Της Κατερίνας Κωνσταντοπούλου,
«Οι τάφοι βγάζουνε κλαριά / οι πεθαμένοι χτυπάνε λευτεριά»
Σε αυτούς τους στίχους συνοψίζει η Κατερίνα Γώγου την παντοδυναμία της εποχής των λουλουδιών: η άνοιξη αίρει το έρεβος του θανάτου. Το ταπεινωτικό, για τον άνθρωπο, προπύργιο του θανάτου, ο τάφος, ανθίζει και οι νεκροί απαγκιστρώνονται από τα δεσμά τους. Η εποχή της μεθυστικής ευωδίας, των πολύχρωμων ανθών και του ανέφελου ουρανού, έχει υμνηθεί πολλάκις στην ποίηση, στην οποία δεσπόζει η συμβολική σημασία της εν λόγω εποχής: όπως η φύση αναγεννάται, απεκδυόμενη το ψύχος και την κατήφεια του χειμώνα, παρομοίως ο άνθρωπος απελευθερώνεται από τα άχθη της ζωής του και ανακτά λίγη από την απολεσθείσα ανεμελιά και παιδικότητά του, που του επέτρεπε να βλέπει τον κόσμο αιώνια ανθισμένο.
Στο ποίημά του Οι εχθροί της Άνοιξης, ο Σαχτούρης σκιαγραφεί ακριβώς αυτήν τη συμβολική διάσταση της συγκεκριμένης εποχής: την έλευσή της φαλκιδεύουν ύπουλοι εχθροί, που καιροφυλακτούν στα σκοτεινά, για να την πλήξουν. Εκείνη, όμως, διαφυλάττει την ακεραιότητά της, τυφλώνοντάς τους με τα άνθη της. Τα άνθη της άνοιξης, στην αρχή του ποιήματος, φαίνεται να τη βαραίνουν, αφού περιγράφεται να καταφθάνει κατάκοπη κουβαλώντας τα λουλούδια της επί χρόνια στις πλάτες της. Η προσωποποιημένη Άνοιξη εκπροσωπεί τον άνθρωπο που υπερκερνά το ζόφο που υποσκάπτει την ψυχή του, τη χαμέρπεια και την ευτέλεια που χαλκεύουν την ομορφιά της ζωής του και μετουσιώνεται σε άοκνο φρουρό του ανέσπερου φωτός, έχοντας ως όπλα στη φαρέτρα του τα άνθη του που καλλιεργούσε τόσα χρόνια: τα όνειρά του, τους κόπους του, τη διαύγεια της ψυχής του.
Η συμβολική διάσταση της Άνοιξης, ωστόσο, διαφαίνεται ακόμα πιο έντονα σε απόσπασμα από την ποιητική συλλογή του Ελύτη Εκ του πλησίον, με τον χαρακτηριστικό στίχο «Την Άνοιξη, αν δεν την βρεις, τη φτιάχνεις». Το εν λόγω ποίημα εκφράζει την ακλόνητη πίστη του Ελύτη ότι ο άνθρωπος είναι ικανός να πλάσει τον Παράδεισό του. Να γεννήσει φως από το σκοτάδι, άνοιξη από τον μαρασμό «με εκείνο το φως, που μπορεί να σου δώσει Παράδεισο. / Και με εκείνα τα λουλούδια που μυρίζουν ζωή». Τα γενεσιουργά συστατικά με τα οποία μπορεί ο άνθρωπος να σμιλεύσει την Άνοιξη είναι η αλώβητη Ελπίδα, η άτρωτη Πίστη, οι λιτές, άδολες στιγμές που χαρίζουν διηνεκείς χαρές, με ανθρώπους ευθείς και ειλικρινείς και με χαμόγελα – οδοδείκτες προς την ομορφιά και την αγνότητα, ώστε να οδηγηθεί από το «χειρότερο σκοτάδι στο πιο λαμπερό φως».
Ο Μανόλης Αναγνωστάκης παρομοιάζει την Άνοιξη με την επανασύνδεση δύο παλιών φίλων, των οποίων ο δεσμός χάθηκε κάπου στις αμείλικτες σελίδες του χρόνου. Ο ποιητής υπόσχεται στον φίλο του πως, ακόμα κι αν όλοι τον έχουν λησμονήσει και κανείς δεν τον περιμένει πια, εκείνος αφουγκράζεται πάντα τους χτύπους της καρδιάς του, λες και ζούσε μέσα του όλα αυτά τα χρόνια. Το σφύριγμα ενός μακρινού τρένου, που έρχεται από το παρελθόν, θα του φέρει ξανά τον φίλο του μαζί με τα αλησμόνητα νιάτα και τα σκονισμένα τους όνειρα. Κυρίαρχη έννοια στο ποίημα είναι αυτή της μνήμης: η αδήριτη αγωνία του ποιητή μήπως το αγαπημένο του πρόσωπο τον έχει ξεχάσει και η ελπίδα πως θα σμίξουν ξανά κάποια άνοιξη και τότε θα τους δοθεί η ευκαιρία να πραγματοποιήσουν όλα τα ματαιωμένα νεανικά τους σχέδια: «κι ένα άνθος φυτρωμένο στην ώριμη / πικραμένη σου μνήμη».
Τέλος, «Κείνο που σου προσάπτουνε τα χελιδόνια είναι η άνοιξη που δεν έφερες», γράφει ο Οδυσσέας Ελύτης, θρηνώντας όλους τους ματαιωμένους ερχομούς της Άνοιξης, που βαραίνουν την ψυχή του ανθρώπου. Φθαρμένα όνειρα, ανεκπλήρωτες ελπίδες, λησμονημένοι έρωτες: όσα εμπόδισαν τα χελιδόνια να φανούν στον ορίζοντα. «…και τα όνειρα μια μέρα θα πάρουν εκδίκηση!».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
-
Πες το με ποίηση (323ο): «Άνοιξη»…, itzikas.wordpress.com, διαθέσιμο εδώ.
-
Οι εχθροί της Άνοιξης (Μίλτος Σαχτούρης), poiimata.com, διαθέσιμο εδώ.
