Της Ευθυμίας Καραδήμου,
Από την άποψη της κοινωνιολογίας, η κοινωνία αντιπροσωπεύει ένα σύνολο συνειδητών ανθρώπινων σχέσεων που «βασίζονται» σε κοινές πολιτισμικές παραστάσεις. Τι γίνεται, όμως, αν ερμηνεύσουμε την κοινωνία ως την ηθική ενότητα των ανθρώπων, μέσω της αυθόρμητης συνένωσής τους; Το εγχείρημα αυτό πραγματοποίησε ο Γάλλος κοινωνιολόγος, Εμίλ Ντιρκέμ, παρουσιάζοντας την κοινωνία ως απόρροια της κοινωνικότητας των ατόμων, η οποία ενέχει το στοιχείο της ηθικότητας και «βασίζεται» στην κοινωνική αλληλεγγύη.
Ο ίδιος εφάρμοσε μια «θετική» μέθοδο έρευνας για τη μελέτη και ανάλυση των κοινωνικών φαινομένων, ενώ αντιμετώπιζε την επιστήμη της κοινωνιολογίας ως «επιστήμη της ηθικής», η οποία είναι υπεύθυνη να θέσει τους «κανόνες» που διέπουν την κοινωνική ζωή και να παράγει λύσεις στα σύγχρονα προβλήματα της αστικής, νεωτερικής, καπιταλιστικής κοινωνίας. Ο Ντιρκέμ θεώρησε πως αυτό που συντελεί στη συνοχή και τη διαμόρφωση του κοινωνικού ιστού και των ατόμων που τον απαρτίζουν είναι η συλλογική συνείδηση και οι κοινωνικοί δεσμοί που επιβάλλουν τις ηθικές ρυθμίσεις. Ως «συλλογική συνείδηση» ορίζει το σύνολο των ιδεών, των αντιλήψεων, των συναισθημάτων και των ρυθμιστικών αρχών, τα οποία σε συνδυασμό «σμιλεύουν» την ατομική ηθική συνείδηση των ατόμων. Ακόμη, το άτομο για τον Ντιρκέμ είναι κοινωνικό και ιστορικό ον. Συνεπώς, τα κοινωνικά πρότυπα, ο τρόπος σκέψης και συμπεριφοράς είναι κάτι που «διαμορφώνεται» και «μεταβιβάζεται» από γενιά σε γενιά, διασφαλίζοντας έτσι την ηθική ενότητα και την κοινωνική συνοχή.
Ο Γάλλος κοινωνιολόγος διαχώρισε την κοινωνία σε δύο μεγάλες χρονικές περιόδους, την προ-καπιταλιστική και την καπιταλιστική, με σκοπό να αναδείξει τη διαφορά στη συλλογική συνείδηση των ατόμων, αλλά και πώς αυτή επηρεάζει την αρμονία της κοινωνίας, δηλαδή την αλληλεγγύη. Στην πρώτη περίπτωση, παρατήρησε πως η συνείδηση των ατόμων ήταν πιο συμπαγής», πιο «συνεκτική» και καθολική με «αποκρυσταλλωμένες/τυποποιημένες» μορφές συμπεριφοράς. Ταυτόχρονα, οι κοινωνίες παρουσίαζαν μια ιδιαίτερη ομοιομορφία και η ατομική συνείδηση δε διαφοροποιούταν από το σύνολο. Αυτή τη μορφή αλληλεγγύης, ο Ντιρκέμ την ονόμασε «μηχανική», καθώς πίστευε πως «τα κοινωνικά κύτταρα δεν έχουν δική τους ενέργεια, όπως τα κύτταρα ενός ανόργανου σώματος» (The division of labor in society, London, The free press, 1960, 130-1). Από την άλλη μεριά, «σκιαγράφησε» και μια άλλη μορφή αλληλεγγύης, την οποία χαρακτήρισε «οργανική» και τη συναντά κανείς στις σύγχρονες καπιταλιστικές κοινωνίες, ενώ «βασίζεται» στην αλληλεξάρτηση και τη συνεργασία, λόγω της εμφάνισης του καταμερισμού της εργασίας και της έντονης εξειδίκευσης, με αποτέλεσμα το αίσθημα της ατομικής πληρότητας, αλλά και του κοινωνικού φαινομένου της ανομίας, δηλαδή, την έλλειψη σαφών ρυθμιστικών αρχών, κανόνων και προτύπων, με αποτέλεσμα τον αποπροσανατολισμό και την έντονη σύγχυση των ατόμων.
Επακόλουθα, καταλήγουμε στην υπόθεση πως στη σύγχρονη αναπτυσσόμενη κοινωνία του σήμερα, οι σχέσεις και τα άτομα διαφοροποιούνται διαρκώς, αναλαμβάνουν πολλαπλούς και απαιτητικούς ρόλους τόσο στην προσωπική όσο και στη δημόσια ζωή τους και απασχολούνται σε διαφορετικά έργα, επαγγέλματα και δραστηριότητες. Έτσι, ο καταμερισμός της εργασίας αποκτά τη σημασία του νευρικού συστήματος που ρυθμίζει τις επιμέρους λειτουργίες του κοινωνικού οργανισμού, κατά τον Ντιρκέμ. Πλέον, αντιλαμβανόμαστε την κοινωνία ως ένα «ζωντανό οργανισμό», όπου τα διάφορα «όργανα» «συνεργάζονται» μεταξύ τους, ώστε ο οργανισμός να παραμείνει «λειτουργικός». Μέσω αυτής της σύνδεσης διαμορφώνεται και «καλλιεργείται» μια συλλογική συνείδηση, μια κοινή ηθική που παίρνει τη μορφή της αλληλεγγύης και, εν τέλει, χαρακτηρίζει τα άτομα ως δημιουργήματα της ίδιας της κοινωνίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- «Αρχές Κοινωνιολογίας», Οι θεμελιωτές της Κοινωνιολογίας Ι: Οι βασικές θέσεις και η συνεισφορά στην επιστήμη της Κοινωνιολογίας των A. Comte και E. Durkheim, eclass.aueb.gr. Διαθέσιμο εδώ
