Της Γεωργίας Παγιαβλά,
Το Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα του Ινστιτούτου για τη Νέα Οικονομική Σκέψη (Institute for New Economic Thinking – I.N.E.T.) είναι μια πρωτοβουλία που στοχεύει στην προώθηση της καινοτόμου οικονομικής εκπαίδευσης και έρευνας. Το I.N.E.T. ιδρύθηκε το 2009 ως απάντηση στην παγκόσμια οικονομική κρίση, με στόχο την προώθηση μιας «φρέσκιας» οικονομικής σκέψης και την αμφισβήτηση των παραδοσιακών οικονομικών θεωριών και πρακτικών.
Τον Ιανουάριο του 2020, το Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα Ι.Ν.Ε.Τ. παρουσίασε μια σειρά διαλέξεων με τίτλο «Ανισότητα 101» (Inequality 101), με εισηγητές τους οικονομολόγους Arjun Jayadev και Branko Milanovic. Μέσα από πέντε ολοκληρωμένες εισηγήσεις (διαθέσιμες εδώ), οι Jayadev και Milanovic εμβαθύνουν στο πολύπλοκο θέμα της ανισότητας, από τον ορισμό και τη μέτρησή της μέχρι τις υποκείμενες αιτίες και τις πιθανές πολιτικές μετριασμού της. Αυτές οι εισηγήσεις παρέχουν μια μεθοδολογική προσέγγιση στην κατανόηση της ανισότητας, παρουσιάζοντας ιστορικές, θεσμικές και παγκόσμιες διαστάσεις αυτού του επείγοντος ζητήματος. Για να συμπληρώσουν τις διαλέξεις, έχουν συντάξει μια συλλογή από πηγές για περαιτέρω εξερεύνηση, οργανωμένα ανά επεισόδιο, για να μπορέσει όποιος/α/ο θέλει να εμβαθύνει περισσότερο στα θέματα που συζητήθηκαν. Το υλικό είναι διαθέσιμο εδώ. Στο παρόν άρθρο, θα πραγματοποιήσουμε μια επισκόπηση του περιεχομένου που καλύπτονται σε αυτές τις πέντε σειρές διαλέξεων.
Εισήγηση 1: Γιατί να με ενδιαφέρει;
Στην εναρκτήρια διάλεξη της σειράς, ο Arjun Jayadev υπογραμμίζει την κρίσιμη σημασία της κατανόησης της ανισότητας στο σύγχρονο παγκόσμιο τοπίο. O Jayadev προβάλλει μια αναλογία που συγκρίνει τη ζωή με το κλασικό παιχνίδι «φιδάκι», που η τύχη διαδραματίζει κυρίαρχο ρόλο. Ωστόσο, τονίζει την ύπαρξη διαρθρωτικών φραγμών που εμποδίζουν την ανοδική κινητικότητα, όπως τη θέση του ατόμου σε σχέση με την παραγωγή, την ιθαγένεια, τις συνθήκες γέννησης και κατηγορικούς παράγοντες (όπως το φύλο).
Σε ό,τι αφορά την κατανομή του εισοδήματος, η συμβολή του Ricardo στην οικονομική σκέψη ήταν πρωτοποριακή από πολλές απόψεις, καθώς εισήγαγε αυτήν την έννοια μέσα στην κοινωνία, τονίζοντας τη σημασία της θέσης του ατόμου στη διαδικασία παραγωγής. Διαίρεσε την κοινωνία σε τρεις πρωταρχικές τάξεις: καπιταλιστές, γαιοκτήμονες και εργάτες. Αυτή η ταξινόμηση έθεσε τα θεμέλια για την κατανόηση της δυναμικής της συσσώρευσης και κατανομής του πλούτου στις καπιταλιστικές οικονομίες. Οι ιδέες του Ricardo σχετικά με αυτήν την αλληλεπίδραση μεταξύ παραγόντων παραγωγής –γης, εργασίας και κεφαλαίου– παρείχαν μια βαθύτερη κατανόηση των μηχανισμών που οδηγούν τα οικονομικά αποτελέσματα. Επιπλέον, η έμφαση του Ricardo στο μερίδιο της εργασίας στη διανομή του εισοδήματος παραμένει ένα φλέγον πολιτικό ζήτημα. Κατά την τελευταία δεκαετία περίπου, υπήρξε σημαντική μείωση του μεριδίου του εισοδήματος εργασίας σε πολλές οικονομίες, συνοδευόμενη από ταυτόχρονη αύξηση της εισοδηματικής ανισότητας. Αυτή η τάση έχει προκαλέσει συζητήσεις και πολιτικές συνομιλίες γύρω από θέματα όπως η στασιμότητα των μισθών, η δυναμική της αγοράς εργασίας και η συγκέντρωση του πλούτου.
Μετά την προεδρία του Reagan, ενώ τα εβδομαδιαία εισοδήματα αυξήθηκαν ομοιόμορφα σε όλα τα εκπαιδευτικά επίπεδα μετά το 1988, εμφανίστηκε σημαντική αύξηση στην ανισότητα εισοδημάτων, ιδιαίτερα μεταξύ των αποφοίτων από το σχολείο και των κατόχων πτυχίων πανεπιστημίου, υποδεικνύοντας διευρυμένες ανισότητες στις οικονομικές ευκαιρίες που βασίζονται στην εκπαίδευση. Αυτή η απόκλιση υπογραμμίζει την περίπλοκη αλληλεπίδραση μεταξύ εκπαίδευσης, εισοδήματος και ανισότητας.
To 1300 οι ανισότητες εντός των χωρών ήταν σχετικά χαμηλές και υπήρχε μικρή ανισότητα με βάση τον τόπο γέννησης. Ωστόσο, μέχρι τη δεκαετία του 2000, ενώ η ανισότητα εντός των μεμονωμένων χωρών είχε αυξηθεί, παρατηρήθηκαν σημαντικότερες ανισότητες μεταξύ των χωρών. Αυτή η παγκόσμια ανισότητα μεταξύ των χωρών έχει πυροδοτήσει ένα κύμα μετανάστευσης, που τα άτομα επιδιώκουν να μεταβούν σε πλουσιότερες χώρες. Τα εμπόδια στην κινητικότητα που επιβάλλονται από τα εθνικά σύνορα διαιωνίζουν και επιδεινώνουν τις ανισότητες.
Η ανισότητα λόγω της γέννησης περιλαμβάνει τα κοινωνικά δίκτυα, τη γενετική, την εκπαίδευση, το περιβάλλον και την ένταξη σε ομάδες, επηρεάζοντας σημαντικά τις ευκαιρίες και τα αποτελέσματα των ατόμων. Η υψηλότερη ανισότητα μεταξύ των γενεών συνδέεται με τη μεγαλύτερη συνολική άνιση ισότητα, διαιωνίζοντας τις ανισότητες μεταξύ των γενεών.
Η κατηγορική ανισότητα, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την έμφυλη ανισότητα που εκδηλώνεται σε διάφορες μορφές, όπως ότι οι γυναίκες κερδίζουν λιγότερα σε διάφορα επαγγέλματα, ενώ, ταυτόχρονα, φέρουν το βάρος της μη αμειβόμενης εργασίας. Αυτή η διπλή επιβάρυνση της διάκρισης λόγω φύλου επιδεινώνει τις ανισότητες, υπογραμμίζοντας τις εκτεταμένες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες στην επίτευξη οικονομικής και κοινωνικής ισότητας.
Οι κοινωνικές πολιτικές που αποσκοπούν στην προώθηση της ισότητας των ευκαιριών, στην προστασία των ευάλωτων πληθυσμών και στην αντιμετώπιση των συστημικών εμποδίων στην ανοδική κινητικότητα είναι ουσιώδεις για τη μείωση των διαρκών ανισοτήτων και την προαγωγή μιας πιο δίκαιης και χωρίς αποκλεισμούς κοινωνίας.
Εισήγηση 2: Πώς μετράμε την ανισότητα;
Στη δεύτερη εισήγηση της σειράς, ο Jayadev εμβαθύνει στις πολυπλοκότητες της μέτρησης της ανισότητας και διευκρινίζει τα σχετικά πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα των διαφόρων μεθόδων μέτρησης. Ξεκινά με την αμφίσημη φύση της ανισότητας, η οποία περιλαμβάνει διάφορες διαστάσεις, όπως η ισότητα εισοδήματος, η οικονομική ένταξη και η κατανομή των μεριδίων εισοδημάτων μεταξύ άλλων. Υπογραμμίζει την πρόκληση καθορισμού ενός οριστικού μέτρου κοινωνικής ισότητας λόγω αυτών των ποικίλων ερμηνειών. Ωστόσο, οι οικονομολόγοι χρησιμοποιούν διάφορα μέτρα για να συλλάβουν διαφορετικές πτυχές της ανισότητας. Ενώ μερικές μετρήσεις, όπως η αναλογία P90/P10 και το κατώτερο 40%, παρέχουν σημαντικές πληροφορίες, αποτυγχάνουν να ενσωματώσουν την κατάσταση όλων των ατόμων. Συνεπώς, παγκόσμιες μετρήσεις, όπως ο συντελεστής Gini, ο δείκτης Atkinson, οι γενικευμένοι δείκτες εντροπίας και η καμπύλη Lorenz, χρησιμοποιούνται πιο συχνά.
Εισήγηση 3 και 4: Τι συμβαίνει; Τι συμβαίνει τώρα;
Στην 3η και 4η εισήγηση, ο Branko Milanovic, αρχικά, ερευνά τις ρίζες της παγκόσμιας ανισότητας, εστιάζοντας στον αντίκτυπο της Βιομηχανικής Επανάστασης ,στην επιδείνωση των ανισοτήτων μεταξύ των εθνών και, στη συνέχεια, επεκτείνει την ανάλυσή του στην παρούσα νεοφιλελεύθερη εποχή, εξερευνώντας τη συνεχιζόμενη δυναμική της παγκόσμιας ανισότητας.
Τον 19ο και 20ο αιώνα η ανισότητα εντός των εθνών αυξήθηκε, όμως οι φτωχοί στο Ηνωμένο Βασίλειο ήταν συγκρίσιμοι με εκείνους στην Ινδία. Ο Milanovic χαρακτηρίζει αυτήν την περίοδο ως την «Εποχή των αυτοκρατοριών και των εργατικών αγώνων». Από τον 20ο αιώνα μέχρι και τα μέσα του 20ου αιώνα, μια περίοδος που χαρακτηρίζεται από τη διαίρεση στον πρώτο, δεύτερο και τρίτο κόσμο, η ανισότητα γίνεται πιο έντονη μεταξύ των εθνών. Για τον Milanovic είναι «Η εποχή των τριών κόσμων». Η εποχή μας χαρακτηρίζεται από τη σύγκλιση, με την άνοδο της Ασίας να οδηγεί σε ένα μικρότερο χάσμα μεταξύ των εθνών, αλλά η ανισότητα εντός των χωρών γίνεται πιο εμφανής. Τα μεταναστευτικά πρότυπα στην Ε.Ε. το αντικατοπτρίζουν αυτό, με τη συστημική μετανάστευση να αυξάνεται από το 2013 λόγω των αυξανόμενων ανισοτήτων.
Παρά το γεγονός ότι το παγκόσμιο Α.Ε.Π. έφτασε σε υψηλά επίπεδα ρεκόρ και υπάρχουν ενδείξεις μείωσης της ανισότητας λόγω της σύγκλισης της Κίνας, υπάρχει μια λεπτή εικόνα όταν εξετάζουμε την αναδιάρθρωση του εισοδήματος. Το διάγραμμα του «ελέφαντα» απεικονίζει τους νικητές και τους χαμένους στην παγκοσμιοποίηση, με τους πληθυσμούς της μεσαίας τάξης στις παλιές χώρες του Ο.Ο.Σ.Α. να χάνουν, ενώ η μεσαία τάξη της Κίνας και το κορυφαίο 5% να αναδεικνύονται ως κερδισμένο (περισσότερα σε παλαιότερο άρθρο μου εδώ). Ο Milanovic βλέπει δύο διαθέσιμες επιλογές, είτε πολιτικές προς επιβράδυνση της ανάπτυξης της Κίνας είτε πολιτικές προς προώθηση πολιτικών αναδιανομής.
Εισήγηση 5: Η μεγάλη εικόνα
Στην πέμπτη και τελευταία εισήγηση, οι Jayadev και Milanovic εξετάζουν πιθανές πολιτικές λύσεις για την καταπολέμηση της ανισότητας. Προτείνουν το άνοιγμα των συνόρων ως μέσο για τη μείωση της φτώχειας και της ανισότητας. Βέβαια, αναγνωρίζουν τις προκλήσεις που σχετίζονται με αυτήν την προσέγγιση και προτείνουν ευέλικτες λύσεις που εξετάζουν την «πρόσοδος ιθαγένειας». Επιπλέον, υποστηρίζουν την αύξηση των φόρων στα κέρδη κεφαλαίου ως μια άλλη βιώσιμη λύση για την αντιμετώπιση των ανισοτήτων. Οι εν λόγω προτάσεις πολιτικής αποσκοπούν στην αντιμετώπιση των ανισοτήτων τόσο από διαρθρωτική όσο και από αναδιανεμητική άποψη.
