Του Ιούλιου Παπάζογλου,
Η Ναυμαχία του Ναυαρίνου, μία από τις πιο σημαντικές ναυμαχίες στο πλαίσιο της Ελληνικής Επανάστασης, διεξήχθη στις 20 Οκτωβρίου (με το παλαιό ημερολόγιο στις 8 Οκτωβρίου) 1827, στον κόλπο του Ναυαρίνου (σημερινή Πύλος), στη δυτική ακτή της χερσονήσου της Πελοποννήσου, στο Ιόνιο πέλαγος. Η Βρετανία, η Γαλλία και η Ρωσία νίκησαν τις οθωμανικές και αιγυπτιακές δυνάμεις ,οι οποίες προσπαθούσαν μανιωδώς να εξοντώσουν τους Έλληνες, καθιστώντας ωστόσο την ελληνική ανεξαρτησία πολύ πιο πιθανή. Μια οθωμανική αρμάδα που, εκτός από τα αυτοκρατορικά πολεμικά πλοία, περιλάμβανε μοίρες από τα εγιαλέτα της Αιγύπτου και της Αλγερίας, καταστράφηκε από μια συμμαχική δύναμη βρετανικών, γαλλικών και ρωσικών πολεμικών πλοίων. Ήταν η τελευταία μεγάλη ναυμαχία στην ιστορία που διεξήχθη εξ ολοκλήρου με ιστιοφόρα, αν και τα περισσότερα πλοία πολέμησαν σε άγκυρα. Η νίκη των Συμμάχων επιτεύχθηκε κυρίως χάρη στο σύγχρονο για την εποχή πολεμικό εξοπλισμό που διέθεταν.
Υπό τον φόβο της μονομερούς ρωσικής δράσης, η Βρετανία και η Γαλλία δέσμευσαν τη Ρωσία, με συνθήκη, σε μια κοινή επέμβαση που αποσκοπούσε στην εξασφάλιση της ελληνικής αυτονομίας, διατηρώντας παράλληλα την οθωμανική εδαφική ακεραιότητα ως έλεγχος στη Ρωσία. Οι Δυνάμεις συμφώνησαν, με τη Συνθήκη του Λονδίνου (1827), να αναγκάσουν την Οθωμανική κυβέρνηση να παραχωρήσει στους Έλληνες αυτονομία εντός της αυτοκρατορίας και απέστειλαν ναυτικές μοίρες στην Ανατολική Μεσόγειο για να επιβάλουν την πολιτική τους. Η ναυμαχία έγινε περισσότερο τυχαία παρά από σχέδιο ως αποτέλεσμα ενός ελιγμού του αρχιστράτηγου των Συμμάχων, ναύαρχου Edward Codrington, με στόχο να εξαναγκάσει τον Οθωμανό διοικητή να υπακούσει στις οδηγίες των Συμμάχων. Το γεγονός, όμως, πως ηττήθηκε ο οθωμανικός στόλος στα μεσογειακά νερά ήταν καίριας σημασίας για το μικρό ελληνικό κράτος. Χρειάστηκαν όμως δύο ακόμη στρατιωτικές επεμβάσεις από τη Ρωσία, με τη μορφή του Ρωσοτουρκικού πολέμου του 1828–9 και ένα γαλλικό εκστρατευτικό σώμα στην Πελοπόννησο για να αναγκάσει την αποχώρηση των οθωμανικών δυνάμεων από την Κεντρική και Νότια Ελλάδα, για να εξασφαλίσει τελικά την ελληνική ανεξαρτησία.
Στις 20 Οκτωβρίου 1827, έξω από την είσοδο του κόλπου του Ναυαρίνου, ο Codrington έδωσε σήμα στον συμμαχικό στόλο και τα συμμαχικά πληρώματα διατάχθηκαν να σταθούν στα όπλα τους. Τα λιμάνια των όπλων έμειναν μισάνοιχτα, αλλά οι συμμαχικοί καπετάνιοι είχαν αυστηρές εντολές να ανοίξουν πυρ μόνο σε περίπτωση επίθεσης. Έπειτα, τα συμμαχικά πολεμικά πλοία, με το Codrington να πρωτοστατεί στην Ασία, άρχισαν να εισχωρούν στον κόλπο μέσω της νότιας εισόδου, προχωρώντας σε δύο γραμμές, βρετανικά ακολουθούμενα από γαλλικά προς τα δεξιά (ΝΑ, πλησιέστερα στο Ναυαρίνο) και Ρώσοι στο λιμάνι δίπλα, αλλά ελαφρώς πίσω από τους Γάλλους. Δεν έγινε καμία προσπάθεια να αποτραπεί η είσοδός τους από τις μπαταρίες της Οθωμανικής ακτής ή τις κορβέτες τους που ήταν τοποθετημένες στην είσοδο, αλλά ο Codrington έλαβε μια εκτόξευση που έφερε ένα μήνυμα από τον Ιμπραήμ Πασά. Αυτό ανέφερε ότι δεν είχε δώσει άδεια στους Συμμάχους να εισέλθουν στον κόλπο και απαίτησε να αποσυρθούν. Ο Codrington απέρριψε την ένσταση του Ιμπραήμ, απαντώντας ότι είχε έρθει για να δώσει εντολές, όχι για να τις πάρει. Προειδοποίησε πως αν οι Οθωμανοί άνοιγαν τα πυρά, ο στόλος τους θα καταστρεφόταν.
Καθώς η ναυαρχίδα του έριξε άγκυρα στη μέση της οθωμανικής γραμμής, ο Codrington διέταξε μια μπάντα πνευστών να παίξει στο κατάστρωμα για να τονίσει τις ειρηνικές προθέσεις του. Μέχρι περίπου τις 3 το ξημέρωμα, τα τρία βρετανικά πλοία της γραμμής είχαν ρίξει άγκυρα στις θέσεις τους. Εν τω μεταξύ, καθώς τα συμμαχικά σκάφη κινούνταν στη θέση τους, κατά μήκος των οθωμανικών γραμμών σάλπιγγες ήχησαν σταθμούς δράσης. Τα οθωμανικά πληρώματα έτρεξαν για να αντιμετωπίσουν την απροσδόκητη εισβολή στη βάση τους. Στο σημείο αυτό, στην είσοδο, ξέσπασαν συμπλοκές. Ο Codrington ισχυρίστηκε ότι οι εχθροπραξίες ξεκίνησαν από τους Οθωμανούς. Το ξέσπασμα, σύμφωνα με συμμαχικές πηγές, συνέβη στην είσοδο του κόλπου, όπου ο λοχαγός Thomas Fellowes βρισκόταν στη φρεγάτα Dartmouth, με έξι μικρότερα σκάφη για να παρακολουθούν μία ομάδα του οθωμανικού στόλου. Καθώς τα συμμαχικά πλοία συνέχιζαν να κινούνται προς τον κόλπο, ο Fellowes παρατήρησε ότι ένα Οθωμανικό πλήρωμα ετοίμαζε ένα πυροσβεστικό πλοίο και έστειλε μια βάρκα για να τους δώσει εντολή να σταματήσουν. Οι Οθωμανοί πυροβόλησαν τη βάρκα και άναψαν το πυροσβεστικό πλοίο. Ο Fellowes έστειλε έναν κόφτη για να ρυμουλκήσει το πυροσβεστικό πλοίο σε ασφαλή απόσταση, αλλά οι Οθωμανοί πυροβόλησαν τον κόφτη, προκαλώντας θύματα.
Ο Fellowes άνοιξε πυρ κατά του πληρώματος πυροσβεστικού πλοίου για να καλύψει τους άνδρες του. Σε αυτό το σημείο η γαλλική ναυαρχίδα Sirène, που μόλις τότε έμπαινε στον κόλπο στην ουρά της βρετανογαλλικής γραμμής, άνοιξε πυρ με μουσκέτες για να υποστηρίξει το Dartmouth. Στη συνέχεια, μια οθωμανική κορβέτα επιτέθηκε στη Sirène με τα όπλα της. Αυτή η αλυσιδωτή αντίδραση εξαπλώθηκε κατά μήκος της γραμμής, έτσι ώστε μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα, υπήρξε γενική εμπλοκή. Η μάχη ξεκίνησε έτσι πριν οι Σύμμαχοι προλάβουν να ολοκληρώσουν την ανάπτυξή τους. Στην πραγματικότητα, αυτό αποδείχτηκε ένα τακτικό πλεονέκτημα, καθώς σήμαινε ότι ορισμένα συμμαχικά πλοία δεν ήταν ακόμη αγκυροβολημένα και επομένως μπορούσαν να κάνουν ελιγμούς πιο γρήγορα. Ωστόσο, τα περισσότερα πλοία πολέμησαν με άγκυρα. Υπήρχαν φυσικά πολύ λίγα περιθώρια ελιγμών, εκτός από την αλλαγή του προσανατολισμού του πλοίου με έλξη στα ελατήρια στις αλυσίδες αγκύρωσης. Με τα πλοία να ανατιτάσσονται μεταξύ τους σε πολύ κοντινή απόσταση, η συνάντηση ήταν ως επί το πλείστον θέμα φθοράς, στην οποία η ανώτερη συμμαχική δύναμη πυρός και το πυροβολικό ήταν κρίσιμα.
Παρά τους εορτασμούς, ο Σουλτάνος εξακολουθούσε να διέθετε συνολικά περίπου 40.000 στρατιώτες στην κεντρική και νότια Ελλάδα, περιχαρακωμένους σε ισχυρά φρούρια. Η τελική απελευθέρωση της Ελλάδας ήταν ακόμη μακριά, εκτός αν οι Οθωμανοί μπορούσαν να παρακινηθούν να αποδεχτούν τη Συνθήκη του Λονδίνου. Η πολυαναμενόμενη κήρυξη πολέμου της Ρωσίας στους Οθωμανούς έγινε τον Απρίλιο του 1828, ξεκινώντας τον 11ο Ρωσοτουρκικό Πόλεμο (1828–1829). Ένας ρωσικός στρατός 100.000 ανδρών παρέσυρε τις οθωμανικές δυνάμεις στα Ρουμανικά Πριγκιπάτα, διέσχισε τον Δούναβη και πολιόρκησε τη Σιλίστρα, τη Βάρνα και τη Σούμλα, τα βασικά φρούρια που κατείχαν οι Οθωμανοί στη Ρωμυλία (Βουλγαρία). Τον Αύγουστο του 1828, ο Αλή συμφώνησε στην αποχώρηση των δυνάμεών του από την Πελοπόννησο. Ο Ιμπραήμ αρχικά αρνήθηκε να συμμορφωθεί με τις εντολές εκκένωσης του πατέρα του, αλλά υποχώρησε λίγο μετά την απόβαση των γαλλικών στρατευμάτων στον κόλπο του Ναβαρίνου στα τέλη Αυγούστου, σε μια χαρούμενη υποδοχή από τους Έλληνες, για να ξεκινήσουν την εκστρατεία τους στον Μορέα. Οι Αιγύπτιοι έφυγαν τελικά τον Οκτώβριο του 1828, ένα χρόνο μετά τη ναυμαχία. Οι Γάλλοι προχώρησαν στην εκκαθάριση των υπόλοιπων οθωμανικών φρουρών στην Πελοπόννησο, οι οποίες πρόσφεραν μόνο συμβολική αντίσταση, μέχρι τα τέλη του 1828.
Τους επόμενους μήνες, οι ελληνικές δυνάμεις ανέκτησαν τον έλεγχο της κεντρικής Ελλάδας με μια αστραπιαία εκστρατεία. Τον Σεπτέμβριο του 1829, με τον ρωσικό στρατό να στρατοπεδεύει μόλις 40 μίλια από το παλάτι του, ο Οθωμανός Σουλτάνος αναγκάστηκε να συνθηκολογήσει. Με τη Συνθήκη της Αδριανούπολης, παραδέχτηκε έναν μακρύ κατάλογο ρωσικών αιτημάτων, ένα από τα οποία ήταν η αποδοχή της ελληνικής αυτονομίας όπως ορίζεται στη Συνθήκη του Λονδίνου. Ωστόσο, η αποδοχή του σουλτάνου ήρθε πολύ αργά για να σώσει την οθωμανική κυριαρχία στην Ελλάδα. Ενθαρρυμένοι από τις οθωμανικές καταστροφές σε ξηρά και θάλασσα, και τις δικές τους στρατιωτικές επιτυχίες, οι Έλληνες αρνήθηκαν να δεχτούν οτιδήποτε λιγότερο από την πλήρη ανεξαρτησία. Τελικά, με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου του 1830, οι Σύμμαχοι εγκατέλειψαν την πολιτική τους της Οθωμανικής επικυριαρχίας και αποδέχθηκαν την ελληνική ανεξαρτησία. Η τελική πράξη της Ελληνικής Επανάστασης γράφτηκε το 1830, όταν οι Μεγάλες Δυνάμεις υποχρέωσαν τον Σουλτάνο να υπογράψει την Συνθήκη της Κωνσταντινούπολης (1932) με την οποία αναγνώριζε και επίσημα πλέον το νεοσύστατο ελληνικό κράτος.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Συλλογικό (2000), Ιστορία του ελληνικού έθνους, Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών
