Του Γιάννη Αρμύρα,
Στις 3 Μαρτίου (ή 19 Φεβρουαρίου με το παλιό ημερολόγιο) 1878, υπογράφηκε η Συνθήκη Ειρήνης του Αγίου Στεφάνου, με την οποία τερματίστηκε ο Ρωσοτουρκικός πόλεμος του 1877-1878. Αυτό ήταν το πρώτο βήμα προς την καθιέρωση της Βουλγαρίας ως κυρίαρχου κράτους.
Η Ημέρα Απελευθέρωσης της Βουλγαρίας είναι επίσημη αργία από το 1991. Γιορτάστηκε για πρώτη φορά το 1879 στο Βέλικο Τάρνοβο, όταν ο Αντίμ Α’, ο πρώτος έξαρχος της Βουλγαρικής Εξαρχίας και τότε πρόεδρος της Συντακτικής Εθνοσυνέλευσης τέλεσε μνημόσυνο στην εκκλησία του Αγ. Θεομήτορος παρουσία βουλευτών και πολιτών. Στη Σόφια, το 1880, γιορτάστηκε η Ημέρα της ανόδου στο θρόνο του τότε Ρώσου Αυτοκράτορα Αλέξανδρου Β’. Γιορτάζεται ως Ημέρα Απελευθέρωσης της Βουλγαρίας από την Οθωμανική κυριαρχία από το 1888. Μετά τις 9 Σεπτεμβρίου 1944, η γιορτή δεν γιορτάζεται επίσημα. Άρχισε να γιορτάζεται ξανά κάθε χρόνο, με απόφαση του Πολιτικού Γραφείου της Κεντρικής Επιτροπής του ΒΚΠ (Βουλγαρικό Κομμουνιστικό Κόμμα) το 1978. Με απόφαση της Εθνοσυνέλευσης το 1991, η Ημέρα της Απελευθέρωσης της Βουλγαρίας από την Οθωμανική κυριαρχία ανακηρύχθηκε και πάλι επίσημη αργία, καθιστώντας την εθνική αργία στη Δημοκρατία της Βουλγαρίας.
Τα ερωτήματα που μας απασχολούν είναι κάτω από ποιες συνθήκες αποκαταστάθηκε το βουλγαρικό κράτος το 1878; Ποιος είναι ο ρόλος της Ρωσίας και γιατί οι μονομερείς ερμηνείες που επιβάλλονται από το κομμουνιστικό καθεστώς στη Βουλγαρία γίνονται δεκτές μέχρι σήμερα ως ιστορικά ορθές;
Οι κομμουνιστές και η αλήθεια τους
Η διττή – σλαβόφιλη και ιμπεριαλιστική – στάση των Ρώσων απέναντι στους Βούλγαρους ήδη από τα πρώτα χρόνια μετά την Απελευθέρωση οδήγησε σε μια πραγματική διάσπαση μεταξύ ρωσόφιλων και ρωσοφοβικών στη βουλγαρική κοινωνία. Αυτή η πόλωση υπάρχει μέχρι σήμερα. Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, το κομμουνιστικό καθεστώς στη Βουλγαρία έκανε ό,τι ήταν δυνατό για να ενισχύσει τα συναισθήματα ευγνωμοσύνης και «αιώνιας φιλίας». Ταυτόχρονα, η ευγνωμοσύνη προς τους Ρώσους για την απελευθέρωση συμβαδίζει με την αρνητική στάση απέναντι στους Τούρκους. Με άλλα λόγια, όσο πιο τρομερή φαίνεται η «τουρκική σκλαβιά», τόσο πιο ευγνώμονες θα είναι οι Βούλγαροι.
Ως αποτέλεσμα, η ρωσική πολιτική απέναντι στους Βούλγαρους εξιδανικεύεται και η τουρκική πολιτική δαιμονοποιείται. Αυτές οι μονόπλευρες ιδέες, που είναι κυρίως το αποτέλεσμα της κομμουνιστικής κατήχησης, εξακολουθούν να γίνονται δεκτές ως ιστορικά αληθινές ακόμη και από πολλούς Βούλγαρους που κατά τα άλλα θεωρούν τους εαυτούς τους αντικομμουνιστές. Πολλοί άνθρωποι γνωρίζουν ξεκάθαρα τα «ψέματα των κομμουνιστών», αλλά δεν συνειδητοποιούν ότι οι ιδέες τους για το παρελθόν είναι σε μεγάλο βαθμό αποτέλεσμα της ίδιας κατήχησης. Όλος αυτός ο κόμπος θετικών και αρνητικών προκαταλήψεων εμποδίζει τους Βούλγαρους να έχουν κανονικές σχέσεις με τη Ρωσία και με την Τουρκία να μην επηρεάζεται από ιστορικά συμπλέγματα.
Στις 3 Μαρτίου ανέβηκε στον θρόνο ο Τσάρος Απελευθερωτής
Η υπογραφή της Προκαταρκτικής Συνθήκης του Αγίου Στεφάνου στις 19 Φεβρουαρίου/3 Μαρτίου 1878 έγινε ως ένα είδος δώρου από τη ρωσική διπλωματία στον Αυτοκράτορα Αλέξανδρο Β’, ο οποίος ανέβηκε στον θρόνο στις 19 Φεβρουαρίου 1855 και το 1861 την ίδια ημερομηνία υπέγραψε διάταγμα για την κατάργηση της δουλοπαροικίας. Στη χώρα μας είναι γνωστός ως Τσάρος Απελευθερωτής. Οι διαπραγματεύσεις για τη σύναψη της σύμβασης ξεκίνησαν την 1/13 Φεβρουαρίου στο αρχηγείο του ρωσικού στρατού στην Αδριανούπολη και από τις 12 Φεβρουαρίου διεξήχθησαν στο Σαν Στέφανο. Η Ρωσία εκπροσωπήθηκε από τους Νικολάι Ιγνάτιεφ και Αλεξάντερ Νελίντοφ και η Τουρκία από τον Σαβφέτ Πασά και τον Σαντάκ Πασά. Οι συναντήσεις πραγματοποιούνται δύο φορές την ημέρα και κάθε σημείο στο οποίο επιτυγχάνεται συμφωνία επιβεβαιώνεται με τις υπογραφές και των δύο μερών. Η βάση των διαπραγματεύσεων ήταν ένα έργο που ανέπτυξε ο Ν. Ιγνάτιεφ, οι κύριες διατάξεις του οποίου εγκρίθηκαν από τον Αυτοκράτορα Αλέξανδρο Β’. Στους στρατιώτες δόθηκαν 100 φυσίγγια ο καθένας και όλοι περίμεναν είτε να ανακοινωθεί το τέλος του πολέμου είτε να δοθεί εντολή να μπουν στην Κωνσταντινούπολη. Η ένταση μεγάλωσε και μετά από πολύωρη αναμονή, μόλις στις 5 μ.μ. έγινε σάλος μεταξύ των αξιωματούχων και η είδηση της υπογραφείσας συνθήκης ειρήνης διαδόθηκε στο πλήθος των ντόπιων που παρακολουθούσαν με περιέργεια.
Ρωσικά στρατεύματα σταματούν στον Άγιο Στέφανο
Η συνθήκη ειρήνης υπογράφηκε στο σπίτι της οικογένειας Συμεώνογλου στον Άγιο Στέφανο. Σήμερα, ο Άγιος Στέφανος είναι μια γειτονιά στην Κωνσταντινούπολη, που βρίσκεται στη θάλασσα του Μαρμαρά, περίπου 10 χιλιόμετρα δυτικά του ιστορικού κέντρου της τουρκικής μητρόπολης. Μέχρι την ταχεία ανάπτυξη της Κωνσταντινούπολης τη δεκαετία του 1970, το Γεσιλκόι ήταν ένα μικρό ψαροχώρι. Ο Άγιος Στέφανος είναι ο οικισμός όπου οι Ρώσοι σταμάτησαν την προέλασή τους κατά τη διάρκεια του Ρωσοτουρκικού πολέμου (1877-1878) και όπου η Ρωσία και η Οθωμανική Αυτοκρατορία υπέγραψαν τη Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου στις 19 Φεβρουαρίου/3 Μαρτίου σύμβαση. Το 1912, κατά τη διάρκεια του Βαλκανικού Πολέμου, χιλιάδες στρατιώτες προσβλήθηκαν από χολέρα και μεταφέρθηκαν στον Άγιο Στέφανο. Περίπου 3.000 από αυτούς πέθαναν και θάφτηκαν κοντά στο σταθμό. Στις αρχές του 20ου αιώνα, το χωριό είχε κυρίως χριστιανικό πληθυσμό – Έλληνες και Αρμένιους, που μετανάστευσαν στην Ελλάδα μετά τον ελληνοτουρκικό πόλεμο (1919-1922). Το χωριό έλαβε το σημερινό του όνομα Γέσιλκοι (Πράσινο Χωριό) το 1926 βάσει της τότε νομοθεσίας που απαιτούσε κάθε οικισμός στην Τουρκία να έχει τουρκικό όνομα.
Η προετοιμασία του σχεδίου των εχθροπραξιών
Το προκαταρκτικό σχέδιο της ρωσικής διοίκησης για τον πόλεμο κατά της Τουρκίας αναπτύχθηκε από τον στρατηγό. Νικολάι Ομπρούτσεφ (1830-1904), ο οποίος ήταν εκπρόσωπος της νεότερης γενιάς ανώτερων αξιωματικών που υποστήριζαν τις μεταρρυθμίσεις του Αυτοκράτορα Αλέξανδρου. Το καλοκαίρι του 1876, με διαταγή του Υπουργού Πολέμου, Γεν. Ο Ομπρούτσεφ ετοιμάζει 4 σημειώσεις προς τον Αυτοκράτορα, στις οποίες τεκμηριώνει τις κύριες ιδέες για έναν μελλοντικό πόλεμο με την Τουρκία. Προκειμένου να αποφευχθούν παρατεταμένες και αιματηρές μάχες στην περιοχή της Βορειοανατολικής Βουλγαρίας (όπου βρίσκονταν οι τέσσερις ισχυρότερες οχυρώσεις της τουρκικής άμυνας – Σίλιστρα, Ρούσε, Σούμεν και Βάρνα), σχεδιάστηκε να ξεκινήσει μια επιδεικτική επίθεση, που υποτίθεται ότι θα εξαπατήσει την τουρκική διοίκηση ότι ο ρωσικός στρατός θα κατευθύνει τα χτυπήματά του στην Ανατολική Βουλγαρία. Ολόκληρη η εκστρατεία, βασιζόμενη στον αιφνιδιασμό και την ταχεία προώθηση, θα μπορούσε να ολοκληρωθεί σε περίπου 3 έως 4 μήνες. Δυστυχώς, ο Πρίγκιπας Γκορτσάκοφ, ο οποίος δίστασε και προσπάθησε να περιορίσει τις στρατιωτικές δεσμεύσεις της Ρωσίας, διόρθωσε το σχέδιο του Γεν. Ομπρούτσεφ, περιορίζοντας την περιοχή των εχθροπραξιών μόνο στη Στάρα Πλάνινα, ελπίζοντας ότι μετά τις πρώτες αποτυχίες της η Πόρτα θα έτεινε γρήγορα να διαπραγματευτεί. Ως αποτέλεσμα δολοπλοκιών, ο Γεν. Ο Ομπρούτσεφ δεν έλαβε διορισμό ως Αρχηγός του Επιτελείου του Στρατού του Δούναβη και μέχρι το τέλος του πολέμου ήταν μόνο ανεπίσημος στρατιωτικός σύμβουλος του Αυτοκράτορα.
Το έπος του Πλέβεν
Μερικά από τα πιο δραματικά γεγονότα στην πορεία του Απελευθερωτικού Πολέμου συνδέονται με το όνομα της πόλης Λόβετς. Στις 5/17 Ιουλίου 1877, μια στρατιωτική μονάδα με διοικητή τον Συνταγματάρχη Ζερέμπκοφ κατάφερε να εισέλθει στο Λόβετς και να απωθήσει τις τουρκικές μονάδες που βρίσκονταν εκεί. Η αποτυχία, όμως, της πρώτης ρωσικής επίθεσης στο Πλέβεν (8/20 Ιουλίου) μετέτρεψε το Λόβετς σε σημαντικό στρατηγικό σημείο για τους Τούρκους, αφού μέσω της πόλης ήταν εύκολο να εξασφαλιστεί η σύνδεση που χρειαζόταν ο Οσμάν Πασάς με τη Νότια Βουλγαρία και τη Σόφια και επίσης να απειλήσει τα μετόπισθεν του δυτικού ρωσικού αποσπάσματος. Γι’ αυτό στις 15/27 Ιουλίου ισχυρός στρατός επιτέθηκε στο Λόβετς και το κατέλαβε. Μόνο την παραμονή της Τρίτης Επίθεσης στο Πλέβεν η ρωσική διοίκηση ανέλαβε νέα προέλαση προς το Λόβετς. Στις 21 Αυγούστου, ο διοικητής της τουρκικής φρουράς στο Λόβετς, Ριφάτ Πασάς, ενημέρωσε τον Οσμάν Πασά για τη συγκέντρωση σημαντικής ρωσικής δύναμης και ζήτησε βοήθεια. Στις 22 Αυγούστου/3 Σεπτεμβρίου 1877, το Λόβετς ανακαταλήφθηκε και οι Βούλγαροι που επέζησαν κατάφεραν τελικά να απολαύσουν την ελευθερία τους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Освобождението на България от турско робство, abritvs.com, διαθέσιμο εδώ.
- Митове и истини за Освобождението на България, mediapool.bg, διαθέσιμο εδώ.
- 3 март 1878 г. – истината за Освобождението на България от турско робство, rnews.bg, διαθέσιμο εδώ.
