Της Εφραιμίας Μπαρμπαρή,
Ο στρατηγός Ιωάννης Μακρυγιάννης (Τριανταφύλλου) και η προσφορά του ως ήρωας στην Επανάσταση του 1821 έχει αποδειχθεί πολλές φορές από την ιστορία. Όμως, ο στρατηγός έχει χαραχτεί στη συλλογική μνήμη και με μια άλλη ιδιότητα, αυτή του λογοτέχνη, η οποία τείνει να επισκιάσει αυτή του ήρωα.
Ο Μακρυγιάννης, λοιπόν, έγραψε τα Απομνημονεύματα του, σε μία προσπάθεια να αποτυπώσει λεπτομερώς τη δράση του, τις σκέψεις, τα συναισθήματά του αλλά και τη σχέση του με άλλους ήρωες της Επανάστασης. Πρόκειται για μια γραπτή αυτοβιογραφία, από τα πρώτα δείγματα του είδους. Φαίνεται πολύ έντονα, σχεδόν από την αρχή το βάρος που νιώθει ο στρατηγός, καθώς έχει τη συναίσθηση πως αποτυπώνει ιστορικά γεγονότα.
Τα αρχεία του ανακαλύφθηκαν ύστερα από τον θάνατό του στις 27 Απριλίου 1864. Είχαν πεταχτεί σε μία γωνία, μέσα σε έναν τενεκέ στο υπόγειο του σπιτιού του. Μπορεί να μην είχαν βρεθεί ποτέ αν δεν επέμενε ο Γιάννης Βλαχογιάννης, γνωστός για τη συνεισφορά του στη διατήρηση του αρχείου της Επανάστασης. Ισχυρίζεται ότι ο ίδιος έπεισε τον γιο του στρατηγού, Κίτσο Μακρυγιάννη, να ψάξουν και έτσι βρέθηκε αυτός ο πολύτιμος «θησαυρός». Ο Βλαχογιάννης ήταν ο πρώτος μάλιστα που τα εξέδωσε το 1907.
Μετά την ανακάλυψη των αρχείων, ακολούθησε το δύσκολο έργο της αντιγραφής. Ο Βλαχογιάννης έπρεπε να ταξινομήσει, να καθαρογράψει, να σχολιάσει, γενικότερα να «βελτιώσει» τις σημειώσεις του Μακρυγιάννη προτού αυτές δημοσιευτούν. Το έργο αυτό θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί και ως αποκρυπτογράφηση, καθώς ήταν εξαιρετικά δύσκολο. Ο Μακρυγιάννης ήταν αναλφάβητος, οπότε δεν ήξερε ούτε ορθογραφία, ούτε να γράφει ξεκάθαρα τα γράμματα. Μάλιστα, σε μία προσπάθειά του να μιμηθεί άλλους λόγιους συγγραφείς κολλούσε τα γράμματα μεταξύ τους με αποτέλεσμα να είναι εξαιρετικά δυσανάγνωστα.
Δεν είχε κατανοήσει πως συντάσσεται σωστά μια πρόταση και έκανε πολλά χαρακτηριστικά λάθη όπως: «ταλαθι» αντί «τα λάθη» και «ο τοφέκι» αντί «το τουφέκι». Επίσης, δεν αντιλαμβανόταν τα διπλά σύμφωνα όπως φαίνεται από τις λέξεις: «άνκελος» αντί «άγγελος» και «συνκενής» αντί «συγγενής». Ο Μακρυγιάννης όμως είχε πλήρη επίγνωση της αγραμματοσύνης του και νιώθει ότι οφείλει να ζητήσει συγγνώμη από τους αναγνώστες, καθαρά λόγω ενοχών.
Το μεγαλύτερο μέρος των Απομνημονευμάτων γράφτηκαν στο Άργος και στο Ναύπλιο την περίοδο 1826-1832. Ο Μακρυγιάννης συνέχισε όμως να γράφει πολλά χρόνια ακόμη στην Αθήνα. Πάντοτε είχε τον φόβο μην ανακαλύψει κάποιος τα αρχεία του, γι’ αυτό και τα έκρυβε στο υπόγειο που αργότερα βρέθηκαν. Η συγγραφή τους φαίνεται ότι κράτησε μέχρι το 1854, αφού τότε γράφτηκε ο επίλογος.
Για τα Απομνημονεύματα του Μακρυγιάννη έχουν γραφτεί πολλά, ειδικά διθυραμβικά σχόλια από τους εγχώριους ανθρώπους των γραμμάτων. Από πολλούς θεωρούνται λογοτεχνικό αριστούργημα. Υπάρχει όμως και μια άλλη πλευρά, αυτή όσων εξαρχής αμφισβήτησαν την αυθεντικότητά τους όπως οι: Γ. Κουρνωτός, Σ. Ασδραχάς, Σ. Κουγέας. Αυτή η θεωρία στηρίζεται στο γεγονός ότι ο Βλαχογιάννης δημοσίευσε μόνο μία σελίδα από το πρωτότυπο χειρόγραφο. Τις υπόλοιπες δεν τις εμφάνισε ποτέ, ούτε τις έχει δει κανείς.
Βάσει αυτά τα δεδομένα υπάρχουν τρεις διαφορετικές εκδοχές. Αρχικά, ίσως βρίσκονται στην Εθνολογική Εταιρεία. Υπάρχει όμως η πιθανότητα να μην υπήρξαν ποτέ ή ο Βλαχογιάννης να τα κατέστρεψε για να μην φανερωθεί ποτέ η αλλοίωσή τους. Αν ισχύει μία από τις δύο τελευταίες εκδοχές, τότε ίσως πρόκειται για μία από τις μεγαλύτερες υποθέσεις απάτης και πλαστογραφίας στην ελληνική ιστορία.
Αναφορικά με το δίλημμα αν θεωρείται έργο λογοτεχνικό ή ιστορικό, λόγω του ζητήματος της αυθεντικότητάς τους, τα Απομνημονεύματα έχουν χάσει την όποια ιστορική αξία είχαν. Όμως, θεωρούνται ένα λογοτεχνικό αριστούργημα με πολιτική, εθνική αλλά και γλωσσική αξία. Είναι όμως ταυτόχρονα και ένα έργο διδακτικό, στο οποίο ο Μακρυγιάννης προσπαθεί να αποδείξει πως κάποιος μπορεί να καταφέρει ό,τι θέλει, αρκεί να βάλει στο μυαλό του τη σημασία του εμείς πάνω από το εγώ του: «Είμαστε εις το εμείς κι όχι εις το εγώ».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Μακρυγιάννης: Πώς έγραψε και πώς έφτασαν σε εμάς τα απομνημονεύματά του, in.gr, διαθέσιμο εδώ
- Οι ένοχες σιωπές για τα απομνημονεύματα του Μακρυγιάννη, news247.gr, διαθέσιμο εδώ
