Της Χαράς Γρίβα,
Υπάρχουν πολλά είδη πολέμου. Υπάρχει ο ολοκληρωτικός πόλεμος, υπάρχει ο χημικός πόλεμος, αλλά, επίσης, υπάρχει και η μορφή του εμφυλίου πολέμου. Ένας εμφύλιος πόλεμος μπορεί να οριστεί ως ένας πόλεμος μέσα στην ίδια την φυλή, ένας πόλεμος που γνωρίζει συγκεκριμένα εδαφικά όρια και διεξάγεται ανάμεσα στο έθνος που χωρίζεται σε δύο αντιμαχόμενα στρατόπεδα. Στόχος ενός εμφυλίου πολέμου είναι η επιθυμία της κάθε πλευράς να καταλάβει την εξουσία και να ικανοποιήσει τα αιτήματά της. Ο κόσμος ήδη από την αρχαιότητα έχει έρθει σε επαφή με τους εμφυλίους πολέμους, από την Αρχαία Ελλάδα και τους πολέμους ανάμεσα σε Αθηναίους και Σπαρτιάτες μέχρι και σήμερα με τους εμφυλίους στην Μέση Ανατολή και την Συρία. Οι κυριότεροι εμφύλιοι που γνώρισε η ανθρωπότητα στην Νεότερη Ιστορία της είναι ο Αμερικανικός Εμφύλιος Πόλεμος (1861-1865), ο Ισπανικός Εμφύλιος Πόλεμος (1936-1939), ο Ρωσικός Εμφύλιος Πόλεμος (1917-1922), ο Κινέζικος Εμφύλιος Πόλεμος (1945-1949) και ο Ελληνικός Εμφύλιος Πόλεμος (1946-1949).
Ένας εμφύλιος πόλεμος ξεσπά σε κοινωνίες, όπου το θεσμικό πλαίσιο είναι ασταθές και μεταβάλλονται οι ισορροπίες της κοινωνίας. Θεωρείται ένα στάδιο ανασυγκρότησης της κοινωνίας στο οποίο τα πάντα αναθεωρούνται. Μία αφορμή μόνο χρειάζεται, για να πυροδοτηθεί η βόμβα του εμφυλίου. Στην περίπτωση των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής, ενός νεοσύστατου κράτους με την Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας του 1776, ήταν απολύτως λογικό να δημιουργηθούν προστριβές στην διοίκηση ενός τέτοιου κράτους που χωριζόταν σε πολιτείες. Οι πολιτείες του Νότου ζητούσαν την απόσχιση από το κράτος, κάτι που ο Abraham Lincoln δεν επέτρεψε. Στον αντίποδα, ο Ρωσικός Εμφύλιος Πόλεμος ξέσπασε σε ένα υπό διάλυση κράτος, την πιο τεταμένη πολιτικά, κοινωνικά και οικονομικά στιγμή. Η ήττα στον Ρώσο-ιαπωνικό πόλεμο, οι τεράστιες κοινωνικές αντιθέσεις που δημιουργήθηκαν, η ανικανότητα του Τσάρου να αναδείξει ένα ηγετικό προφίλ με την παράλληλη ανάδυση του κομμουνισμού και σαν κερασάκι στην τούρτα το ξέσπασμα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου ήταν αρκετές από αιτίες, τις οποίες εκμεταλλεύτηκαν οι Μπολσεβίκοι με αρχηγό τον Vladimir Lenin και απέκτησαν την εξουσία και δημιούργησαν την ΕΣΣΔ.
Στην Ισπανία, η περίπτωση του εμφυλίου είναι η κλασική περίπτωση κατάληψης της εξουσίας από τον φασίστα δικτάτορα Franco και με τον απλό λαό να αντιμάχεται στο όνομα της δημοκρατίας, μη γνωρίζοντας ότι το 1939 θα ξεσπούσε ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Στην κινεζική περίπτωση, συγκρούστηκαν οι Εθνικιστές, οι οποίοι οραματίζονταν μία αυτόνομη Κίνα, με τους Κομμουνιστές, οι οποίοι προσπαθούσαν να προσαρμόσουν το κινεζικό κράτος στα κομμουνιστικά πρότυπα. Τέλος, η ελληνική περίπτωση του εμφυλίου επικεντρώνεται στην προσπάθεια εκκαθάρισης των Αριστερών, οι οποίοι δεν είχαν, σύμφωνα με το κράτος, «καθαρά πολιτικά φρονήματα» και έτσι κατέληξε σε έναν ανταρτοπόλεμο στα βουνά μεταξύ Κομμουνιστών και Εθνικοφρόνων. Όπως διαφαίνεται από τις τέσσερις κλασικές περιπτώσεις εμφυλίων πολέμων, η κοινωνία βρίσκεται σε ταραχή, τα θεμέλιά της τρίζουν και χρειάζονται συντήρηση. Σε περιόδους αναταραχής, οι όποιες κοινωνικές παθογένειες βρίσκουν επιστέγασμα και προκαλούν περαιτέρω τριγμούς.
Σε έναν εμφύλιο πόλεμο, ειδικά αυτών που διαδραματίστηκαν στον 20ο αιώνα, οι αντιμαχόμενοι δεν μένουν μονάχα στα όπλα. Μεταξύ άλλων, εφαρμόστηκε και η Λευκή Τρομοκρατία που ονομάστηκε όλη η περίοδος προσπάθειας εξοβελισμού της Αριστεράς με όλους τους δυνατούς τρόπους που υπήρχαν: εκκαθαρίσεις από το δημόσιο, εκτοπίσεις, διώξεις, φυλακίσεις, ξυλοδαρμοί, δολοφονίες ατόμων που είχαν αριστερές απόψεις, αλλά μερικές φορές και των οικογενειών τους. Διάφορες παρακρατικές οργανώσεις είχαν δημιουργηθεί και «έσπερναν» τον τρόμο, όπου βρίσκονταν. Ακόμα και η εθνοφυλακή και η χωροφυλακή χρησιμοποιούσαν τις περισσότερες φορές βίαιες μεθόδους, για να δείξουν την δύναμή τους στον λαό. Στην ελληνική περίπτωση, θα μπορούσε η λευκή τρομοκρατία να συνδεόταν με την εθνικόφρονα ιδεολογία της εποχής, αλλά στην ουσία είχε να κάνει με τις προσωπικές διαφορές κάθε παρακρατικής οργάνωσης με τους Κομμουνιστές.
Κανένας λαός δεν θα ήθελε να συνεχίσει να πολεμάει, ειδικά σε εμφύλια διαμάχη. Παραδείγματος χάριν, η Ελλάδα πολεμούσε από το 1897 με τον αποτυχημένο ελληνοτουρκικό πόλεμο, μετά με τους βαλκανικούς πολέμους του 1912-1913, στην συνέχεια μπαίνει στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο το 1917 (καθυστέρησε λόγω του Εθνικού Διχασμού κι άλλες εσωτερικές αναταραχές), συνέχισε το 1919 με την προέλασή του στα ενδότερα της Τουρκίας, για να υλοποιήσει το όραμα της Μεγάλης Ιδέας, κάτι που απέτυχε το 1922. Ακολούθησαν περίπου 20 χρόνια σε πολεμική αδράνεια, αλλά με μια αναταραγμένη κοινωνικά και οικονομικά κοινωνία, μια κουρασμένη χώρα που προσπαθούσε να ανασυγκροτηθεί. Και ξαφνικά από το 1940 ξαναμπαίνει σε πόλεμο, μόνο που δεν τελειώνει το 1945, όπως τελείωσε στον υπόλοιπο κόσμο, αλλά τελείωσε το 1949 εξαιτίας του εμφυλίου πολέμου. Κανένας δεν ήθελε να πολεμήσει.
Ωστόσο, η Δεξιά πίστευε ότι ήταν η μόνη λύση, ο μόνος τρόπος να αντιμετωπίσει την απειλή του κομμουνισμού που «πλανιόταν» σαν ομίχλη πάνω από την χώρα. Πίστευαν πως αν συνέχιζαν να τους αποδυναμώνουν και πως αν έστρεφαν τον λαό εναντίον τους μέσω της προπαγάνδας της εθνικοφροσύνης θα τους εξαφάνιζαν μια και καλή, κάτι που δεν το κατάφεραν. Από την άλλη, η Αριστερά πίστευε πως μια ένοπλη σύρραξη ήταν η μόνη λύση, για να διατηρηθεί στο προσκήνιο, αλλά και για να συγκροτηθεί η δημοκρατία από το μηδέν, του την είχε ισοπεδώσει η αριστερά. Διότι αυτό ήξεραν να κάνουν μονάχα, να πολεμάνε. Ο εμφύλιος πόλεμος είναι από τους δυσκολότερους πολέμους, καθώς αναγκάζεσαι να σκοτώσεις το «αίμα» σου. Σε μια κοινωνία, όπως η ελληνική, που έμαθε να πολεμά μονάχα, η λύση ήταν μονόδρομος.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Μαργαρίτης, Γ. (2023), Οι εμφύλιοι πόλεμοι στον σύγχρονο κόσμο. Κάλλιπος, Ανοικτές Ακαδημαϊκές Εκδόσεις, διαθέσιμο εδώ
- Μαργαρίτης, Γ. (2005), Ιστορία του Ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου 1946-1949 (Πρώτος Τόμος), Αθήνα: Βιβλιόραμα
