Της Ιωάννας Τσούκλα,
Το δίκαιο του διαστήματος είναι ένας νεοσύστατος κλάδος δικαίου που έχει προκαλέσει παγκόσμιο ενδιαφέρον στον νομικό κόσμο. Από τον 20ό αιώνα οι πρώτες ανθρώπινες δραστηριότητες στον διαστημικό χώρο καθιέρωσαν την ανάγκη θέσπισης ενός νομικού πλαισίου, το οποίο θα προσπαθούσε να προσδιορίσει πρώτον το τεράστιο αυτό επίτευγμα της ανθρωπότητας και δεύτερον να προλάβει δεινά που θα μπορούσαν να προκληθούν ακριβώς λόγω του νομικού κενού που υπήρχε. Πράγματι, στο μεταίχμιο των δύο αιώνων το διαστημικό δίκαιο πήρε μορφή και απαρτίζεται κυρίως από συμβάσεις και συμφωνίες μεταξύ κρατών, ενώ έχει ορίσει περιορισμούς και αρχές μεταξύ των κρατών για τη δραστηριότητά τους στο διάστημα αποδίδοντας ευθύνες και υποχρεώσεις στα κράτη που απασχολούνται στις ανωτέρω δραστηριότητες. Αποτελεί, λοιπόν, εύλογο συμπέρασμα ότι το δίκαιο του διαστήματος έχει επιτελική σημασία να διαφοροποιείται από το γενικότερο διεθνές δίκαιο του εναέριου χώρου όντας ξεχωριστός κλάδος που καλείται να ρυθμίσει περισσότερο σύνθετα θέματα.
Βασικό κορμό του ιδιαίτερου αυτού κλάδου δικαίου αποτελεί η «Συνθήκη για τις αρχές που διέπουν τις δραστηριότητες των κρατών στην εξερεύνηση και χρήση του εξωτερικού διαστήματος, συμπεριλαμβανομένης της σελήνης και άλλων ουράνιων σωμάτων», η οποία, υπό την αιγίδα του ΟΗΕ, ρυθμίζει τα νέα νομικά πλαίσια που προέκυψαν με γνώμονα και κυριότερη αρχή της ότι η δραστηριότητα που λαμβάνει χώρα στο διάστημα θα αποτελεί αγαθό και πολιτιστική κληρονομιά της ανθρωπότητας εν γένει. Η Συνθήκη, σύμφωνα με τον ΟΗΕ, πραγματεύεται και ορίζει ακόμη ότι ο χώρος του διαστήματος θα παραμένει ελεύθερος για εξερεύνηση από όλα τα κράτη και ότι το διάστημα δε δύναται να αποτελέσει αντικείμενο εκμετάλλευσης μόνο ενός κράτους/έθνους με κανένα μέσο.
Επιπλέον, απαγορεύεται ρητώς η τοποθέτηση πυρηνικών όπλων ή άλλων εργαλείων που μπορούν να βλάψουν ουράνια σώματα και ορίζεται ότι η Σελήνη και αλλά ουράνια σώματα θα αξιοποιηθούν μόνο για ειρηνικούς σκοπούς και μόνο για το καλό της ανθρωπότητας. Απαγορεύεται, λοιπόν, οποιαδήποτε εχθροπραξία, η οποία μπορεί να λάβει χώρα με αφορμή την εκμετάλλευση του διαστημικού χώρου από κάποιο κράτος και η ευθύνη των κρατών έγκειται αποκλειστικώς σε αυτά και επομένως φέρουν πλήρη ευθύνη για ζημιές ή καταστροφή του περιβάλλοντος. Η Συνθήκη αυτή λειτούργησε πράγματι ως διάταξη erga omnes, αποτελώντας τον πυρήνα του πρωτοφανούς κλάδου δικαίου και σε μεταγενέστερες συνθήκες που υπεγράφησαν εμμένοντας στην αρχή της ισότητας για τα κράτη. Ωστόσο, πριν αναγνωριστεί ως θετικό δίκαιο προκάλεσε αρκετές αντιρρήσεις με περισσότερο ενδιαφέρουσα τη Διακήρυξη της Μπογκοτά 1976.
Στις αντιρρήσεις πρωτοστάτησαν οκτώ κράτη του Ισημερινού όπου βρίσκονταν τα τμήματα της γεωστατικής τροχιάς και δεν αποτελούσαν μέρος της συνθήκης. Οι ισχυρισμοί αυτοί δεν επικράτησαν και δε δέχτηκαν διαπραγματεύσεις, ωστόσο συνεχίζονται και σήμερα στη Νομική Επιτροπή UNCOPUOS, στο πλαίσιο ειρήνης που αποπειράθηκε εξαρχής να ρυθμίσει η Συνθήκη. Χαρακτηριστικό ιστορικό γεγονός που αναστατώνει την ανθρώπινη σκέψη ήταν όταν, στο τέλος της δεκαετίας του 1950, κατά τον Ψυχρό Πόλεμο, ο στρατός των ΗΠΑ είχε ξεκινήσει μελέτες σχετικά με το κατά πόσο θα ήταν εφικτή η κατασκευή στρατιωτικής βάσης στη Σελήνη με σκοπό τον βομβαρδισμό κρατών στη γη, ακόμη και με πυρηνικά. Αναμενόμενο είναι να συλλογιστεί κανείς ποσό επιτακτική ανάγκη ήταν η θεσμοθέτηση κανόνων δικαίου, όπως για παράδειγμα η ανωτέρω Συνθήκη και μεταγενέστερα η Σύμβαση Απαγόρευσης Πυρηνικών Δοκιμών (1963).
Έχοντας κατά νου και αλλά νομικά θέματα που προέκυψαν και ρυθμίστηκαν και με πιο ειδικευμένες συνθήκες και συμβάσεις, το δίκαιο του διαστήματος ακόμη διαμορφώνεται προσπαθώντας να καταλάβει και ζητήματα, τα οποία είναι σήμερα στο προσκήνιο, όπως ενδεικτικά ο διαστημικός τουρισμός. Μελλοντικώς, η ανθρώπινη δραστηριότητα στο διαστημικό χώρο υποχρεούται να υπηρετεί μόνο την πολιτιστική της κληρονομιά και να εμπλουτίζει το επιστημονικό της έργο για τον πολυσυζητημένο αυτό χώρο με γνώμονα την παγκόσμια ειρήνη και ισότητα μεταξύ των κρατών. Δεν είναι δυνατό ο διαστημικός χώρος να αποτελέσει μονοπώλιο ιδιωτικών δραστηριοτήτων και κυρίως εχθροπραξιών υπό το ισχύον νομικό καθεστώς.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Γιόκαρης Α., Κυριακόπουλος Γ., Διεθνές Δίκαιο του Εναέριου Χώρου, 2η Έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2020
