Της Χριστίνας Κοντόγιωργα,
Στην Κούβα, η τέχνη και η πολιτική σκηνή ήταν πάντα ρητά συνυφασμένες. Οι καλλιτέχνες διαδραμάτισαν ζωτικό ρόλο στις διαδηλώσεις στην Κούβα που ξεκίνησαν στις 11 Ιουλίου. Μια ομάδα καλλιτεχνών σχημάτισε το Κίνημα San Isidro το 2018 και πραγματοποίησε απεργία πείνας στα τέλη του περασμένου έτους για να διαμαρτυρηθεί για νέους περιορισμούς στην έκφραση. Το 2021, Κουβανοί μουσικοί στο εξωτερικό κυκλοφόρησαν το τραγούδι Patria y Vida (Πατρίδα και Ζωή), το οποίο επαναχρησιμοποίησε το μακροχρόνιο επαναστατικό σύνθημα «Patria o muerte» («Πατρίδα ή θάνατος») και έγινε ύμνος για τους διαδηλωτές.
Αν και πολλά είναι άνευ προηγουμένου στις σημερινές διαμαρτυρίες, οι συνδέσεις μεταξύ τέχνης και πολιτικής έχουν προηγούμενα. Οι Κουβανοί καλλιτέχνες έχουν μπει εδώ και καιρό στην πολιτική μάχη για να μιλήσουν και για τα λαϊκά αισθήματα. Ενώ οι αφηγήσεις για την κουβανική τέχνη συχνά επικεντρώνονται στο αν τα άτομα υποστηρίζουν ή αντιστέκονται στην κυβέρνηση, υπάρχει περισσότερο από αυτό. Η ιστορία του χορού στην Κούβα μας δείχνει πώς οι καλλιτέχνες, όχι μόνο διαπραγματεύονταν με το κράτος, αλλά σχετίζονταν και άντλησαν έμπνευση από τους συναδέλφους τους, τους γείτονες, τους εραστές, τα μέλη της οικογένειας, τους φίλους και την εθνική κοινότητα για να εκφραστούν.
Αρκετές δεκαετίες πριν, η Κουβανική Επανάσταση του 1959 φέρει το σημερινό καθεστώς στην εξουσία, οι ενώσεις πολιτών εργάστηκαν για να κάνουν μορφές τέχνης όπως το μπαλέτο κουβανέζικο χόμπι και κληρονομιά. Χορηγούσαν επισκέπτες χορευτές σε περιοδείες και ξεκίνησαν μαθήματα μπαλέτου για επίδοξους νέους. Η μελλοντική σταρ μπαλαρίνα Alicia Alonso και ο σύζυγός της, χορευτής και δάσκαλος Fernando Alonso, ξεκίνησαν σε αυτά τα μαθήματα και μετά έκαναν την καριέρα τους στη Νέα Υόρκη στις αρχές της δεκαετίας του 1940. Ήταν από τα ιδρυτικά μέλη της κορυφαίας εταιρείας Ballet Theater, το σημερινό American Ballet Theatre.
Οι θαυμαστές της υποστήριξαν ότι το διεθνές αστέρι της Alicia Alonso τίμησε την Κούβα. Έσπρωξαν την κυβέρνηση να την αναγνωρίσει με ένα βραβείο και συγχρηματοδοτήθηκαν από δωρεές για να της αγοράσουν έναν σταυρό επενδεδυμένο με διαμάντια για να σηματοδοτήσει τι σήμαινε για την κοινότητα. Ως αποτέλεσμα, επέστρεψε στην Κούβα για να συνδεθεί και να δώσει πίσω. Το 1948 ίδρυσε την πρώτη επαγγελματική ομάδα μπαλέτου της Κούβας μαζί με τον σύζυγό της και τον κουνιάδο της, τον χορογράφο Alberto Alonso. Αν και η εταιρεία έπαιζε κυρίως για κοινό της μεσαίας και ανώτερης τάξης, κατά καιρούς έφτασε σε ανθρώπους όπως ο Jorge Lefebre, ένας κατώτερης τάξης, αφρικανικής καταγωγής φοιτητής τέχνης στην ανατολική πόλη του Σαντιάγο, ο οποίος βρήκε τους Alonsos μετά από μια παράσταση και τελικά εξασφάλισε υποτροφία στο σχολείο τους.
Ένα πραξικόπημα του 1952 έφερε στην εξουσία τον αυταρχικό ηγέτη Fulgencio Batista. Αρχικά, οι Alonsos είδαν την αλλαγή καθεστώτος ως ευκαιρία. Συναντήθηκαν με τη σύζυγο του Μπατίστα και πολιτιστικούς γραφειοκράτες σχετικά με την αύξηση της χρηματοδότησης για το κουβανικό μπαλέτο. Αλλά η κυβέρνηση κατέληξε να περικόψει την επιδότησή τους, ισχυριζόμενη ότι ο περιορισμένος προϋπολογισμός δεν μπορούσε να φιλοξενήσει μια εταιρεία που φαινόταν περισσότερο ιδιωτική παρά δημόσια επιχείρηση. Πολλοί διαφώνησαν έντονα με αυτήν την αξιολόγηση και τη δημοσιονομική δράση και έτσι άρχισαν να κινητοποιούνται. Οι χορευτές διαμαρτυρήθηκαν δημοσιεύοντας επιστολές και εμφανίζονταν σε γεμάτα γήπεδα για τους υποστηρικτικούς οπαδούς. Με αυτές τις μεγάλες παραστάσεις, καλλιτέχνες και κοινό κατήγγειλαν συλλογικά ένα καθεστώς που επιτέθηκε στην τέχνη.
Μετά την επανάσταση του 1959 που έφερε τον Φιντέλ Κάστρο στην εξουσία, νέοι ηγέτες οραματίστηκαν μια ολική ώθηση για κοινωνική αλλαγή και ίσως πήραν ένα-δύο μαθήματα από τα λάθη του καθεστώτος. Οι αποξενωμένοι καλλιτέχνες είχαν γίνει έντονοι επικριτές της κυβέρνησης Μπατίστα. Η νέα κυβέρνηση στρατολόγησε αμέσως πολιτιστικούς παραγωγούς για να συνεισφέρουν στα εκτυλισσόμενα πολιτικά της σχέδια. Σε συνεργασία με φιλόδοξους και ιδεαλιστές καλλιτέχνες, το κράτος ίδρυσε ένα νέο κινηματογραφικό ινστιτούτο, λογοτεχνικά περιοδικά, θέατρα, ορχήστρες και εταιρείες χορού. Ο Κάστρο παρείχε χρηματοδότηση για την εταιρεία των Alonsos, η οποία έγινε το Εθνικό Μπαλέτο της Κούβας, εδραιώνοντας την τέχνη ως σημαντική για την ταυτότητα της χώρας. Η μακροχρόνια επιθυμία των Κουβανών καλλιτεχνών να συνδεθούν με το κοινό είχε τώρα μια νέα ιδεολογική στροφή, καθώς η Επανάσταση και, τελικά, ο σοσιαλισμός έγιναν η δομή για την οργάνωση της πολιτικής δράσης.
Μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, η Κούβα εισήλθε σε μια μεγάλη οικονομική και πολιτική κρίση, αλλά οι συνδέσεις μεταξύ των χορευτών και του κοινού παρέμειναν τις δεκαετίες του 1990 και του 2000. Χορευτές σε εθνικές εταιρείες συνέχισαν να παίζουν, το κοινό συνέχισε να παρακολουθεί. Η χορογραφία για την αναμονή, στις ουρές για τα πάντα, την πείνα, για φαγητό και ευκαιρίες, και τα ποδήλατα, αντί για αυτοκίνητα και λεωφορεία που δεν είχαν βενζίνη, συνέδεσε τους χορευτές με το κοινό τους, καθώς μοιράζονταν τον πόνο που ζούσαν σε μια επανάσταση η οποία αδυσώπητα τιμωρούνταν από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Φυσικά, όπως και πριν, κάποιες παραστάσεις δεν είχαν και δεν έχουν καμία σχέση με πονηρό παρόν. Σε τέτοιες περιπτώσεις, ο χορός μπορεί να προσφέρει στα μέλη του κοινού την ευκαιρία να δραπετεύσουν, να νιώσουν και να συλλογιστούν.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- E, Schwall, 2021. In Cuba, art and politics have always been entwined. The Washington Post.
- D, D’ Arcy, 2008. It’s Not Politics. It’s Just Cuba. The New York Times.
