Της Αντωνίας Πετρολέκα,
Ο Carl von Clausewitz είναι αναμφισβήτητα, μαζί με τους Θουκυδίδη και Sun Tzu, ένας από τους κορυφαίους στρατηγικούς αναλυτές όλων των εποχών. Ο Clausewitz υπηρέτησε ως αξιωματικός του πρωσικού στρατού και πολέμησε στους πολέμους της γαλλικής επανάστασης και του Ναπολέοντα. Το σημαντικότερο έργο του είναι το «Περί Πολέμου» (Vom Kriege), το οποίο δυστυχώς έμεινε ημιτελές και εκδόθηκε μετά τον θάνατό του.
Υπεισερχόμενοι στις ιδέες Clausewitz, ο ίδιος ορίζει τον πόλεμο ως μια πράξη βίας που αποσκοπεί στο να υποχρεώσει τον αντίπαλο να υποταχθεί στη θέλησή μας και, όπως άλλωστε έχει υποστηρίξει, «ο πόλεμος είναι η συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα». Συγκεκριμένα, οι πηγές του πολέμου είναι δυο, το εθνικό συναίσθημα και η εχθρική πρόθεση. Αυτά τα δυο, αν και με μια πρώτη ματιά μοιάζουν, δεν ταυτίζονται απαραίτητα, καθώς το εχθρικό συναίσθημα εμφανίζεται κυρίως στο λαό και στις κατώτατες τάξεις του στρατεύματος, ενώ η εχθρική πρόθεση αποτελεί ζήτημα της ανώτερης πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας.
Έχοντας καταγράψει τα θεμελιώδη χαρακτηριστικά του πολέμου, ο Clausewitz χρησιμοποιεί τον ιδεατό τύπο του αμιγούς πολέμου. Σε θεωρητικό επίπεδο, εφόσον σκοπός του πολέμου είναι η υποταγή του αντιπάλου στη θέλησή μας, θα πρέπει προηγουμένως να αφοπλίσουμε τον αντίπαλο, ώστε να μην είναι σε θέση να αντισταθεί, ωστόσο, καθώς ο αντίπαλος έχει και αυτός τη δική του θέληση την οποία επιδιώκει να μας επιβάλλει, προσπαθεί και αυτός με τη σειρά του να αφοπλίσει εμάς. Συνεπώς, όσο δεν έχουμε αφοπλίσει τον αντίπαλο, κινδυνεύουμε να αποκλειστούμε από αυτόν, πράγμα το οποίο κλιμακώνει και εξωθεί τη βία στα άκρα. Αυτή η θεωρητική κατασκευή δεν εμφανίζεται στην πράξη, παρά μόνο κατά προσέγγιση.
Όλα αυτά οδηγούν τον Clausewitz στο επίκεντρο του επιχειρήματος του, ότι δηλαδή ο πόλεμος είναι μια πολιτική πράξη, μια πράξη που επιλέγει η πολιτική ηγεσία για την επίτευξη συγκεκριμένων πολιτικών αντικειμενικών σκοπών, εξού και το ότι ο πόλεμος είναι η συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα. Έτσι, η πολιτική ηγεσία θα πρέπει να έχει ξεκάθαρους πολιτικούς αντικειμενικούς σκοπούς και μια «θεωρία νίκης». Η επιτυχία ή όχι θα πρέπει να κρίνεται βάσει της επίτευξης ή όχι αυτών των σκοπών. Πράγμα το οποίο δε γίνεται πάντα αντιληπτό από τα ανώτατα στελέχη στρατιωτικής και πολιτικής ηγεσίας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η διαφορετική συμπεριφορά που επέδειξαν οι μεγάλες δυνάμεις στην τελευταία φάση του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ο Churchill παρέμεινε τυφλά προσκολλημένος στο δόγμα της νίκης ενάντια στον Hitler με κάθε κόστος, αγνοώντας τις μεταπολεμικές συνέπειες μιας υπέρμετρης ισχυροποίησης της Σοβιετικής Ένωσης. Από την άλλη, ο Stalin έβλεπε πέρα από τη νίκη επί του Hitler και με κάθε κόστος φρόντισε να δημιουργήσει μια μεταπολεμική κατάσταση ευνοϊκή για τη Σοβιετική Ένωση, εξασφαλίζοντας τον έλεγχο της Ανατολικής Ευρώπης και στη συνέχεια διεισδύοντας στην Κεντρική. Σύμφωνα με τον Clausewitz, η πολιτική επηρεάζει κάθε πτυχή του πολέμου.
Συνεχίζοντας με την ανάλυση, ο πόλεμος δεν υπόκειται σε κανόνες και αναλλοίωτες αρχές, αλλά εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την τύχη και το απρόβλεπτο. Ο Clausewitz αναφέρεται σε αυτό που είναι γνωστό στις μέρες μας ως «ομίχλη του πολέμου», δηλαδή έλλειψη αξιόπιστων πληροφοριών στον πόλεμο. Υπάρχουν διάφορα τυχαία και απρόβλεπτα περιστατικά που επενεργούν στην πολιτική δράση και μειώνουν την αποτελεσματικότητά της, μερικά από αυτά μπορεί να είναι οι κακές καιρικές συνθήκες, οι μηχανικές βλάβες, η λανθασμένη εκτέλεση διαταγών κ.τ.λ.. Ο Clausewitz θεωρεί την πολεμική εμπειρία ως το καλύτερο «αντίδοτο» για στα απρόβλεπτα αυτά γεγονότα.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο της ανασφάλειας και των απρόσμενων γεγονότων εμφανίζεται η στρατιωτική μεγαλοφυΐα. O Clausewitz έχοντας δει τον Ναπολέοντα σε δράση, είχε δει από πρώτο χέρι την εμπειρία της «στρατιωτικής μεγαλοφυΐας». Ούτως ή άλλως, ακόμα και όσοι δεν έχουν παρά ελάχιστα ειδική εμπειρία, γνωρίζουν τη μεγάλη σημασία της ηγεσίας και τη διαφορά που έχει η δική της από διοικητή. Η «στρατιωτική μεγαλοφυΐα» διακατέχεται από αρχές, όπως η ανδρεία, η πειθαρχία, η καρτερία, η φιλοπατρία και το στρατιωτικό πνεύμα. Ιδιαίτερα χαρακτηρίζεται από έναν αρμονικό συνδυασμό των στρατιωτικών αρετών και όχι από μία μεμονωμένη αρετή. Στις παραπάνω αρετές προστίθενται η δύναμη του χαρακτήρα, η ετοιμότητα του πνεύματος και η αποφασιστικότητα.
Συνοψίζοντας την ανάλυση για τη φύση του πολέμου, ο Clausewitz παρουσιάζει την περίφημη τριάδα, σύμφωνα με αυτή, ο πόλεμος αποτελείται από 3 βασικά στοιχεία, τα πάθη, τη βία και το εθνικό συναίσθημα, την τύχη και το απρόβλεπτο και την πολιτική καθοδήγηση. Το πρώτο στοιχείο αφορά κυρίως τον λαό, το δεύτερο αφορά τον διοικητή και τον στρατό του, ενώ η πολιτική καθοδήγηση του πολέμου ανήκει ολοκληρωτικά στην πολιτική ηγεσία. Κανένα στοιχείο της τριάδας λαός-στρατός-κυβέρνηση δεν πρέπει να αγνοείται, αλλά η σημασία του καθενός ποικίλει ανάλογα με την περίπτωση. Πλέον το πολύπλοκο, διεθνοποιημένο και τεχνολογικά εξελιγμένο σύστημα προτρέπει τη μετατροπή του κλασσικού τριγώνου σε τετράγωνο με την τεχνολογία και την οικονομία να παίζουν ρόλο της τέταρτης πλευράς.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Η στρατηγική σκέψη, Κωνσταντίνος Κολιόπουλος, Εκδόσεις Ποιότητα
