Της Μαριάννας Μητσιώτη,
Στον ταραχώδη απόηχο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, πολλοί καλλιτέχνες, Ευρωπαίοι και Αμερικάνοι, χρησιμοποιούν τη γλώσσα της αφαίρεσης για να εκφραστούν. Οι αφαιρετικές προσεγγίσεις που πρωτύτερα, στο πρώτο μισό του αιώνα, ενστερνίστηκαν μορφές, όπως ο Malevich, ο Mondrian, o Kadinsky και άλλοι, θα αποτελέσουν σημείο τομής για την ιστορία της Τέχνης και ταυτόχρονα τους προδρόμους της ίδιας της αφαίρεσης. Η σημασία του Ευρωπαϊκού Μοντερνισμού και ιδιαίτερα της Ρωσικής Πρωτοπορίας για την εκκόλαψη ρευμάτων που κινούνται στα μονοπάτια της αφαίρεσης είναι αδιαμφισβήτητη. Ο ρόλος δε της Ρωσίας ως γεωγραφικός τόπος γέννησης της Ρωσικής Πρωτοπορίας στέκεται κατά μια άποψη με τρόπο ειρωνικό απέναντι στη μετέπειτα εργαλειοποίηση των νέων αφαιρετικών ρευμάτων της Αμερικής από την ίδια την κυβέρνησή τους κατά τον Ψυχρό Πόλεμο.
Ο Αφηρημένος Εξπρεσιονισμός είναι το πρώτο μεγάλο ρεύμα που ανήκει στο φάσμα της αφαίρεσης, το οποίο έκανε την εμφάνισή του μεταπολεμικά. Διαμορφώθηκε στην πόλη της Νέας Υόρκης, από όπου άλλωστε προκύπτει και η ονομασία του και ως «Σχολή της Νέας Υόρκης». Η πολύβουη σήμερα πόλη μετά το τέλος του πολέμου, αλλά και κατά τη διάρκειά του, έγινε ο νέος τόπος κατοικίας αμέτρητων καλλιτεχνών στην προσπάθειά τους να ξεφύγουν από τη φρικαλεότητα του ναζισμού. Μετατράπηκε, έτσι, σε ένα καινούριο καλλιτεχνικό κέντρο συναγωνιζόμενο πλέον το Παρίσι. Η περίπτωση των Σουρεαλιστών καλλιτεχνών που εγκαταστάθηκαν εκεί είχε καθοριστική επίδραση στο ρεύμα, εφόσον η έμφαση στο ασυνείδητο θα μεταλαμπαδευτεί στα νέα ρεύματα, τα οποία θα προχωρήσουν σε περαιτέρω πειραματισμούς για την αποκάλυψή του.
Οι όροι «αφηρημένος» και «εξπρεσιονισμός» προδίδουν την έμφαση στο συναίσθημα και τον εξωραϊσμό της παραστατικότητας στη ζωγραφική, μια κατεύθυνση που έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τον Σοσιαλιστικό Ρεαλισμό, γεγονός που θα ήταν αφελές να εξηγηθεί με βάση την τυχαιότητα σε πολιτικό επίπεδο. Οι καλλιτέχνες θεωρούσαν πως η τέχνη θα έπρεπε να αποτελεί μια άμεση έκφραση των συναισθημάτων και των εμπειριών του παραμερίζοντας έτσι την ανάγκη για οποιαδήποτε αντικειμενική αναπαράσταση.
Ένα από τους πιο γνωστούς καλλιτέχνες του ρεύματος, ο Jackson Pollock, επηρεάζεται σημαντικά από την αναλυτική ψυχολογία του Carl Jung και την τεχνική της ενεργητικής φαντασίας. Φιλοτεχνεί έργα αφηρημένου χαρακτήρα αποτυπώνοντας αρχετυπικούς συμβολισμούς με αναφορές στην πραγματικότητα και τον εσωτερικό κόσμο. Ένας από τους εν λόγω πίνακες είναι «Η γυναίκα-φεγγάρι κόβει τον κύκλο», 1942. Μια γυναικεία μορφή, που μοιάζει με φεγγάρι, κόβει με μαχαίρι έναν κύκλο που αποτελεί αναφορά στον ήλιο, πανάρχαιο σύμβολο για τον άντρα. Το έργο ερμηνεύεται ως η προσπάθεια της γυναικείας φύσης να επιβληθεί στην ανδρική, μια ερμηνεία που ίσως να λέει πολλά για τον εσωτερικό κόσμο του καλλιτέχνη.
Λίγα χρόνια νωρίτερα, το 1936, ο καλλιτέχνης παρακολουθεί διάλεξη του μεγάλου Μεξικανού τοιχογράφου Alfaro Siqueiros, ο οποίος ενθάρρυνε τους μαθητές να πιτσιλίζουν, να στάζουν και να ρίχνουν μπογιά για να μεταδώσουν ενέργεια στη δουλειά τους. Το 1945, σε ηλικία 52 ετών, η Janet Sobel, μια αυτοδίδακτη ουκρανικής καταγωγής Αμερικανίδα καλλιτέχνιδα σε μια έκθεση με τίτλο “The Women at The Art of This Century Gallery”, εκθέτει έργα της τα οποία φιλοτέχνησε χρησιμοποιώντας μια τεχνική “All-Over”, στην οποία πιτσίλιζε γρήγορα, έριχνε και έσταζε μπογιά στον καμβά σε μια προσπάθεια να επιτύχει μια οπτική σύγκλιση υποσυνείδητων συναισθημάτων και σωματικών ενεργειών. Στο έργο της με τίτλο Milky Way, το μεγαλύτερο μέρος της μπογιάς χύθηκε, πετάχθηκε ή έσταξε στον καμβά.
Παρότι το έργο ονομάστηκε Milky Way, δεν είναι τόσο μια εικόνα της γέννησης του γαλαξία μας, αλλά μια αναπαράσταση της ενέργειας της ίδιας της δημιουργίας. Το πλήθος των τεχνικών που είναι εμφανείς στις γραμμές και τα σχήματα μεταδίδουν ένα φυσικό ταλέντο στον έλεγχο των δυνάμεων της βαρύτητας και της σωματικότητας. Η τεχνική αυτή της Sobel ήταν στην πραγματικότητα ένα είδος dripping και action painting. Το dripping περιλαμβάνει το στάξιμο ή τη ρίψη χρώματος πάνω στον καμβά με διάφορα μέσα.
Ο σημαντικός κριτικός τέχνης Clement Greenburg έτυχε να επισκεφθεί την έκθεση της Sobel μαζί με τον φίλο του, τον ζωγράφο Jackson Pollock ο οποίος επηρεάστηκε από το ύφος της, όπως αργότερα ομολόγησε σε επιστολή. Δύο χρόνια αργότερα, το 1947, o Pollock, στρέφεται κατ΄ αποκλειστικότητα στις τεχνικές του dripping και του action painting (Δυναμική Ζωγραφική). Ο Pollock δούλευε με τον καμβά τοποθετημένο στο πάτωμα και η σωματική του κίνηση εκλαμβανόταν ως μέρος του καλλιτεχνικού έργου, μια κίνηση σχεδόν χορευτική. Ο πίνακάς του με τίτλο “Number 1A”, το 1948 αποτελεί σήμερα ένα από τα πιο γνωστά παραδείγματα του Αφηρημένου Εξπρεσιονισμού ανά τον κόσμο. Το αυτόγραφό του στο συγκεκριμένο έργο είναι πολύ πιο άμεσο, με πολλά αποτυπώματα των χεριών του επάνω και δεξιά της σύνθεσης. Αργότερα, το έργο αγοράστηκε από το MoMA.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Shedding Light on the Drip Paintings by Janet Sobel, idelart.com, διαθέσιμο εδώ.
- Χαραλαμπίδης Α., 1995, Η Τέχνη του 20ου αιώνα, University Studio Press.
- Joan Marter, 2016, Women of Abstract Expressionism, Denver Art Museum.
