Του Ραφαήλ Παπαδόπουλου,
Η σειρά από τις πετρελαϊκές κρίσεις που ξεκίνησαν απρόσμενα και γονάτισαν τη διεθνή οικονομία είναι περιστατικά μείζονος σημασίας και τεράστιου αντίκτυπου. Βέβαια, πολλοί υποστηρίζουν ότι ήταν κάτι που θα έπρεπε οι οικονομίες να προσδοκούν και να είναι έτοιμες να αντιμετωπίσουν, εξάλλου αυτές οι κρίσεις έδωσαν τέλος στη «Χρυσή Εποχή» του Καπιταλισμού.
H κρίση του 1973 και ο πόλεμος του Yom Kippur
Ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του ’70, η ζήτηση για πετρέλαιο αυξανόταν κατακόρυφα στον Δυτικό κόσμο, αλλά και η ένωση των αραβικών χωρών που επιδίδονταν στην πετρελαιοπαραγωγή είχαν επιδείξει σημάδια ελέγχου όσον αφορά την εξαγωγή πετρελαίου. Παρόλα αυτά, προκάλεσε χάος και «έσκασε σαν βόμβα» η είδηση ότι τα αραβικά κράτη θα διέκοπταν την προμήθεια όσων χωρών υποστήριζαν το Ισραήλ. Δεν ήταν ξαφνική και αδικαιολόγητη αντίδραση, καθώς μέρες πριν την ανακοίνωση είχε ξεκινήσει ο πόλεμος του Yom Kippur. Μία από τις πιο πολυσυζητημένες διαμάχες της Μέσης Ανατολής και όχι αδίκως, αφού ήταν πλέον ο τέταρτος πόλεμος ανάμεσα στα αραβικά έθνη και το Ισραήλ. Αυτός ο πόλεμος ήταν αντικείμενο της εξοργισμένης αντίδρασης του Ισραήλ απέναντι στις παροτρύνσεις των Ηνωμένων Εθνών να επιστρέψει τα εδάφη που είχε κατακτήσει στους προηγούμενους πολέμους. Εν μέσω, λοιπόν, του Ψυχρού Πολέμου, οι Η.Π.Α. και η Ρωσία καλέστηκαν να επιλέξουν και πάλι στρατόπεδο. Έτσι, η Δύση που ευνοούσε τους Ισραηλινούς, κατέληξε να χάσει την πολυπόθητη τροφοδοσία πετρελαίου.
Με τον πόλεμο να έχει ήδη ξεκινήσει από τη μεριά της Αιγύπτου, σε μια προσπάθεια να ανακτήσει την χερσόνησο του Σινά, από τα βόρεια η Συρία να εισβάλει στα Υψίπεδα του Γκολάν και με τον Βασιλιά της Σαουδικής Αραβίας να τους υποστηρίζει, όλα διαφαίνονταν χλωμά για το Ισραήλ! Τότε οι Η.Π.Α. έστειλαν στρατιωτική ενίσχυση στον σύμμαχό τους και άμεσα η ένωση της OAPEC (μεταξύ των εξής κρατών: Σ. Αραβία, Ιράκ, Κουβέιτ, Μπαχρέιν, Κατάρ, Η.Α.Ε. και Λιβύη) ανταποκρίθηκε, επιβάλλοντας εμπάργκο στην εξαγωγή πετρελαίου. Εν τέλη, οι Η.Π.Α. πίεσαν για να λήξει η διαμάχη και το Ισραήλ συμφώνησε, με τον πόλεμο να ξεκινά στις 6 Οκτωβρίου 1973 και να λήγει στις 25 του ίδιου μήνα. Το εμπάργκο, πάντως, συνεχίστηκε μέχρι τον Μάρτιου του ‘74, με την τιμή του πετρελαίου να τριπλασιάζεται (από $ 3 σε $ 20 το βαρέλι), προκαλώντας έντονο πληθωρισμό. Με τη Δύση και τις υποανάπτυκτες χώρες να έχουν «λυγίσει», τις χώρες του Περσικού Κόλπου να πλουτίζουν και η αίσθηση ότι η Σοβιετική Ένωση, που επωφελούταν από την οικονομική ήττα των αντιπάλων της, θα υπερίσχυε, στο τέλος άλλαξε τη διεθνή ισορροπία.
H Ιρανική Επανάσταση
Λίγα, μόλις, χρόνια μετά, έρχεται η δεύτερη κατά σειρά πετρελαϊκή κρίση, αυτή που πραγματικά κανένας δεν προέβλεψε. Και αυτή τη φορά προήλθε και πάλι από τη Μέση Ανατολή και συγκεκριμένα από το Ιράν, όπου διαδηλώσεις ενάντια στον Σάχη είχαν από το 1978 κιόλας ξεκινήσει. Με το κράτος να παραλύει απέναντι σε επαναστατικές ενέργειες, ο Σάχης αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το κράτος τον Ιανουάριο του ’79 και το λεγόμενο Αυτοκρατορικό Κράτος της Περσίας κατέρρευσε. Tη θέση του πήρε ο Ρουχολάχ Χομεϊνί, ως ανώτατος ηγέτης, θεσπίζοντας ένα νέο μεν δημοκρατικό, αλλά και θεοκρατικό κράτος. Μέσα στις διαμαρτυρίες, όμως, γκρεμίστηκε ο πετρελαϊκός τομέας του Ιράν και η ξαφνική μείωση σε εξαγωγές κορύφωσε την τιμή του πετρελαίου στις τιμή των $ 35 το βαρέλι.
Βέβαια, αυτή η κρίση δεν ήταν ίδια, γιατί με το πέρας της ενεργειακής κρίσης που προηγήθηκε, κατά τη διάρκεια του ’70, η ζήτηση μειώθηκε δραματικά. Και κατά αυτόν τον τρόπο δημιουργήθηκε «πλεόνασμα πετρελαίου». Μετά το 1980, όταν παρατηρήθηκε η άνοδος των τιμών, για τα επόμενα περίπου έξι χρόνια οι τιμές μειωνόντουσαν συνεχώς. Η Σ. Αραβία προσπάθησε να μειώσει την παραγωγή της, ώστε να σταθεροποιηθούν οι τιμές, χωρίς όμως επιτυχίας, επειδή τα υπόλοιπα μέλη της OPEC συνέχισαν την «ασύστολη» παραγωγή. Τελικά, η Αραβία το 1986 παρήγαγε στο «μάξιμουμ» και αυτό οδήγησε σε «βουτιά» των τιμών, με πτώση 46% και το βαρέλι του πετρελαίου να φτάνει στην τιμή των $ 10. Πλέον, η δύναμη του OPEC είχε εξαντληθεί και αυτό φαινότανε, καθώς χώρες του τρίτου κόσμου έγιναν οι νέοι εξαγωγείς πετρελαίου, όπως το Μεξικό, η Βενεζουέλα κ.τ.λ. και περιοχές όπως η Βόρειος Θάλασσα και η Αλάσκα έδωσαν το έναυσμα για μία νέα αναπτυξιακή εποχή της Δύσης.
Το ατύχημα της Αλάσκα και ο Πόλεμος του Περσικού Κόλπου
Τώρα, που όλα έδειχναν να βελτιώνονται, ένα ατυχές περιστατικό έρχεται για να ταρακουνήσει τις συνειδήσεις, με το Exxon Valdez, βυτιοφόρο που μετέφερε υπέρογκες ποσότητες αργού πετρελαίου, να προσκρούει σε ύφαλο της Αλάσκας, ρυπαίνοντας τραγικά μία περιοχή 11 εκατομμύριων γαλονιών νερού και καταστρέφοντας τη χλωρίδα και την πανίδα της. Αυτό το δυσάρεστο, λοιπόν, συμβάν οδήγησε τον επόμενο χρόνο σε μία σύντομη, αλλά σημαντική πετρελαϊκή κρίση, αυτή του Περσικού Κόλπου. Μετά από διαταγές του ηγέτη του Ιράκ, Saddam Hussein, τα στρατεύματα του κράτους εισέβαλαν στις 2 Αυγούστου στο Κουβέιτ που κατ’ αυτόν έκαναν γεωτρήσεις, οι οποίες υπέκλεβαν ιρακινό πετρέλαιο. Ο Ο.Η.Ε. επέβαλε κυρώσεις στο Ιράκ και απείλησε να «εξαπολύσει» τις δυνάμεις του Συμβουλίου Ασφαλείας. Ο Saddam Hussein δεν θέλησε να αποχωρήσει, ασπαζόμενος την ιδέα ότι ο αραβικός κόσμος είχε πληχθεί από το «καρφί» της Δύσης, το Ισραήλ. Ο Αμερικανός Πρόεδρος George Bush έλαβε τη δικαιοδοσία του Ο.Η.Ε. και απελευθέρωσε σε μόλις 100 ώρες το Κουβέιτ, κατανικώντας το Ιράκ. Όσο για τις τιμές, με την εισβολή πήγαν από $ 15 σε $ 41,45 το βαρέλι, ενώ λίγο πριν την παρέμβαση των Η.Π.Α., σημειώθηκε ρεκόρ μείωσης τιμών σε χρονοδιάγραμμα μίας ημέρας, με 33% μείωση την 21η του Ιανουαρίου του 1991.
Αναπόφευκτες, απρόσμενες και δραματικές μπορούν να χαρακτηρισθούν οι πετρελαϊκές κρίσεις που σημάδεψαν τον 20ο αιώνα. Τα συμπτώματα του πληθωρισμού και οι πληγές στο διεθνές οικονομικό περιβάλλον ήταν βαθιές και τον αντίκτυπό τους τον νιώσαμε σε μία παρόμοια μορφή πρόσφατα. Ας ελπίσουμε, λοιπόν, κράτη με κοιτάσματα πετρελαίου να μην καταχραστούν τις δυνάμεις του ξανά στο κοντινό μέλλον και να δημιουργηθεί ένα σύστημα ισχυρό, ώστε να ξεπερασθούν ανάλογες συνθήκες.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Η πρώτη πετρελαϊκή κρίση, kathimerini.gr, διαθέσιμο εδώ
- Πετρέλαιο: Οι κρίσεις που συγκλόνισαν τον πλανήτη, news247.gr, διαθέσιμο εδώ
- Major Oil Market Crashes in History, oilandenergyonline.com, διαθέσιμο εδώ
- 1973 Energy Crisis: Causes and Effects, investopedia.com, διαθέσιμο εδώ
- Yom Kippur War, britannica.com, διαθέσιμο εδώ
