Της Ιωάννας Τσούκλα,
Η ανθρώπινη αξιοπρέπεια αποτελεί τη «μητέρα» κάθε δικαιώματος. Συνιστά σημείο αναφοράς για τον άνθρωπο, ο οποίος οφείλει να προστατέψει την τιμή και την ποιότητα της ζωής του σε κάθε μήκος και πλάτος της γης ανεξαρτήτως εποχής και ιστορικού πλαισίου. Το δικαίωμα στην προσωπικότητα επιτάσσει κάθε άτομο να προστατεύεται, όταν κλονίζονται οι ηθικές του αξίες, ο ιδιωτικός του βίος, ο τρόπος που επιλέγει να αναπτύσσει ελεύθερα τις ικανότητες του και να προστατεύει τη σωματική του ακεραιότητα έναντι κάθε απειλής, με φυσικό επακόλουθο να αποτελεί συνάμα έννομο αγαθό με διεθνή ακτινοβολία και βαρύτητα.
Τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεσμεύονται από το Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, του οποίου η σημασία είναι επιτελική για την αναβάθμιση του επιπέδου ένδικης προστασίας των θεμελιωδών δικαιωμάτων, προστασία που από το 1969 διασφαλίζεται από τη νομολογία του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σύμφωνα με το Χάρτη, τα θεσμικά όργανα της ΕΕ πρέπει να ενεργούν και να νομοθετούν με βάση αυτόν. Σε αντίθετη περίπτωση, το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα καταργήσει τη νομοθεσία που τον αντιβαίνει. Τα θεμελιώδη δικαιώματα του Χάρτη είναι η αξιοπρέπεια, οι ελευθερίες, η ισότητα, η αλληλεγγύη, τα δικαιώματα των πολιτών και η δικαιοσύνη.
Στη χώρα μας, ο Χάρτης ως κανόνας υπερνομοθετικής ισχύος βρίσκει απόλυτη εφαρμογή. Παράλληλα, ο Αστικός Κώδικας στο άρθρο 57 σαφώς αναγνωρίζει και προστατεύει το δικαίωμα στην προσωπικότητα, όπως βέβαια και το ίδιο το Σύνταγμα αναφέρεται ρητώς σε αυτό στο άρθρο 2 παρ. 1: «O σεβασμός και η προστασία της αξίας του ανθρώπου αποτελούν την πρωταρχική υποχρέωση της Πολιτείας». Επιλέγεται σοφά, στο άρθρο 57 του Αστικού Κώδικα, η έννοια της προσωπικότητας να μένει μετέωρη θέλοντας ο νομοθέτης να καλύψει όλες τις ειδικότερες μορφές που μπορεί να λάβει αυτή χωρίς να οριοθετεί την ανθρώπινη ζωή και αξιοπρέπεια σε ασφυκτικά πλαίσια.
Ενδεικτικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι στην προσωπικότητα εμπίπτουν: α) Η φυσική υπόσταση (η ζωή, η σωματική ακεραιότητα και υγεία), β) η ψυχική υπόσταση, γ) η ηθική, η οποία αναφέρεται στην τιμή και την υπόληψη, δ) η ανάπτυξη της ίδιας της προσωπικότητας, το δικαίωμα δηλαδή ο καθένας να μπορεί να διαθέτει τον εαυτό του κατά βούληση σε οποιαδήποτε έννομη σχέση, ε) τα μέσα προσδιορισμού του ίδιου του ατόμου, στ) τα προϊόντα διανοίας, ζ) η σφαίρα του απορρήτου και η) τα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα (βλ. προστασία ιατρικού απόρρητου ή πολιτικά φρονήματα που το άτομο δύναται να μοιράζεται, εφόσον το επιθυμεί).
Ως προς τα μέσα προσδιορισμού του προσώπου, είναι ευρέως γνωστό ότι στοιχεία, όπως η εικόνα, η φήμη, η φωνή που εξατομικεύουν το άτομο, απαιτούν τη συναίνεσή του, προκειμένου να αξιοποιηθούν από τρίτους για παράδειγμα από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. Σημειωτέον ότι συναίνεση στον Τύπο δεν αποτελεί και συναίνεση σε εμπορικούς σκοπούς/ εμπορική διαφήμιση ( ΑΠ 546/2014).
Πρόσωπα δημοσίου ενδιαφέροντος και με ενεργό συμμετοχή στο δημόσιο βίο αποτελούν μέρος της ενημέρωσης. Δημόσια πρόσωπα διαρκώς ανέχονται επεμβάσεις στην ιδιωτική τους ζωή και στις καθημερινές τους δραστηριότητες, σε σημείο που πολλές φορές παρενοχλούνται. Μελετώντας αποφάσεις του ΕΔΔΑ, το άρθρο 8 της ΕΣΔΑ «1. Παν πρόσωπον δικαιούται εις τον σεβασμόν της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής του, της κατοικίας του και της αλληλογραφίας του» σε συνδυασμό με το άρθρο 10 «1. Παν πρόσωπον έχει δικαίωμα εις την ελευθερίαν εκφράσεως. Το δικαίωμα τούτο περιλαμβάνει την ελευθερίαν γνώμης ως και την ελευθερίαν λήψεως ή μεταδόσεως πληροφοριών ή ιδεών, άνευ επεμβάσεως δημοσίων αρχών και ασχέτως συνόρων. Το παρόν άρθρον δεν κωλύει τα Κράτη από του να υποβάλωσι τας επιχειρήσεις ραδιοφωνίας, κινηματογράφου ή τηλεοράσεως εις κανονισμούς εκδόσεως αδειών λειτουργίας» είναι κρίσιμα για το πώς αξιολογούνται από τους δικαστές τέτοιες περιπτώσεις «παραβίασης».
Όπως είναι εύλογο, το θέμα αυτό δεν έχει απασχολήσει μόνο τον ευρωπαϊκό κόσμο, αλλά λόγω της ιδιαίτερης νομικής φύσης του δικαιώματος στην προσωπικότητα εμφανίζονται ενίοτε ζητήματα πρωτοφανή που χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής.
Yπόθεση Τζάκι Κένεντι- Ωνάση εναντίον του οίκου μόδας Dior 1984
To 1984, η Τζάκι Κένεντι -Ωνάση, πρώην πρώτη κυρία των Ηνωμένων Πολιτειών, στρέφεται κατά του οίκου μόδας Christian Dior, καθώς σε μία πρόσφατη διαφήμιση, εκείνη την περίοδο, απεικονιζόταν, ως μοντέλο και κύριο πρόσωπο της διαφήμισης του Οίκου, γυναίκα με εξαιρετική ομοιότητα στο πρόσωπο της ίδιας. Η υπόθεση την εποχή εκείνη επιβεβαίωσε την περιπλοκότητα σχετικά με τα όρια χρήσης και την εκμετάλλευση, στην περίπτωση αυτή, της εικόνας ενός προσώπου παγκοσμίου ενδιαφέροντος, καθώς και τη σημασία της συναίνεσης στη χρήση των μέσων προσδιορισμού για εμπορικούς σκοπούς.
Κατά την εκδίκαση της υπόθεσης, τέθηκε για πρώτη φορά στα δικαστήρια των ΗΠΑ το ερώτημα αν η ομοιότητα με διασημότητα μπορούσε πράγματι να είναι παραπλανητική και να παραβιάζει το δικαίωμα στην εικόνα και την ιδιωτική ζωή, όταν εμπλέκεται με την εμπορικότητα. Είναι αλήθεια ότι στη συγκεκριμένη φωτογράφιση το μοντέλο του οίκου Dior έμοιαζε εξαιρετικά με την ενάγουσα Τζάκι Κένεντι, όπου στη φωτογραφία εμφανιζόταν σε συνάθροιση μαζί με άλλες προσωπικότητες, που απασχολούσαν τον τύπο εκείνη την εποχή, με παρόμοια ρούχα και αξεσουάρ με εκείνα που η πρώην Πρώτη Κυρία της Αμερικής είχε εμφανιστεί στην τηλεόραση και στον Τύπο. Αποτέλεσμα αυτού ήταν να συγχέεται η ενάγουσα με τον οίκο και τη φωτογράφιση χωρίς η ίδια να το έχει αποδεχτεί, χρησιμοποιώντας την ως μέσο διάδοσης της εν λόγω διαφήμισης εκμεταλλευόμενοι τη φήμη και την εικόνα της.
Η απόφαση του δικαστηρίου βγήκε υπέρ της Τζάκι Κένεντι-Ωνάση επιτάσσοντας την προστασία του δικαιώματός της στην προσωπικότητα, στη συναίνεση, στη φήμη της ως δημόσιου προσώπου και απαγορεύοντας την κυκλοφορία της φωτογράφισης για εμπορικούς σκοπούς κρίνοντας την πράξη αξιόποινη, αφού ο οίκος μόδας εκμεταλλεύτηκε τη γοητεία που ασκούσε στα μέσα ενημέρωσης η ενάγουσα και παραβίασε βασικά δικαιώματά της, καθιστώντας την συμμέτοχο σε μια διαφημιστική εκστρατεία χωρίς αυτό να έχει συμφωνηθεί.
Παρά, ωστόσο, την απόφαση και τις έννομες συνέπειες που είχε αυτή τόσο για την ίδια τη διαφήμιση όσο και για το απεικονιζόμενο μοντέλο, ένας από τους δικηγόρους του οίκου μόδας έθιξε πως η απόφαση του δικαστή δεν εναρμονίζεται με το κατοχυρωμένο στο Σύνταγμα των Ηνωμένων Πολιτειών δικαίωμα ελεύθερης έκφρασης και την ελευθερία της καλλιτεχνικής δημιουργίας, μεταφράζοντας την αξιόποινη πράξη του οίκου ως σάτιρα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Απόστολος Γεωργιάδης, Γενικές Αρχές Αστικού Δικαίου, 5η Έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2019
- Γιώργος Αργυρόπουλος, ΜΜΕ και προσωπικά δεδομένα δημοσίων προσώπων, curia.gr, διαθέσιμο εδώ
- Onassis v. Christian Dior- New York, Inc, casetext.com, διαθέσιμο εδώ
