Του Κωνσταντίνου Κατσούλα,
Με τον θάνατό του ο Σαπώρης Β΄ άφησε, όπως είδαμε στο προηγούμενο άρθρο, τη δυναστεία των Σασσανιδών στο απόγειο της δόξας της. Τον διαδέχθηκε ο ετεροθαλής αδερφός του, Αρδασίρ Β΄ ο οποίος και βασίλευσε ως κηδεμόνας του υιού του μεγάλου Πέρση Βασιλιά. Κατά τη διάρκεια της σύντομης βασιλείας του Αρδασίρ οι Αρμένιοι εξεγέρθηκαν, καθώς ένας Πέρσης ευγενής έδωσε ψευδείς πληροφορίες στον υποτελή βασιλιά της Αρμενίας Εμμανουήλ πως ο Αρδασίρ επρόκειτο να του επιτεθεί. Ο Εμμανουήλ κινητοποιήθηκε άμεσα, στέλνοντας το στράτευμά του να δολοφονήσει τους στρατιώτες της περσικής φρουράς του Καυκάσου, με αποτέλεσμα ο Πέρσης Βασιλιάς να στείλει άλλη στρατιά να καταστείλει την εξέγερση. Η στρατιά αυτή έγινε εύκολη λεία στα χέρια των Αρμένιων, οι οποίοι μάλιστα στη συνέχεια κατατρόπωσαν άλλες δυο περσικές στρατιές, με αποτέλεσμα να κερδίσουν τη σύναψη μιας συνθήκης ειρήνης με ευνοϊκούς όρους για τους ίδιους.
Οι αποτυχίες στο πεδίο της μάχης σε συνδυασμό με την πολιτική την οποία ακολουθούσε ο Αρδασίρ στα εσωτερικά ζητήματα του κράτους του, καθώς προσπαθούσε να μειώσει τη δύναμη των ευγενών, οδήγησε τους τελευταίους να εξοργιστούν εναντίον του και να τον δολοφονήσουν εν έτει 383, τέσσερα μόλις χρόνια μετά την ανάρρησή του στον θρόνο. Ο υιός του Σαπώρη Β΄, ονόματι Σαπώρης Γ΄, διαδέχθηκε τον Αρδασίρ και αντιμετώπισε προβλήματα στο ίδιο μέτωπο με τον προκάτοχό του. Οι Αρμένιοι περίπου το 386 είχαν δηλώσει υποταγή στη Ρώμη, γεγονός το οποίο διατάρασσε την ισορροπία δυνάμεων στη Μέση Ανατολή. Ο νεαρός Βασιλιάς, μετά από πρόσκληση ευγενών της Αρμενίας, εισέβαλε στον Καύκασο και ανάγκασε τους Αρμένιους σε αρκετές ήττες, με αποτέλεσμα το στράτευμά τους να απομακρυνθεί προς τα δυτικά σε αναζήτηση ρωμαϊκής ενίσχυσης. Ωστόσο οι Ρωμαίοι προτίμησαν να διευθετήσουν μέσω της διπλωματικής οδού τη διένεξη με τους Πέρσες, με μια συνθήκη σύμφωνα με την οποία το μεγαλύτερο τμήμα της Αρμενίας, συμπεριλαμβανομένης της ιστορικής της πρωτεύουσας Αρταξάτα, παραχωρήθηκε στους Σασσανίδες. Ο Σαπώρης, αντιλαμβανόμενος τη στρατιωτική πυγμή των Αρμένιων, αποφάσισε να δώσει εδάφη της Αρμενίας σε γειτονικά βασίλεια του Καυκάσου (Καυκασιανή Ιβηρία και Αλβανία) ώστε να αποδυναμώσει τους Αρμένιους μέσω της τακτικής του διαίρει και βασίλευε. Ο Σαπώρης Γ΄ πέθανε – κατά ορισμένους δολοφονήθηκε – το 388, όταν τον διαδέχθηκε ο υιός του Βαχράμης Δ΄, ο οποίος διήγε μια σχετικά ήσυχη βασιλεία.
Το πλέον αξιομνημόνευτο γεγονός της βασιλείας του Βαχράμη ήταν η ουννική εισβολή στον Καύκασο, η οποία έφερε το 395 την Μέση Ανατολή μπροστά σε έναν άγνωστο ως τότε κίνδυνο. Ορισμένα ουννικά φύλα είχαν εμφανιστεί αρκετές φορές στα βορειοανατολικά σύνορα της Αυτοκρατορίας των Σασσανιδών, εισβάλλοντας στη Βακτρία και σε περιοχές κοντά στον Ινδό ποταμό, ωστόσο ποτέ, μέχρι τότε, δεν είχαν περάσει τα Ουράλια όρη. Οι Ούννοι αρχικά εισέβαλαν, περνώντας τον Καύκασο, στην ρωμαϊκή Αρμενία, και κατευθύνθηκαν προς τα δυτικά λεηλατώντας τη Συρία και την Καππαδοκία, παίρνοντας πολλούς αιχμαλώτους καθώς και λάφυρα. Στη συνέχεια κινήθηκαν προς τη Μεσοποταμία, περνώντας στην περιοχή των Σασσανιδών και ερημώνοντας τις αγροτικές περιοχές μεταξύ του Τίγρη και του Ευφράτη, μέχρι που οι Σασσανίδες τους νίκησαν και τους ανάγκασαν να επιστρέψουν στη στέππα.
Ο Βαχράμης Δ΄ δολοφονήθηκε το 399, και τον διαδέχθηκε ο αδερφός του Ιεσδεγέρτης Α΄, ο οποίος επίσης διήγε μια ιδιαίτερα ειρηνική βασιλεία. Ο Ιεσδεγέρτης στάθηκε υπέρ της ανεξιθρησκίας των υπηκόων του, αφήνοντας τους χριστιανούς να δημιουργήσουν εκκλησίες και κατοχυρώνοντας τα δικαιώματά τους, ενώ ήταν ιδιαίτερα ευνοϊκός απέναντι στους Ιουδαίους, οι οποίοι του έδωσαν το προσωνύμιο «Ο Νέος Κύρος». Ακόμα, καθώς είχε αποκτήσει τη φήμη ικανού και παράλληλα δίκαιου ηγεμόνα, ο Αυτοκράτορας της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας Αρκάδιος, του εμπιστεύτηκε την επιμέλεια της διαδοχής του από τον υιό του όταν εκείνος θα πέθαινε. Οι πόλεμοι ενάντια στους Ρωμαίους εκείνη την εποχή είχαν σταματήσει, και αντί αυτού είχε επικρατήσει η φιλία μεταξύ των δυο κρατών και των Αυτοκρατόρων τους. Ο Ιεσδεγέρτης, σε αντίθεση με τους προκατόχους του, πέθανε από φυσικά αίτια το 420.
Ο υιός του Ιεσδεγέρτη, ο Βαχράμης Ε΄ ο κυνηγός, έγινε Βασιλιάς των Βασιλέων μετά το θάνατο του πατέρα του, ερχόμενος από την Αραβία, στην οποία είχε ανατραφεί στην αυλή των Λαχμιδών Αράβων, και καταλαμβάνοντας μαζί με Άραβες στρατιώτες του την εξουσία στην Κτησιφώντα. Ο Βαχράμης, σε αντίθεση με τον πατέρα του, ξεκίνησε τη βασιλεία του με έναν διωγμό ενάντια στους Χριστιανούς, γεγονός το οποίο τον έφερε γρήγορα αντιμέτωπο με την Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Ο πόλεμος αυτός ήταν σύντομος, και έληξε με μια συνθήκη ειρήνης το 422, η οποία δεν επέφερε κάποια αλλαγή στα σύνορα, ωστόσο κατοχύρωνε την ανεξιθρησκία εκ νέου και στις δύο χώρες.
Το ενδιαφέρον μετατοπίστηκε στα βορειοανατολικά σύνορα της Περσίας, καθώς οι Κουδαρίτες Ούννοι εισέβαλαν στην Κεντρική Ασία, πέρασαν τον Ώξο ποταμό και λεηλάτησαν την πλούσια πόλη Μαρβ, πόλη ιδιαίτερης οικονομικής σημασίας για τους Σασσανίδες. Ο Βαχράμης κινήθηκε άμεσα εναντίον τους με μεγάλο στράτευμα, με το οποίο κατέλαβε πίσω την Μαρβ, σκοτώνοντας τον Ούννο φύλαρχο, ενώ ένας στρατηγός του καταδίωξε τα απομεινάρια της βαρβαρικής στρατιάς μέχρι τον Ώξο ποταμό, τον οποίο και θεωρούσαν οι Πέρσες ως σύνορο της Αυτοκρατορίας τους. Ο Βαχράμης χάρη στην επιτυχία του αυτή λατρεύτηκε από τους Πέρσες, οι οποίοι αναφέρθηκαν στον βασιλιά τους αυτόν σε πολλά βιβλία, ένα εκ των οποίων το Bahramnameh, το «Βιβλίο του Βαχράμη». Μάλιστα αξίζει να σημειωθεί πως η φήμη του ως σπουδαίος Βασιλιάς ξεπέρασε την εποχή των Σασσανιδών, καθώς ακόμα και πολλούς αιώνες μετά την πτώση της Περσίας στους Άραβες αναφέρονταν πολλοί μύθοι γύρω από το όνομά του, ενώ αρκετοί επίδοξοι κατακτητές της Περσίας ανέφεραν πως είναι απόγονοί του σε μια προσπάθεια να αποκτήσουν νομιμοποίηση στον περσικό θρόνο.
Με τον θάνατό του το 438, ο Βαχράμης άφησε ως διάδοχο του τον γιο Ιεσδεγέρτη Β΄, ο οποίος μετά από κάποιες αψιμαχίες με τους Βυζαντινούς, επικεντρώθηκε όπως και ο πατέρας του στα ανατολικά του σύνορα. Καθώς οι Κουδαρίτες εισέβαλαν εκ νέου στην Περσία, εκστράτευσε εναντίον τους ξεκινώντας από τη Νισαπούρ το 443, και τους νίκησε σε σειρά μαχών, καθιερώνοντας ξανά τον Ώξο ως σύνορο της Περσίας. Στην συνέχεια επιδόθηκε στην καταδίωξη των Χριστιανών εντός της Αυτοκρατορίας, εξολοθρεύοντας ένα στράτευμα Χριστιανών στην Αρμενία. Η εκ νέου εισβολή των Ούννων τον ανάγκασε να εκστρατεύσει ξανά στην κεντρική Ασία, όπου και εξέπνευσε το 457. Ακολούθησε εμφύλιος πόλεμος μεταξύ των γιών του, Ορμίσδα και Περόζ, από τον οποίο βγήκε νικητής ο δεύτερος, χάρη στην υποστήριξη των ευγενών.
Ο Περόζ ανέλαβε το 459, αφού πρώτα σκότωσε τον Ορμίσδα, και άρχισε μια βασιλεία στην οποία αντιμετώπισε αρκετές κακουχίες. Λιμός ξέσπασε στον Καύκασο, με αποτέλεσμα να εξεγερθεί η Καυκασιανή Αλβανία. Ακόμα, το γεγονός πως ο Βυζαντινός στρατηγός Αρδαβούριος συνωμοτούσε με τους Πέρσες, έκανε τον Αυτοκράτορα να υποπτεύεται τους τελευταίους και να σταματήσει την παροχή χρυσού, όπως εκείνη προβλεπόταν από παλαιότερη συνθήκη. Ο Περόζ πολέμησε σκληρά ενάντια στους Κουδαρίτες, καταλαμβάνοντας το ορμητήριό τους στο Τοχαριστάν. Η πτώση των Κουδαριτών ωστόσο βοήθησε την ισχυροποίηση άλλου ουννικού φύλου, των Εφθαλιτών. Καθώς ο Περόζ φοβήθηκε λόγω της επέκτασής τους, διοργάνωσε εκστρατεία εναντίον τους το 474, στην οποία όμως έπεσε θύμα αιφνιδιασμού και αιχμαλωτίστηκε από τους Εφθαλίτες. Ο Αυτοκράτορας του Βυζαντίου Ζήνων ήταν αυτός ο οποίος διαπραγματεύτηκε με τους Εφθαλίτες την απελευθέρωση του Περόζ. Περίπου κατά το 480 ο Περόζ αποφάσισε να διοργανώσει μια καινούρια εκστρατεία ενάντια στο ουννικό φύλο, στην οποία όμως αιχμαλωτίστηκε εκ νέου. Αυτή τη φορά πλήρωσε ο ίδιος τα χρήματα τα οποία ζητούσαν οι Εφθαλίτες, οι οποίοι είχαν αρχίσει να εξελίσσονται σε εφιάλτη του περσικού στρατεύματος.
Για τον Πέρση βασιλιά, η επιμονή και το μίσος ενάντια στο ουννικό φύλο αποδείχθηκε μοιραίο ελάττωμα. Το 484, έχοντας ήδη ηττηθεί δυο φορές από τους Εφθαλίτες, ξεκίνησε επικεφαλής ενός τεράστιου στρατεύματος εναντίον τους. Το αποτέλεσμα ήταν να πέσει σε παγίδα τους και να χάσει τη ζωή του, ενώ ο στρατός του αποδεκατίστηκε. Οι Εφθαλίτες ήταν ελεύθεροι πλέον να προελάσουν στα ενδότερα της Αυτοκρατορίας και να καταλάβουν πόλεις κλειδιά, όπως η Μαρβ και η Νισαπούρ, παίρνοντας από τους Σασσανίδες τον έλεγχο της Χορασμίας. Η κατάσταση φαινόταν απελπιστική για το περσικό βασίλειο, το οποίο για να διασωζόταν χρειαζόταν έναν ηγέτη της σπουδαιότητας του Κύρου, ή του Σαπώρη του Β΄. Έναν τέτοιο θα έβρισκε τον επόμενο αιώνα, ο οποίος θα οδηγούσε σε σταθεροποίηση και σε νέες επιτυχίες το βασίλειο των Σασσανιδών.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Durant, W. (1950), Η παγκόσμια ιστορία του πολιτισμού – Τόμος Δ’: Ο Αιών της Πίστεως, Νέα Υόρκη: Εκδόσεις Simon & Chuster.
- Sasanian dynasty, britannica.com, διαθέσιμο εδώ
