Του Νίκου Λυκομήτρου,
Η Νότια Κορέα, η Ιαπωνία και η Ταϊβάν είναι τρεις χώρες με πολλά κοινά. Πρόκειται για ανεπτυγμένες οικονομίες και δημοκρατικά κράτη, τα οποία αποτελούν αξιόπιστους παράγοντες στο διεθνές στερέωμα. Όμως, μαζί με την γειτονική Κίνα, έχουν ένα ακόμη κοινό: την ακραία υπογεννητικότητα. Οι αιτίες για την ακραία υπογεννητικότητα και τη δημογραφική πτώση είναι πολλές. Αρχικά, και οι τρεις χώρες, μαζί με την Κίνα, την δεκαετία του 1950, αποτελούσαν φτωχές σχετικά χώρες, οι οποίες μόλις είχαν περάσει διάφορες πολεμικές συγκρούσεις, όπως ο κινέζικος εμφύλιος για την Κίνα και την Ταϊβάν, και ο πόλεμος της Κορέας για την Νότια Κορέα.
Η Ιαπωνία άρχισε να θέτει μεταρρυθμίσεις, με στόχο να αυξήσει σημαντικά τις εξαγωγές της, τη μεγέθυνση της βιομηχανικής της παραγωγής, ενώ επένδυσε σημαντικά στις υποδομές και την εκπαίδευση. Έτσι, έγινε η δεύτερη οικονομία στο κόσμο το 1968 και τα επόμενα χρόνια οι υπόλοιπες χώρες της Ανατολικής Ασίας άρχισαν να την ακολουθούν. Παράλληλα, η Νότια Κορέα, μετά το 1961 άρχισε να αναπτύσσεται ταχέως οικονομικά, και η μετανάστευση των κατοίκων στις πόλεις, επίσης, ξεκίνησε τα αμέσως επόμενα χρόνια να αυξάνεται με πολύ ταχύ ρυθμό. Η γεννητικότητα τότε, ενδεικτικό της γρήγορης ανάπτυξης μιας μεταπολεμικής οικονομίας, έφτανε σχεδόν τα 6 παιδιά ανά γυναίκα, ενώ σήμερα είναι αρκετά κάτω από 1. Το ποσοστό αλφαβητισμού στην Νότια Κορέα κατέγραψε αλματώδη ανάπτυξη μετά το 1945 και το τέλος του Β’ Παγκόσμιου πολέμου, παρά το γεγονός ότι η οικονομία ήταν σε κακή κατάσταση. Τότε ήταν που άρχισε στην Κορέα η διάθεση των γονέων να θυσιάσουν τεράστια ποσά για την εκπαίδευση των παιδιών τους, μια νοοτροπία που ευθύνεται σε σημαντικό βαθμό για την κατάρρευση της γεννητικότητας στις χώρες αυτές, και την αύξηση της πίεσης στους νέους.
Οι τρεις αυτές χώρες συνέχιζαν να καταγράφουν τις επόμενες δύο δεκαετίες έντονη οικονομική ανάπτυξη. Το οικονομικό επίπεδο της Ιαπωνίας, της Νότιας Κορέας και της Ταϊβάν άρχισε σταδιακά να προσεγγίζει τα ευρωπαϊκά επίπεδα. Παράλληλα, ο αστικός πληθυσμός των χερών είχε αυξηθεί, και το ποσοστό εκπαίδευσης άρχισε να αυξάνεται. Βέβαια, οι τρεις αυτές χώρες είχαν μικρή σχετικά έκταση, και άρχισαν, όπως έγινε και στην Κίνα, να εισάγουν δραστικά μέτρα με στόχο τον έλεγχο της ανάπτυξης του πληθυσμού. Μέχρι την δεκαετία του 2010, είχαν διαμορφωθεί οι βασικοί παράγοντες που πρόκειται να οδηγήσουν σε δημογραφική κατάρρευση στις χώρες της Ανατολικής Ασίας: μεγάλες κοινωνικές προσδοκίες για όλους, υπερανταγωνιστικός τρόπος ζωής, ένα πιεστικό σύστημα εκπαίδευσης, του οποίου το αποκορύφωμα είναι μερικές από τις πιο δύσκολες εξετάσεις για την εισαγωγή στο πανεπιστήμιο (Κορέα και Κίνα), η υπερεργασία, καθώς πολλοί αναγκάζονται να δουλεύουν και πάνω από 10 ώρες την ημέρα από την επιχείρηση τους, συχνά με κρατική ανοχή, αλλά και η έλλειψη ποιοτικού χρόνου, όπως επίσης και οι συνέπειες της ταχείας αστικοποίησης και η πολιτική του ενός παιδιού στην Κίνα που έχει οδηγήσει στην σταδιακή μείωση των γεννήσεων στη χώρα.
Η πολιτική του ενός παιδιού θεσμοθετήθηκε στην Κίνα από τον φόβο ότι ο πληθυσμός θα «ανέβει» υπερβολικά, στα τέλη της δεκαετίας του 1970. Εδώ πρέπει να σημειωθεί, ότι η υπερεργασία, συχνά πάνω από 10 ώρες την ημέρα, ήταν εν πολλοίς ο τρόπος, με τον οποίο η Νότια Κορέα κατέγραψε ταχεία οικονομική άνοδο κατά την δεκαετία του 1970 με 1990, και σήμερα έχει κατά κεφαλήν ΑΕΠ συγκρίσιμο της Γερμανίας, αν και ένα πρόβλημα στην Ν. Κορέα είναι και οι έντονες εισοδηματικές ανισότητες, άλλος λόγος για την υπογεννητικότητα. Στις 4 αυτές χώρες, οι γονικές άδειες δεν είναι μεγάλες, παράγοντας που συνεισφέρει στο πρόβλημα.
Αυτά είναι τα βασικά χαρακτηριστικά που έχουν οδηγήσει στη σημερινή δημογραφική κρίση στην ανατολική Ασία. Το 2015, στην Κίνα, η πολιτική του ενός παιδιού καταργήθηκε, αλλά οι γεννήσεις δεν αυξήθηκαν. Το 2022, ο πληθυσμός της Κίνας έπεσε για πρώτη φορά μετά τον μεγάλο λιμό του 1959-61 που προκάλεσε το μεγάλο άλμα προς τα εμπρός για τον Mao. Παράλληλα, οι νέοι άνθρωποι, παρά την εκρηκτική άνοδο του εισοδήματος σε σχέση με τη γενιά των γονιών τους, αποφεύγουν ολοένα και περισσότερο την προοπτική για την απόκτηση παιδιών, για λόγους που έχουν να κάνουν με την απαισιοδοξία που επικρατεί, λόγω των οικονομικών αναταραχών της πανδημίας, του κόστους ανατροφής των παιδιών, τις αλλαγές των πολιτιστικών αξιών και τη θέληση αρκετών να επικεντρωθούν στον εαυτό τους.
Στην Ιαπωνία, που η δημογραφική της κρίση άρχισε να εκδηλώνεται λίγο νωρίτερα, λόγω της δημογραφικής της ανάπτυξης, οι λόγοι για τη μείωση της υπογεννητικότητας είναι παρόμοιοι, αν και στην Ιαπωνία ολοένα και λιγότεροι παντρεύονται. Επίσης, η κακή ισορροπία μεταξύ του ελεύθερου χρόνου και της εργασίας είναι γενικό πρόβλημα σε αυτές τις τέσσερις χώρες. Λόγω της πιεστικής ζωής στην Ιαπωνία, το φαινόμενο των «χικικομόρι», ανθρώπων που αποσύρονται τελείως από τον έξω κόσμο, αποκτά ολοένα και πιο ανησυχητικές διαστάσεις. Στη Νότια Κορέα, ισχύει ότι αναφέρθηκε στη προηγούμενη παράγραφο, σε γενικές γραμμές, με τη διαφορά ότι άλλοι δύο λόγοι είναι τα υψηλά κόστη στέγασης και οι εντάσεις μεταξύ των φύλων. Η γεννητικότητα το 2023 στη Νότια Κορέα ήταν 0.72 παιδιά ανά γυναίκα, ήτοι 230.000 γεννήσεις σε 51.6 εκατομμύρια κατοίκους, η χαμηλότερη στο κόσμο. Στην Ταϊβάν είναι γύρω στο 0.95, στην Κίνα λίγο πάνω από το 1.
Οι Κυβερνήσεις των τεσσάρων χωρών προσπαθούν να πάρουν μέτρα. Η Κίνα, προσπαθεί να διευκολύνει την απόκτηση κατοικίας για οικογένειες, και να δώσει χρηματικές ενισχύσεις για το σκοπό αυτό. Η Ιαπωνία και η Νότια Κορέα, προσπαθούν να μειώσουν τις ώρες εργασίας (μειώθηκαν από 68 σε 52 στην δεύτερη, λίγα χρόνια πριν), να ενισχύσουν το ιατρικό σύστημα και να αυξήσουν τους παιδικούς σταθμούς, να χαλαρώσουν τους περιορισμούς στη μετανάστευση (ιδίως στην Ιαπωνία), και γενικότερα, όπως γίνεται ιδίως στη Κίνα, η επίσημη προπαγάνδα του κράτους μπαίνει στην υπηρεσία των προσπαθειών αύξησης της γεννητικότητας. Πάντως, για λόγους περιορισμένου ελεύθερου χρόνου, κόστους ανατροφής ενός παιδιού, και οικονομικούς, οι γεννήσεις συνεχίζουν να πέφτουν. Το ποσοστό ηλικιωμένων σε όλη την Ανατολική Ασία αυξάνεται ταχέως.
Οι συνέπειες θα είναι τρομακτικές. Το μέγεθος της οικονομίας θα μειωθεί, η κατανάλωση θα μειωθεί, όπως και η επιρροή τους στο διεθνές περιβάλλον, τα έσοδα από τη φορολογία, μέρος της οποίας θα αποδίδονται για τη στήριξη των ηλικιωμένων, θα μειωθούν, όπως και η καινοτομία, πολιτική και τεχνολογική, που θα παράγεται στις χώρες αυτές, αφού ο νεανικός πληθυσμός θα είναι ιδιαίτερα αποδυναμωμένος. Η αποτρεπτική ισχύς της Ταϊβάν, της Ιαπωνίας και της Κορέας, χώρες που είναι σημαντικές για τις Η.Π.Α., θα μειωθεί, ενώ για την Κίνα, που οι εκτιμήσεις για το πληθυσμό της το 2100 είναι ιδιαίτερα ζοφερές, με κάποιες να εκτιμούν ότι θα πέσει και κάτω από τα 600 εκατομμύρια από τα 1.4 δις που είναι σήμερα (η Ιαπωνία θα πέσει στα περίπου 65 εκ. από 124 σήμερα, η Ν. Κορέα γύρω στα 30 από 52), κάτι που θα έχει αρνητικές συνέπειες για το μέλλον της ως η υπερδύναμη ικανή να αντιπαλέψει τις Η.Π.Α..
Βέβαια και οι άλλες 3 χώρες αναμένεται να χάσουν πολλά εκατομμύρια από τους κατοίκους τους, λόγω γήρανσης, μέχρι το τέλος του αιώνα. Αυτό που βλέπουμε είναι ότι αν οι 4 αυτές οικονομικές δυνάμεις θέλουν να παραμείνουν ισχυρές δημογραφικά στο μέλλον, θα πρέπει τώρα να προχωρήσουν σε τεκτονικές αλλαγές στη δομή της οικονομίας και του εκπαιδευτικού τους συστήματος, και να παράσχουν γενναία κίνητρα, για να σταθεροποιήσουν το πληθυσμό τους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- An Unpromising Recovery: South Korea’s Post-Korean War Economic Development: 1953-1961, Associate for Asian studies, διαθέσιμο εδώ
- The implications of a shrinking Asia, GIS, διαθέσιμο εδώ
- ‘The last generation’: the young Chinese people vowing not to have children, The Guardian, διαθέσιμο εδώ
- Why many ‘double income, no kids’ couples in China don’t want children, ABC News, διαθέσιμο εδώ
- Japan: Can anything be done to stop population decline?, DW, διαθέσιμο εδώ
- Chinese women are fed up with Xi Jinping’s attempts to make them have more and more kids, Business Insider, διαθέσιμο εδώ
