Της Αριάδνης – Παναγιώτας Φατσή,
Η επέτειος των 100 χρόνων από την καταστροφή της Σμύρνης ενέπνευσε πολλούς ιστορικούς και λογοτέχνες να ασχοληθούν με πονήματα σχετικά με τις σελίδες αυτές της ελληνικής ιστορίας. Μια από τις ιδεολογίες που συνδέθηκε περισσότερο με τη Μικρασιατική Εκστρατεία και την τραγική της κατάληξη δεν ήταν άλλη από τη Μεγάλη Ιδέα, η οποία, ήδη από το 1844, είχε υπάρξει το κυρίαρχο ιδεολόγημα του ελληνικού κράτους, το οποίο φιλοδοξούσε να προσαρτήσει τις περιοχές, όπου υπήρχαν αλύτρωτοι ελληνικοί πληθυσμοί. Μια ιδιαίτερη και νέα ανάλυση για αυτήν την ιδεολογία διαβάσαμε στο βιβλίο του Σπύρου Αλεξίου Μεγάλη Ιδέα(1844-1922): Από τους εθνικούς μύθους στη φωτιά της Σμύρνης, που κυκλοφόρησε το 2022 από τις Εκδόσεις Τόπος.
Ο Σπύρος Αλεξίου, γεννηθείς στην Αθήνα, ξεκίνησε τη σταδιοδρομία του από το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης. Συνέχισε την πορεία του στην ιδιωτική εκπαίδευση ως φιλόλογος, μεταλαμπαδεύοντας τις γνώσεις του στη νέα γενιά. Παράλληλα, αναλαμβάνει και την επιμέλεια εκπαιδευτικών βιβλίων, ενώ διατελεί και συνεργάτης της ιστοσελίδας kommon.gr, ενός άρτιου και πολύπλευρα ενημερωμένου ιστοτόπου. Από τις εκδόσεις Τόπος κυκλοφορεί, εκτός από το εξεταζόμενο πόνημα και το βιβλίο του με τίτλο «21 ρωγμές στην επίσημη ιστορία για το 1821».
Η ανάλυση του Σπύρου Αλεξίου για τη Μεγάλη Ιδέα στο ανά χείρας πόνημα δεν είναι μια απλή καταγραφή της ιστορικής της πορείας, αλλά μάλλον ένας προβληματισμός για το χθες και το σήμερα. Η προσέγγισή του θεωρεί ότι η καταστροφική πορεία προς το τέλος της Μικρασιατικής Εκστρατείας δεν οφειλόταν μόνο στις Μεγάλες Δυνάμεις ή στη στάση των Ελλήνων πολιτικών και παρατάξεων της εποχής, αλλά και στην ίδια την επικράτηση του συγκεκριμένου ιδεολογήματος, το οποίο ευθύς εξαρχής και βάσει των εγγενών του χαρακτηριστικών έμελλε να οδηγήσει στην τραγωδία. Το βιβλίο αναπτύσσεται γύρω από την έκφραση αυτής της ιδέας, η οποία εμφανίστηκε για πρώτη φορά στον πολιτικό διάλογο από τον Ιωάννη Κωλέττη στην Εθνοσυνέλευση του 1843. Όπως εξηγεί, βέβαια, το βιβλίο, επρόκειτο για μια Εθνοσυνέλευση, στην οποία συμμετείχαν εκπρόσωποι και από τις αλύτρωτες τότε περιοχές του σημερινού ελλαδικού χώρου. Υπό την επιρροή του Κωλέττη, ο κάπως ρομαντικός στόχος της Επανάστασης να απελευθερώσει όλους τους Έλληνες μεταβλήθηκε σε κύριο ιδεολογικό αφήγημα του κράτους.
Η τοποθέτηση του βιβλίου μπορεί να συνοψιστεί, ίσως, στη φράση που δανείζεται ο συγγραφέας από τον Αϊνστάιν (ή ίσως τον Βενιαμίν Φραγκλίνο, αφού η απόδοσή της δεν είναι βέβαιη): «ο ορισμός της παράνοιας είναι να κάνεις το ίδιο πράγμα ξανά και ξανά περιμένοντας διαφορετικά αποτελέσματα». Η σύνδεση του αποφθέγματος με τη Μεγάλη Ιδέα και όσα δεινά επέφερε στην Ελλάδα η άνευ ορίων και κριτικής ικανότητας επιδίωξή της είναι προφανής. Μετά την παρουσίαση της έναρξης αυτής της ιδεολογίας, ο συγγραφέας αναφέρει πως αυτή οδήγησε στην εμπλοκή της Ελλάδας στον Κριμαϊκό πόλεμο, που επέφερε καταστροφικές συνέπειες στην ελληνική οικονομία και κοινωνία, οι οποίες όμως επισκιάστηκαν από την προσάρτηση των Επτανήσων, της Άρτας και της Θεσσαλίας τα επόμενα χρόνια.
Ο συγγραφέας λαμβάνει μια κριτική ματιά και απόσταση από τα γεγονότα, εξηγώντας πώς ο τυχοδιωκτισμός των Ελλήνων και το μεγαλοϊδεατικό αφήγημα οδήγησε ξανά και ξανά σε οικονομική, πολιτική και κοινωνική κατάπτωση, καθώς η επιθυμία των ελληνικών κυβερνήσεων για διεθνή αναγνώριση και ενεργό ρόλο στη διεθνή σκακιέρα άλλοτε λάμβανε μορφές επίφασης μεγαλείου, όπως στην αναβίωση των Ολυμπιακών αγώνων, και άλλοτε οδηγούσε σε σκάνδαλα, όπως τα Λαυρεωτικά, εις βάρος πάντα των απλών πολιτών.
Η έλευση του Βενιζέλου στα ελλαδικά πολιτικά πράγματα και η ανάδειξή του σε πρωθυπουργό το 1910 ξεκινά την τελευταία και πιο δραματική πράξη της ιστορικής πορείας της Μεγάλης Ιδέας. Για μια ακόμη φορά, ο συγγραφέας υπογραμμίζει τις θυσίες των απλών ανθρώπων και τους θανάτους στον πόλεμο, οι οποίοι ήταν το τίμημα για τη συνέχιση μιας ανεδαφικής εν τέλει πολιτικής, η οποία δεν είχε καμία βιωσιμότητα και καμία πιθανότητα να ωφελήσει την Ελλάδα μακροπρόθεσμα. Η απώλεια των εκλογών από τον Βενιζέλο το 1920 αποδίδεται, έτσι, από τον Αλεξίου στην επιθυμία του ελληνικού λαού για παύση του πολέμου, καθώς είχε μέχρι τότε πληρωθεί βαρύς φόρος αίματος, ο οποίος δεν έγινε πιο ελαφρύς στα μάτια του λαού από τις προβλέψεις της Συνθήκης των Σεβρών(1920), η οποία άλλωστε ήταν ευθύς εξαρχής ιδιαίτερα εύθραυστη. Παρόλα αυτά, η συνέχεια των γεγονότων είναι γνωστή – οι φιλοβασιλικές παρατάξεις που επανέφεραν τον Κωνσταντίνο δεν είχαν καμία διάθεση να σταματήσουν τον πόλεμο, ώστε η καταστροφή που επερχόταν ήταν πλέον προδιαγεγραμμένη.
Το βιβλίο του Αλεξίου είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον για τον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζει ένα ιδιαίτερα γνωστό σε όλους ιδεολογικό πλαίσιο, το οποίο, όμως, σύμφωνα με το βασικό επιχείρημα του βιβλίου, ήταν προδιαγεγραμμένο να οδηγήσει σε όλεθρο, λόγω των ίδιων των εγγενών χαρακτηριστικών του. Πρόκειται για ένα πόνημα που αξίζει να υπάρχει στη βιβλιοθήκη κάθε λάτρη της Ιστορίας και εμπλουτίζεται με παραθέματα πηγών της εποχής.
