Της Αριάδνης – Παναγιώτας Φατσή,
Οι πολεμικές συγκρούσεις, πέρα από σημαντικά γεγονότα, μάχες και διεθνείς διαπραγματεύσεις, έχουν και αποτελέσματα που δε θα διαβάζαμε σε ένα συμβατικό βιβλίο Ιστορίας. Οι ανθρώπινες ψυχές, που, όπως άλλωστε έχουν υπογραμμίσει και οι αρχαίοι συγγραφείς, υποφέρουν και γίνονται συχνά πιο σκληρές, για να επιβιώσουν σε δύσκολες στιγμές, πολλές φορές ανταποκρίνονται σε αυτήν την πραγματικότητα, βγάζοντας στην επιφάνεια τη χειρότερη πλευρά τους. Δυστυχώς, πολλές φορές αυτό οδηγεί σε δεινά για τον άμαχο πληθυσμό, που δεν έχει ουδεμία ανάμειξη στα γεγονότα, και τον οποίο τόσο συχνά λησμονούμε όταν διαβάζουμε για τις μεγάλες στιγμές της Ιστορίας.
Μια ιστορία για αυτούς τους καθημερινούς ανθρώπους, που δεν μπόρεσαν να ζήσουν τις ζωές τους, όπως επιθυμούσαν, είναι η Γκέρτα της Kateřina Tučková, που κυκλοφόρησε το 2023 για το ελληνόγλωσσο κοινό από τις Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, σε μετάφραση του Κώστα Τσίβου. Το βιβλίο αυτό, από το 2009 που κυκλοφόρησε στην τσεχική έκδοση, δημιούργησε έντονο διάλογο για το ζήτημα που πραγματεύεται – τον εκτοπισμό Γερμανών από την Τσεχοσλοβακία μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, και κέρδισε πολλές βραβεύσεις. Η Kateřina Tučková, μέσα από αυτό το βιβλίο, είναι μια από τις πιο αναγνωρίσιμες σύγχρονες συγγραφείς από την Τσεχία, ενώ παράλληλα είναι μεταφράστρια, ιστορικός τέχνης και επιμελήτρια εκθέσεων.
Το συγκεκριμένο βιβλίο της Kateřina Tučková είναι ένα συγκινητικό και υποβλητικό ιστορικό μυθιστόρημα που εμβαθύνει στην ταραχώδη εποχή του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και τα επακόλουθά του, εστιάζοντας ιδιαίτερα στο λιγότερο γνωστό —για το ευρύ κοινό— επεισόδιο της μεταπολεμικής απέλασης των Γερμανών από την Τσεχοσλοβακία. Με φόντο τη ναζιστική κατοχή και την επακόλουθη απελευθέρωση από τον ρωσικό στρατό, η αφήγηση ακολουθεί τη ζωή της Γκέρτα, μιας νεαρής γυναίκας, της οποίας η καταγωγή από την Τσεχία, αλλά και τη Γερμανία, την τοποθετεί σε μια επισφαλή θέση μέσα στο χάος της κατεστραμμένης από τον πόλεμο Ευρώπης.
Μέσα από μια αφήγηση που εκτυλίσσεται σε τρεις διαφορετικές γενιές, η Tučková συνδυάζει περίπλοκα το προσωπικό ταξίδι της Γκέρτα με τα ευρύτερα ιστορικά γεγονότα που εκτυλίσσονται γύρω της. Γεννημένη από μια Τσέχα μητέρα και έναν Γερμανό πατέρα που υποστήριξε ένθερμα το καθεστώς του Χίτλερ, η Γκέρτα βρίσκεται παγιδευμένη ανάμεσα σε δύο κόσμους, αποκομμένη και από τις δύο πλευρές της καταγωγής της. Οι κακουχίες που υφίστανται οι Τσέχοι από τη γερμανική κατοχή δίνουν τη θέση τους στην απάνθρωπη αντιμετώπιση των Γερμανών στην Τσεχία μετά το τέλος του πολέμου. Καθώς ο πόλεμος καταστρέφει την Ευρώπη, και το πολιτικό τοπίο αλλάζει, η Γκέρτα γίνεται σύμβολο των διπόλων και του συλλογικού μίσους που κυριεύουν την περιοχή της. Η Γκέρτα, αποκομμένη, τόσο από τον υποστηρικτή των ναζί πατέρα της, όσο και από την τσεχική της καταγωγή, ακόμη και από τους παλιούς της φίλους, δεν έχει πια πατρίδα ούτε συμμάχους και επιβιώνει σε έναν μοναχικό και δύσβατο δρόμο. Υπάρχει, άραγε, δρόμος, για να «σβηστεί» το μίσος που έχει καλλιεργηθεί στον πόλεμο;
Το μυθιστόρημα απεικονίζει τις οδυνηρές εμπειρίες της Γκέρτα και χιλιάδων άλλων που εκδιώχθηκαν βίαια από τα σπίτια τους και υποβλήθηκαν σε αφάνταστες κακουχίες κατά τη διάρκεια των βίαιων μεταπολεμικών χρόνων. Μέσα από μια γλαφυρή και εκφραστική αφήγηση, η Tučková απεικονίζει τις φρικαλεότητες που υπέστησαν οι εκτοπισμένοι πολίτες, από τις εξαντλητικές πορείες θανάτου μέχρι τις στερήσεις της ζωής σε εγκαταλελειμμένα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Ωστόσο, μέσα στην απόγνωση και τα βάσανα, στιγμές καλοσύνης και ανθρωπιάς λάμπουν, προσφέροντας αναλαμπές ελπίδας και ανθεκτικότητας μπροστά στις αντιξοότητες.
Η Γκέρτα δεν είναι μια ιστορία που εκτυλίσσεται γρήγορα, αλλά μια ρεαλιστική απεικόνιση πραγματικών περιστατικών μέσα από τους λογοτεχνικούς ήρωες. Αυτό που ξεχωρίζει το συγκεκριμένο βιβλίο είναι η αυθεντικότητα και το συναισθηματικό βάθος της αφήγησης. Η συγγραφέας αποτυπώνει με μαεστρία την πολυπλοκότητα του χαρακτήρα της Γκέρτα, απεικονίζοντάς την όχι ως παραδοσιακή ηρωίδα, αλλά ως επιζήσασα που παλεύει με τη σκληρή πραγματικότητα του πολέμου και του εκτοπισμού.
Το μυθιστόρημα αποφεύγει τις ηθικές κρίσεις, υιοθετώντας περισσότερο τη λογική μιας λεπτής διερεύνησης του ανθρώπινου κόστους της πολιτικής αναταραχής και προκαλώντας τους αναγνώστες να αντιμετωπίσουν τις αδικίες που διαπράττονται στο όνομα της εθνικής ταυτότητας και της εκδίκησης.
