Του Κωνσταντίνου Κατσούλα,
Η Περσία, από τα αρχαία χρόνια, υπήρξε τόπος δημιουργίας μεγάλων και ισχυρών Αυτοκρατοριών, οι οποίες ανταγωνίστηκαν και σε πολλές φορές απείλησαν σοβαρά τον πολιτισμό της Ευρώπης. Παρ΄ ότι λοιπόν οι Ρωμαίοι είχαν καθιερωθεί ως ο σημαντικότερος παίκτης στη Μέση Ανατολή, από το 224 και για τους επόμενους τέσσερις αιώνες, η Περσία βρήκε την απάντηση στην εκ δυσμών απειλή μέσω της δυναστείας των Σασσανιδών, φτάνοντας σε πολύ υψηλό στρατιωτικό και πολιτιστικό επίπεδο εκ νέου.
Κατά την έναρξη του 3ου μ.Χ. αιώνα, η αυτοκρατορία των Πάρθων, η οποία κυβερνούσε για αιώνες την Περσία, είχε παρακμάσει λόγω των συνεχών πολέμων ενάντια στους Ρωμαίους, ενώ η συνοχή της είχε υποστεί σοβαρά πλήγματα εξαιτίας των εσωτερικών έριδων μεταξύ των αξιωματούχων. Όταν ο Αρδασίρ αναδείχθηκε κυβερνήτης της Περσίδας, θέση την οποία κληρονόμησε μετά τον θάνατο του αδερφού του, ο Πάρθος βασιλιάς Αρταβάνος Β΄ δεν τον αναγνώρισε, με αποτέλεσμα ο Αρδασίρ να κινηθεί εναντίον του. Ο Αρδασίρ κέρδισε τον Πάρθο βασιλιά στη μάχη της Ορμοσδάν το 224, με αποτέλεσμα να γίνει ο κυρίαρχος στην Περσία, και να ενθρονιστεί ως Βασιλεύς των Βασιλέων (226). Η δυναστεία την οποία ίδρυσε πήρε το όνομά της από τον παππού του Αρδασίρ, ο οποίος ονομαζόταν Σασσάν και ήταν ιερέας της Περσέπολης.
Με την ανάρρηση του στον θρόνο ο Αρδασίρ έδειξε άμεσα τις προθέσεις του, οι οποίες ήταν η δημιουργία ενός ισχυρού, συγκεντρωτικού κράτους, ενώ έδειξε μένος προς τους Έλληνες και τους Ρωμαίους, επιδιώκοντας να τους εκτοπίσει από τη Μεσοποταμία. Κατάφερε τελικά να ανακτήσει την κυριαρχία σε όλες τις περιοχές ανατολικά του Ευφράτη, ενώ εκστράτευσε και στην κεντρική Ασία, επεκτείνοντας τα σύνορα της αυτοκρατορίας του μέχρι τον Ώξο ποταμό. Παράλληλα, ως απόγονος ιερέα που ήταν, ο Αρδασίρ έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον προς την καλλιέργεια του θρησκεύματος του Ζωροαστρισμού στους Πέρσες, ξεκινώντας τη σύνταξη της Αβέστας, ιερού βιβλίου της περσικής θρησκείας.
Όταν ο Αρδασίρ έφυγε από τη ζωή το 241, άφησε ως συνεχιστή του έργου του τον υιό του Σαπώρη, ο οποίος και στάθηκε αντάξιος των προσδοκιών του ιδρυτή της δυναστείας. Ο Σαπώρης ο Α΄ εκστράτευσε ενάντια στις ρωμαϊκές κτήσεις στη Συρία, κατέλαβε τη Νισίβι και τις Κάρρες αλλά ηττήθηκε από τον Ρωμαίο Αυτοκράτορα Γορδιανό Γ΄ το 243, έξω από την Αντιόχεια. Οι επιτυχίες των Ρωμαίων ενάντια στον Σαπώρη όμως σταμάτησαν εκεί, καθώς λίγα χρόνια αργότερα ο τελευταίος εισέβαλε εκ νέου στη Συρία και ανάγκασε τους Ρωμαίους να υπογράψουν συνθήκη ειρήνης, ευνοϊκή για τον ίδιο. Σε επόμενη εκστρατεία του το 260 αιχμαλώτισε τον Ρωμαίο Αυτοκράτορα Βαλεριανό, ενώ λίγα χρόνια νωρίτερα οι Πέρσες υπό την ηγεσία του λεηλάτησαν την Αντιόχεια. Τα τελευταία χρόνια της βασιλείας του η επιθετικότητά του ανακόπηκε λόγω της δημιουργίας του βασιλείου της Πάλμυρας, με αρχηγό τον Οδέναθο, το οποίο και στράφηκε αρκετές φορές ενάντια στον Σασσανίδη ηγεμόνα. Ο Σαπώρης ήταν ο πρώτος Πέρσης βασιλιάς που υιοθέτησε τον τίτλο «Βασιλεύς των Βασιλέων των Περσών και των μη Περσών», καθώς ο προκάτοχός του, αλλά και οι παλαιότερες δυναστείες, αναγνώριζαν μόνο την κυριαρχία τους επί περσικών εθνών. Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός πως ο Σαπώρης ήταν υπέρ της ανεξιθρησκίας και προστάτεψε τις θρησκευτικές μειονότητες οι οποίες είχαν εμφανιστεί στην επικράτειά του, όπως ήταν οι Χριστιανοί και οι Μανιχαϊστές.
Ο Σαπώρης έφυγε από τη ζωή το 272, αφήνοντας ως διάδοχο τον υιό του Βαχράμη Α΄, ο οποίος δεν ήταν σε καμία περίπτωση εξίσου ικανός με τους προγόνους του. Κατά τη βασιλεία του καταδιώχθηκαν οι Μανιχαϊστές τους οποίους ο πατέρας του είχε ευνοήσει, ενώ οι διάδοχοί του, Βαχράμης Β΄ και Βαχράμης Γ΄, έχασαν το έδαφος το οποίο είχε ανακτήσει ο Αρδασίρ και ο Σαπώρης ενάντια στους Ρωμαίους στη Μεσοποταμία. Μάλιστα, ο Ρωμαίος Αυτοκράτορας Κάρος λεηλάτησε την πρωτεύουσα των Σασσανιδών Κτησιφώντα, ενώ αργότερα ο Διοκλητιανός προσάρτησε την Αρμενία στο Ρωμαϊκό Κράτος, μετά από μισό αιώνα περσικής κυριαρχίας. Ο διάδοχος του Βαχράμη Γ΄ ονόματι Ναρσέχ, πολέμησε από το 293 ενάντια στον Ρωμαίο Αυτοκράτορα Γαλέριο, ηττώμενος σε σειρά μαχών στη Μεσοποταμία και την Αρμενία, μέχρι που το 298 οι Ρωμαίοι κατέλαβαν την Κτησιφώντα εκ νέου. Το 299 υπογράφηκε συνθήκη ειρήνης μεταξύ των δύο Αυτοκρατοριών, με την οποία οι Ρωμαίοι αποκαθιστούσαν την πρωτοκαθεδρία τους στη Μεσοποταμία και στον Καύκασο. Το 303 ο γιός του Ναρσέχ, ονόματι Ορμίσδας, ανήλθε στον θρόνο και επιχείρησε να αποκαταστήσει τη σταθερότητα στο περσικό κράτος. Επιτέθηκε ενάντια στην αραβική φυλή των Γασσανιδών στη Συρία, η οποία ήταν σύμμαχος των Ρωμαίων, και την εξουδετέρωσε σκοτώνοντας τον βασιλιά της, ενώ αποκατέστησε τις σχέσεις της αυτοκρατορίας του με τους Αρμένιους, οι οποίοι είχαν υιοθετήσει τον Χριστιανισμό.
Έξι χρόνια μετά την ανάρρησή του στον θρόνο, ο Ορμίσδας δολοφονήθηκε από Πέρσες ευγενείς. Δεν πέρασε πολύς καιρός μέχρι οι ίδιοι αυτοί ευγενείς να δολοφονήσουν και τον μεγαλύτερο γιο του Ορμίσδα, ονόματι Αδούρ Ναρσέχ, δίνοντας τον θρόνο στον αγέννητο υιό του, τον Σαπώρη Β΄. Μάλιστα, οι πηγές της εποχής αναφέρουν πως ο Σαπώρης στέφθηκε αυτοκράτορας πριν καν γεννηθεί, καθώς οι ευγενείς τοποθέτησαν συμβολικά το στέμμα πάνω στην κοιλιά της μητέρας του, γεγονός πρωτοφανές στα παγκόσμια χρονικά. Ο Σαπώρης Β΄ με αυτούς τους ευνοϊκούς όρους ξεκίνησε το 309 μια από τις μακροβιότερες βασιλείες στην ιστορία της Ασίας, αλλά και μια περίοδο ανάκαμψης και ακμής για το βασίλειο των Σασσανιδών. Στην ηλικία των δεκαέξι μόλις ετών (325), ο Σαπώρης εκστράτευσε ενάντια στους Άραβες στον περσικό κόλπο, στην περιοχή του σημερινού Μπαχρέιν, και τους νίκησε κατά κράτος, αναγκάζοντάς τους να φύγουν προς τα νότια.
Ο Σαπώρης κατάλαβε πως οι Ρωμαίοι, ειδικά μετά τη συνθήκη του 299, αποτελούσαν κίνδυνο για τους Πέρσες, συνεπώς ανέλαβε δράσεις εναντίον τους. Ο πρώτος μεγάλος πόλεμος ενάντια στους Ρωμαίους ξεκίνησε το 337, με τον Σαπώρη να εισβάλλει στην Αρμενία και να την καταλαμβάνει. Τα επόμενα χρόνια συνέβησαν σημαντικές μάχες στη Μεσοποταμία, στις περισσότερες εκ των οποίων οι Σασσανίδες κέρδισαν, ωστόσο η αδυναμία των Σασσανιδών να καταλάβουν τη Νισίβι, πόλη – κλειδί για την κυριαρχία στην περιοχή, έκανε αδύνατη την περαιτέρω προέλαση του περσικού στρατού. Η Νισίβις πολιορκήθηκε το 338, το 346 και εκ νέου το 350, όταν η σθεναρή της αντίσταση σε συνδυασμό με την εισβολή νομαδικών φυλών στα βόρεια σύνορα των Σασσανιδών οδήγησε στην υπογραφή μιας συνθήκης ειρήνης, η οποία ουσιαστικά επιβεβαίωνε το status quo της Μέσης Ανατολής.
Η εισβολή των Μασσαγετών και των Κουδαριτών Ούννων στα βόρεια σύνορα αντιμετωπίστηκε με επιτυχία από τον Σαπώρη, ο οποίος ενσωμάτωσε τμήματα των Ούννων στο στράτευμά του από το 358. Εν τω μεταξύ, ήδη από το 350 είχε ξεκινήσει η επέκταση των Σασσανιδών στα ανατολικά, με εκτεταμένες επιχειρήσεις στις περιοχές πέριξ του Ινδού ποταμού ,οι οποίες εδραίωσαν την περσική κυριαρχία εκεί. Ωστόσο ,στα τέλη της δεκαετίας, η περιοχή της Βακτρίας έφυγε από τον έλεγχο των Σασσανιδών, καθώς άλλο Ουννικής προέλευσης φύλο, οι Εφθαλίτες, εισέβαλαν στην ορεινή αυτή περιοχή. Ωστόσο τα έτη εκείνα το ενδιαφέρον στράφηκε εκ νέου στη Μέση Ανατολή, και συγκεκριμένα στην Αμίδα, την οποία οι Σασσανίδες πολιόρκησαν χωρίς επιτυχία το 359. Οι Ρωμαίοι με τον νέο τους βασιλιά Ιουλιανό ετοιμάσανε το 361 ένα σπουδαίο στρατό για να νικήσουν τους Πέρσες, όμως ο Σαπώρης, γνωρίζοντας τη στρατιωτική δεινότητα του Ιουλιανού, διαπραγματεύτηκε έγκαιρα ώστε να επικρατήσει ειρήνη.
Η ειρήνη αυτή έσπασε μόλις δύο χρόνια αργότερα από την πλευρά των Ρωμαίων, οι οποίοι και εισέβαλαν στο περσικό κράτος. Μάλιστα, ο Ιουλιανός κέρδισε τους Σασσανίδες έξω από την Κτησιφώντα, χωρίς όμως να καταφέρει να την καταλάβει. Στον δρόμο της επιστροφής προς τα ρωμαϊκά εδάφη ο Ρωμαίος αυτοκράτωρ δολοφονήθηκε, με αποτέλεσμα ο νέος αυτοκράτορας Ιοβιανός, γνωρίζοντας τις απώλειες του στρατού του, να υπογράψει μια ειρήνη με ιδιαίτερα ατιμωτικούς όρους για το κράτος του. Συγκεκριμένα η περσική επικυριαρχία στην Αρμενία και ακόμα και στη Γεωργία αναγνωρίστηκε από τους Ρωμαίους, και οι Σασσανίδες ανακατέλαβαν και το οχυρό της Νισίβι. Αφιέρωσε τα επόμενα χρόνια του στην ανακατασκευή και τον εποικισμό των πόλεων της Μεσοποταμίας, ενώ ολοκλήρωσε τη γραφή της Αβέστα, του ιερού βιβλίου του Ζωροαστρισμού. Πέθανε πλήρης ημερών, το 379 μ.Χ., αφήνοντας την περσική αυτοκρατορία μεγάλη και ισχυρή όπως είχε υπάρξει μόνο επί της δυναστείας των Αχαιμενιδών ως τότε.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Durant, W. (1950), Η παγκόσμια ιστορία του πολιτισμού – Τόμος Δ’: Ο Αιών της Πίστεως, Νέα Υόρκη: Εκδόσεις Simon & Chuster.
- Sasanian dynasty, britannica.com, Διαθέσιμο εδώ
