Της Γεωργίας-Αλεξάνδρας Καλογεροπούλου,
Ο πόλεμος είναι μία από τις μεγαλύτερες τραγωδίες που προκαλείται από τον ίδιο τον άνθρωπο. Οι υλικές και ψυχολογικές καταστροφές που συνεπάγεται είναι τεράστιες. Εξαφανίζονται ολόκληρες πόλεις και μένουν μόνο τα συντρίμμια, οι άνθρωποι χάνουν τα σπίτια τους, δικούς τους ανθρώπους, ακόμα και τη ζωή τους. Επίσης, βιώνουν τις φρίκες του πολέμου που έχουν τεράστια αρνητική επίδραση στον ψυχισμό τους, καθώς και στη σωματική τους ακεραιότητα. Αυτές τις συνέπειες έχουν αποτυπώσει πολλοί ζωγράφοι στους πίνακές τους.
Ένας από αυτούς είναι ο πίνακας του Alan Moore Blind Man in Belsen, ο οποίος δημιουργήθηκε το 1947 και δημοσιεύθηκε το 1969. Ο Alan Moore γεννήθηκε την 1η Αυγούστου 1914 στη Μελβούρνη, ενώ αργότερα κατατάχθηκε στη Βασιλική Αυστραλιανή Πολεμική Αεροπορία (RAAF). Αρχικά, σχεδίαζε διαγράμματα ορισμένων αεροπλάνων, στη συνέχεια έγινε πολεμικός καλλιτέχνης που δούλευε στη Νέα Γουινέα, τη Μέση Ανατολή και την Ευρώπη. Αυτή η δουλειά του έδωσε τη δυνατότητα να δημιουργήσει τον συγκεκριμένο πίνακα. Στο έργο αυτό, φαίνεται ένας τυφλός άντρας, ο οποίος έχει δεμένα το χέρι και το κεφάλι του και στηρίζεται σε ένα μπαστούνι. Γύρω του βρίσκονται πτώματα και πίσω του άνθρωποι μαυροφορεμένοι. Αυτό το σκηνικό απεικονίζει το στρατόπεδο συγκέντρωσης Belsen στη ναζιστική Γερμανία από τα συμμαχικά στρατεύματα στις 15 Απριλίου του 1945. Το στρατόπεδο αυτό ήταν περιβόητο για την πληθώρα ανθρώπων που ξεψύχησαν στις εγκαταστάσεις του, παρότι δεν ήταν στρατόπεδο θανάτωσης. Το καλλιτεχνικό έργο δείχνει την εξαθλίωση των κρατουμένων μετά από την κακομεταχείριση των Γερμανών. Αυτήν την εικόνα αντίκρισαν οι στρατιώτες καθώς τους απελευθέρωναν. Ακολούθως, θέλει να αναδείξει τη φρικαλεότητα των ναζιστικών πράξεων κατά των εβραίων.
Ένας άλλος καταπληκτικός πίνακας, που αντικατοπτρίζει την οδυνηρή πραγματικότητα του πολέμου, είναι Ο στρατιώτης και ο θάνατος (1917) του Βιεννέζου ζωγράφου και ακαδημαϊκού Hans Larwin (6 Δεκεμβρίου 1873 – 17 Νοεμβρίου 1938). Το έργο αυτό απεικονίζει ένα νεαρό στρατιώτη, ο οποίος κρατάει ένα όπλο έτοιμος να υπερασπιστεί την πατρίδα του και να αμυνθεί. Μαζί του φαίνεται και ένας σκελετός, ο οποίος συμβολίζει τον θάνατο και τον αγκαλιάζει, δείχνοντας, έτσι, ότι δεν μπορεί να γλυτώσει από αυτόν. Ο θάνατος βρίσκεται από πάνω του εκφράζοντας έτσι την ευάλωτη θέση στην οποία βρίσκεται ο στρατιώτης και την αδυναμία του να ελέγξει αυτή την κατάληξη. Ο πίνακας αποπνέει μία απαισιοδοξία και την ζοφερή πραγματικότητα που αντιμετωπίζουν οι στρατιώτες κατά τη διάρκεια μιας μάχης. Παράλληλα, τονίζει ότι σε συνθήκες πολέμου δημιουργείται ένα αξεδιάλυτο πλέγμα ανάμεσα στον άνθρωπο και στον θάνατο.
Ένα άλλο εξαιρετικό έργο είναι η γκραβούρα Stormtroopers Advance under cover of Gass (1924) του ζωγράφου Otto Dix. O Γερμανός καλλιτέχνης δημιούργησε ένα έργο σχετικά με τον πόλεμο, μέσα από τις δικές του εμπειρίες ως στρατιώτης. Παρουσιάζονται, εδώ, πέντε στρατιώτες οι οποίοι φορούν μάσκες αερίων και προχωρούν στις εχθρικές γραμμές κατά τη διάρκεια επίθεσης με αέριο. Οι ανθρώπινες αυτές φιγούρες μοιάζουν απειλητικές μέσα στην ομίχλη που έχει δημιουργηθεί από το αέριο. Οι στρατιώτες βρίσκονται μέσα στη λάσπη ανάμεσα συρματοπλέγματα και πτώματα. Ο Dix έχει δημιουργήσει αυτές τις επιβλητικές φιγούρες για να αποδώσει το στερεοτυπικό αντρικό πρότυπο, το οποίο επιβάλλεται στους στρατιώτες που πρέπει να φέρονται ηρωικά και με θάρρος. Οι στρατιώτες στην γκραβούρα βρίσκονται σε ετοιμότητα να πολεμήσουν. Λειτουργούν με βάση την αδρεναλίνη και τον φόβο που τους κινητοποιεί και είναι σε εγρήγορση. Χρησιμοποιεί τις μάσκες για να δείξει ότι, όταν τις φορούσαν, έχαναν την ανθρωπιά τους και γίνονταν αυτά τα καταπιεστικά πρότυπα. Αυτό το δημιούργημα του είναι ένα από τα έργα που αντιπροσωπεύει τον «μεταπολεμικό εαυτό» του.
Καταληκτικά, οι καλλιτέχνες αυτοί, αλλά και πολλοί άλλοι, επηρεάστηκαν από τον πόλεμο, είτε ως βιωμένη εμπειρία είτε ως ένα θέμα που τους ενδιέφερε, και ήθελαν να το αποδώσουν καλλιτεχνικά, ώστε να δείξουν τη φρικαλεότητά του αλλά και να ευαισθητοποιήσουν τον κόσμο. Τα έργα αυτά συγκινούν και προβληματίζουν και έχουν μία διαχρονική αξία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
-
Otto Dix, Stormtroopers Advance under Cover of Gas, 1924, arthistoryoftheday.wordpress.com, διαθέσιμο εδώ.
-
Exploring the power of Soldier and Death Paintings: How Art Remembers the Fallen, diaryofalavender.com, διαθέσιμο εδώ.
