρίσεων.

Υπάρχει, τελικά, θεραπεία για το άσθμα;

Παρ’ όλο που το άσθμα δεν μπορεί να θεραπευτεί, μπορεί να ελεγχθεί. Με την κατάλληλη αγωγή, σχεδόν σε όλους τους ασθματικούς ασθενείς μπορεί να επιτευχθεί ικανοποιητικός έλεγχος των συμπτωμάτων, κάτι που τους δίνει τη δυνατότητα να ζουν μια φυσιολογική ζωή χωρίς συμπτώματα, περιορισμό των δραστηριοτήτων τους ή επισκέψεις στο νοσοκομείο.

Τα φάρμακα του άσθματος χωρίζονται σε:

• Ανακουφιστικά: χορηγούνται σε καταστάσεις έντονης συμπτωματολογίας και στοχεύουν στην άμεση ανακούφιση του ασθενούς από τη δύσπνοια. Τέτοια φάρμακα είναι τα βρογχοδιασταλτικά και συγκεκριμένα οι βραχείας δράσης β2 αγωνιστές, που αντιμετωπίζουν τον βρογχόσπασμο άμεσα. Η συχνή ανάγκη λήψης των φαρμάκων αυτών αποτυπώνει την απουσία ελέγχου του άσθματος και ταυτόχρονα τη μεγάλη ανάγκη τόσο συμμόρφωσης του ασθενούς στην τακτική λήψη της αγωγής του όσο και στην επανεκτίμηση της δοσολογίας που μέχρι τότε χορηγούνταν.
• Προληπτικά: χορηγούνται στα ενδιάμεσα διαστήματα των κρίσεων. Στόχος τους είναι η επίτευξη και η διατήρηση του χρόνιου ελέγχου των συμπτωμάτων του ασθενούς. Τα φάρμακα αυτά είναι τεσσάρων κατηγοριών:

1. Εισπνεόμενα κορτικοστεροειδή
2. Τροποποιητικά φάρμακα των λευκοτριενίων
3. Θεοφυλλίνες
4. Μακράς διάρκειας β2 αγωνιστές

Προκειμένου το άσθμα του κάθε ασθενούς να θεωρηθεί καλά ρυθμιζόμενο, πρέπει να πληρούνται κάποια κριτήρια που πολύ εύκολα ο ασθενής, σε συνεργασία με τον θεράποντα ιατρό του, μπορεί να ελέγξει:

• Απουσία συμπτωματολογίας
• Δεν ξυπνάει κατά τη διάρκεια της νύχτας λόγω του άσθματος
• Μπορεί να ασκηθεί
• Δεν έχει ανάγκη τη χρήση φαρμάκου άμεσης ανακούφισης
• Η σπιρομέτρησή του και οι λοιπές αναπνευστικές δοκιμασίες είναι φυσιολογικές
• Δεν προκαλούνται κρίσεις άσθματος

Κρίση άσθματος

Η ξαφνική επιδείνωση των συμπτωμάτων του άσθματος και της υποκείμενης φλεγμονής μπορεί να προκληθούν από την έκθεση σε παράγοντες κινδύνου για το άσθμα. Η έντονα παρατεταμένη επιδείνωση συνήθως οφείλεται σε ιογενείς λοιμώξεις του ανώτερου αναπνευστικού και σε έκθεση σε κάποιο αλλεργιογόνο. Τέτοιου είδους καταστάσεις θα οδηγήσουν σε αύξηση της φλεγμονής στο κατώτερο αναπνευστικό, η οποία μπορεί να επιμένει για πολλές ημέρες ή εβδομάδες, ταλαιπωρώντας τον ασθενή έντονη συμπτωματολογία και δυσχεραίνοντας την καθημερινότητά του.

Οι κρίσεις άσθματος αποτελούν την πρώτη σε συχνότητα αιτία παραπομπής στα τμήματα επειγόντων περιστατικών (ΤΕΠ) των νοσοκομείων παγκοσμίως και φαίνεται να μειώνουν σημαντικά την ποιότητα ζωής των ασθενών με άσθμα. Μια πολυκεντρική μελέτη που πραγματοποιήθηκε στον Καναδά και συμπεριέλαβε 695 ασθενείς που εμφανίστηκαν στο ΤΕΠ έδειξε ότι οι μεγαλύτερης ηλικίας ασθματικοί ασθενείς με ιστορικό προηγούμενης εισαγωγής στο νοσοκομείο για άσθμα τα τελευταία 2 έτη και οι ασθενείς που λάμβαναν κορτικοστεροειδή με αυξημένη ανάγκη για β2 αγωνιστές είχαν περισσότερες πιθανότητες να χρειαστούν εισαγωγή στο νοσοκομείο.

Με την Παγκόσμια Ημέρα κατά του άσθματος να καταφτάνει, δεν θα μπορούσε η αναφορά μας στο, τεράστιων διαστάσεων, θέμα του άσθματος να είναι περισσότερο επίκαιρη. Όπως κάθε χρόνο, έτσι και φέτος, στόχος μας είναι η ενημέρωση του γενικού πληθυσμού σχετικά με το άσθμα αλλά και η ευαισθητοποίησή του για αυτήν την τόσο διαδεδομένη χρόνια ασθένεια που ταλαιπωρεί εκατομμύρια συνανθρώπους μας. Η κατανόηση του μηχανισμού πρόκλησης του άσθματος αποτελεί εδώ και χρόνια ένα θέμα που ταλανίζει την ιατρική κοινότητα, καθώς η βελτίωση της ποιότητας της ζωής αυτών των ασθενών βασίζεται στην εξέλιξη της θεραπευτικής τους προσέγγισης.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• Asthma, NHS. Διαθέσιμο εδώ
• Asthma Attack, Mayo Clinic. Διαθέσιμο εδώ
• Asthma Attack, NHLBI. Διαθέσιμο εδώ