Του Γιάννη Μπότσα,
Αναλύοντας τον Πελοποννησιακό Πόλεμο, ο Θουκυδίδης διαπίστωσε ότι, όταν μια ανερχόμενη δύναμη απειλεί την υπάρχουσα υπερδύναμη, αναπόφευκτα θα οδηγηθούν σε πόλεμο. Στην περίπτωση Η.Π.Α. και Κίνας, έχουν γραφτεί πολλά για πιθανή σύγκρουση, τα τελευταία τριάντα χρόνια. Ένα τέτοιο σενάριο, όμως, πιθανόν δε θα πραγματοποιηθεί σύντομα, χωρίς αυτό να σημαίνει πως δε θα υπάρχουν συγκρούσεις, αλλά και κρίσεις, στο πολιτικό και οικονομικό πεδίο. Δεν είναι τυχαίο, κρίνοντας από αυτή την προοπτική, ότι ο Henry Kissigner θεώρησε την απομάκρυνση της Κίνας από τη Ρωσία ως το μεγαλύτερο διπλωματικό επίτευγμά του. Οδήγησε, μάλιστα, το κινεζικό Υπουργείο Εξωτερικών να δηλώσει, για τον θάνατό του, πως επρόκειτο για «παλιό καλό φίλο του κινεζικού λαού».
Σήμερα, οι καταστάσεις έχουν αλλάξει, η Σοβιετική Ένωση δεν υπάρχει πια και η Κίνα αποτελεί, ήδη, υπερδύναμη. Ο Donald Trump, έχοντας πρόσφατα εξασφαλίσει την υποψηφιότητα από τους Ρεπουμπλικάνους, πιθανόν εκτός απροόπτου θα διεκδικήσει την προεδρία των Η.Π.Α. από τον τωρινό Πρόεδρο, Jo Biden. Η πιθανή εκλογή του Trump εγείρει φόβους, τόσο εντός όσο και εκτός των Η.Π.Α., καθώς έχει δηλώσει πως σκοπεύει να υιοθετήσει σκληρή στάση έναντι της Κίνας, με ακόμα και αναφορές σε εμπορικό πόλεμο και δασμούς που φτάνουν το 60% για κινεζικές εισαγωγές.
Παράλληλα, η Κίνα χτίζει προσεκτικά τις στρατηγικές σχέσεις της, οι BRICs (Κίνα, Ρωσία, Βραζιλία, Ινδία, Νότια Αφρική) ακολουθούν πολιτική διεύρυνσης με τις Σαουδική Αραβία, Ιράν, Αιθιοπία, Αίγυπτο, Αργεντινή και Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα να αποτελούν, από την 1/1 του τρέχοντος έτος, μέλη τους. Αυτή η ομάδα κρατών αντιπροσωπεύει, πλέον, σχεδόν το 28% του παγκοσμίου Α.Ε.Π., αλλά και μερίδιο στον παγκόσμιο πληθυσμό, περίπου στο 45%, αμφισβητώντας την ηγεμονία των Η.Π.Α. Αυτή η επιτυχής διείσδυση της Κίνας στις αφρικανικές αγορές, αλλά και εκείνες της Μέσης Ανατολής, είναι καθοριστική για την παραγωγή της, λαμβάνοντας υπόψη τα σημαντικά αποθέματα σπάνιων γαιών και υλικών που χρειάζεται για την ανάπτυξη της τεχνολογίας των μικροτσίπ, αλλά και την ευρύτερη στρατιωτική βιομηχανία.
Η ενδυνάμωση της Κίνας προκαλεί ανησυχίες, εντός των ΗΠΑ, για τα παραπάνω, αλλά και για τη διείσδυσή της στις αμερικανικές αγορές, όπως και για τη φυγή αμερικανικών επιχειρήσεων προς την πολυπληθή χώρα της Ανατολής. Παρόλο που οι εξαγγελίες για έναν εμπορικό πόλεμο είναι αμφίβολες, το μήνυμα είναι ξεκάθαρο για τον πρώην Πρόεδρο Trump. Πρωταρχικής σημασίας είναι οι διαφορές με την Κίνα, όχι με τη Ρωσία. Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, ο υποψήφιος του ρεπουμπλικανικού κόμματος δηλώνει πως επιθυμεί να τερματίσει τον πόλεμο στην Ουκρανία, είτε γιατί επιθυμεί να κλείσει μέτωπα των Η.Π.Α., είτε για να προειδοποιήσει τους Ευρωπαίους να επενδύσουν στην άμυνα της ηπείρου τους.
Σε αυτό το πλαίσιο, λοιπόν, στην Ευρώπη, υπάρχουν φόβοι για μια αισθητή χαλάρωση των Ευρωατλαντικών δεσμών, όσον αφορά την αμυντική προστασία που παρέχουν οι Η.Π.Α. Σίγουρα θα διατηρηθεί η πυρηνική ομπρέλα, αλλά, σε ζητήματα συμβατικής άμυνας, μια εκλογή Trump ίσως δώσει τέλος σε αυτό που συχνά ονομάζουν οι Αμερικανοί ευρωπαϊκό “free riding”. Φαίνεται πως, με τον τρόπο που διαμορφώνονται τα πράγματα και στη Μέση Ανατολή, ο πόλεμος στην Ουκρανία, και οι δυσκολίες που διαπιστώνονται εκεί, ωθούν τις Η.Π.Α. σε άλλη στάση.
Αυτή η πιθανή εξέλιξη δίνει στην Ευρώπη μια ευκαιρία να διαμορφώσει έναν ανεξάρτητο αμυντικό βραχίονα. Οι μέχρι τώρα προσπάθειες, όπως η κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφάλειας (ΚΕΠΠΑ), που θεσμοθετήθηκε πρώτη φορά με τη Συνθήκη του Μάαστριχτ, το μακρινό 1992, βρίσκεται ακόμα σε εμβρυακό στάδιο, παρά τις όποιες προσθήκες δέχτηκε, με τις επόμενες συνθήκες. Φαίνεται πως τα κράτη-μέλη έχουν διαφορετικές προσεγγίσεις για την επιτακτικότατα μιας περαιτέρω εμβάθυνσης σε θέματα άμυνας, είτε γιατί προβληματίζονται ως προς τη χρηματοδότηση ενός τέτοιου εγχειρήματος, είτε γιατί υπάρχουν και πρακτικά στρατιωτικά ζητήματα (διοίκηση των δυνάμεων κλπ). Ως προς το πρώτο σκέλος, μπορεί να δώσει απάντηση το γνωστό μας, από την περίοδο της πανδημίας, ευρωομόλογο, αλλά και η συμπαραγωγή οπλικών συστημάτων και η περαιτέρω συνεργασία στην έρευνα και ανάπτυξη. Στο δεύτερο σκέλος, υπάρχει η προηγούμενη εμπειρία συμμετοχής στις επιχειρήσεις του Ν.Α.Τ.Ο., αλλά είμαι σίγουρος πως οι επιχειρησιακοί παράγοντες μπορούν να δώσουν απαντήσεις, με περισσότερη λεπτομέρεια.
Ύστερα, πρέπει να δούμε πως κάτι τέτοιο είναι εφικτό χωρίς κοινή εξωτερική πολιτική, μιας και, συχνά, υπάρχουν αποκλίνουσες – ακόμη και αντικρουόμενες – απόψεις, μεταξύ των κρατών-μελών. Αποτελεί πρόκληση το αν είναι δυνατόν να παραμεριστούν αυτές οι αγκυλώσεις και να υπάρξουν υποχωρήσεις, προκειμένου να εξασφαλιστούν συναινέσεις. Η συζήτηση είναι αργή και, συχνά, επίπονη, φαίνεται, όμως, πως οι καιροί πιέζουν για επίσπευσή της. Το γεγονός πως η Ρωσία, μια χώρα με Α.Ε.Π. μικρότερο της Ιταλίας, είναι ικανή να παράγει τριπλάσια βλήματα πυροβολικού από τις Η.Π.Α. και την Ε.Ε. μαζί, εγείρει προβληματισμό και προσφέρει γόνιμο έδαφος για αυτοκριτική.
Το διακύβευμα του 21ου αιώνα θα είναι η ασφάλεια. Οικονομική ασφάλεια, ασφάλεια των συνόρων, ασφάλεια στην καθημερινή ζωή. Γι’αυτό βλέπουμε και τον χαρακτήρα των φετινών Ευρωεκλογών να αλλάζει, σε σχέση με το 2019, και – δημοσκοπικά τουλάχιστον – να παρατηρείται μια στροφή προς πιο συντηρητικές δυνάμεις, αντισυμβατικά ή ακόμη και αντιευρωπαϊκά κόμματα. Αυτό είναι ένα ζήτημα, που πρέπει να απασχολήσει το παραδοσιακό πολιτικό σύστημα, εν όψει Ευρωεκλογών, και να θέσει υπό επεξεργασία το μήνυμα των πολιτών, αλλά και των καιρών. Οι τρέχουσες γεωπολιτικές εξελίξεις απαιτούν εγρήγορση και προετοιμασία, προτού ένας ακόμα περιφερειακός πόλεμος βρει την Ευρώπη ανέτοιμη. Η ασφάλεια είναι αίτημα της εποχής και μπορεί να επιτευχθεί, κυρίως, μέσω της αμυντικής και αποτρεπτικής ικανότητας των κρατών.
Πρόσφατα, ο Γάλλος Πρόεδρος, Emmanuel Macron, δήλωσε πως είναι διατεθειμένος να στείλει στρατεύματα στην Ουκρανία, προκαλώντας την αντίδραση των υπόλοιπων αρχηγών κρατών. Για να μπορέσει η Ευρώπη να έχει έναν ρόλο στα ζητήματα που αφορούν την περιοχή της, και να μη μένει σε λόγια εντυπωσιασμού και διακηρύξεις, χρειάζεται σοβαρή αποτρεπτική ισχύ, ισάξια του μεγέθους της, αλλά και της επιρροής που επιθυμεί να ασκεί. Διαφορετικά, πάντα θα ελλοχεύει η διαπίστωση που διαβάζουμε από τον Θουκυδίδη, στον διάλογο Αθηναίων – Μήλιων: Οι ισχυροί πράττουν ό,τι τους επιτρέπει η δύναμή τους, ενώ οι αδύναμοι υποχωρούν και το αποδέχονται.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
-
China mourns Kissinger — ‘a most valued old friend’, CNN, διαθέσιμο εδώ
- Donald Trump floats tariff of more than 60% on imports from China and denies it would start a trade war, Fortune, διαθέσιμο εδώ
- Brics: What is the group and which countries have joined?, BBC, διαθέσιμο εδώ
- Europe is the free-rider continent, The Economist, διαθέσιμο εδώ
- Ukraine Can’t Win the War, Time, διαθέσιμο εδώ
- Κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας (ΚΕΠΠΑ), EUR-Lex, διαθέσιμο εδώ
- Exclusive: Russia producing three times more artillery shells than US and Europe for Ukraine, CNN, διαθέσιμο εδώ
- Macron stands by remarks about sending troops to Ukraine, Politico, διαθέσιμο εδώ
