Του Γιάννη Περγαντή,
Σε συνέχεια του προηγούμενου άρθρου, η διακυβέρνηση του Νέρωνα έληξε άδοξα, με την αυτοκτονία στην οποία προέβη να ανοίγει τον ασκό του Αιόλου στην εσωτερική οργάνωση της Ρώμης. Μετά από σχεδόν 100 χρόνια εξουσίας των Ιουλιοκλαύδιων, το ρωμαϊκό κράτος βρίσκονταν χωρίς κεφαλή, με τους τυχοδιώκτες να επιδιώκουν την εξασφάλιση προσωπικών συμφερόντων, κάτι το οποίο έγινε. Το έτος 69 μ.Χ. (το έτος μετά το θάνατο του Νέρωνα), είναι γνωστό και ως το Έτος των Τεσσάρων Αυτοκρατόρων, λόγω των βραχύβιων διακυβερνήσεων φιλόδοξων στρατηγών. Ο μονοετής αυτός εμφύλιος θα λήξει στα μέσα του έτους, με την εγκαθίδρυση μιας νέας δυναστείας, αυτής των Φλαβίων.
Παρά την ταπεινή καταγωγή του γένους (πληβείοι), οι Φλάβιοι κατά τη διάρκεια του 1ου αιώνα μ.Χ. κατάφεραν να αναρριχηθούν στην κοινωνική κλίμακα της Ρώμης και να αναλάβουν εξέχοντα αξιώματα, όπως Ταμίες, Φοροεισπράκτορες και Τραπεζίτες. Αυτό κατέστη δυνατό λόγω των αναταραχών που κλόνιζαν τη Ρώμη, οι οποίες αποτέλεσαν αίτιο παρακμής την παλαιάς «αφρόκρεμας» και ανάδειξης νέων, ταπεινών οικογενειών. Στο πλαίσιο αυτό, ένα μέλος την οικογένειας, και μελλοντικός αυτοκράτορας, ο Βεσπασιανός, κατάφερε να φτάσει μέχρι και το αξίωμα του Πραίτορα, με το οποίο ασκούσε την στρατιωτική εξουσία του αυτοκράτορα Νέρωνα. Αυτός, μαζί και με τον γιό του Τίτο, διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο στον Πρώτο Ιουδαϊκό Πόλεμο, με την κατάπνιξη της πρώτης μεγάλης εξέγερσης των Εβραίων της Ιουδαίας.
Ο θάνατος του Νέρωνα το 68 μ.Χ. επέφερε στην αυτοκρατορία ένα τεράστιο χάος, με το κενό εξουσίας που προκλήθηκε να διογκώνει την διαμάχη για το θρόνο. Κατά τη διάρκεια του 69 μ.Χ., τέσσερις στρατιωτικοί (Γάλβας, Όθων, Βιτέλιος και Βεσπασιανός) διεκδίκησαν την διαδοχή στην εξουσία, η οποία διεκδίκηση έφερε έναν αιματηρό εμφύλιο. Οι εναλλαγές στην εξουσία είχαν την εξής σειρά: ο Διοικητής της Ισπανίας Γάλβας καταλαμβάνει τον θρόνο, με την υποστήριξη της Συγκλήτου. Μετά από ένα σύντομο χρονικό διάστημα, ο Γάλβας δολοφονείται από τον Όθωνα, Διοικητή της Λουζιτανίας (Πορτογαλία), και ανακηρύσσεται αυτός αυτοκράτορας. Μετά, στο πλαίσιο της μάχης του Βητριακού, ο Όθων ηττάται και τον διαδέχεται ο Βιτέλιος.
Καθώς όλες αυτές οι εξελίξεις εκτυλίσσονταν στην Ρώμη, ο Βεσπασιανός με τον Τίτο βρίσκονταν στην Ιουδαία στο πλαίσιο του Πρώτου Ιουδαϊκού Πολέμου. Όταν ο Γάλβας ανέλαβε την εξουσία, ο Βεσπασιανός έστειλε τον Τίτο στην Ρώμη ώστε να χαιρετήσει τον νέο αυτοκράτορα. Όμως, με την δολοφονία του από τον Όθωνα η κατάσταση άλλαξε, με τα στρατεύματα του Βεσπασιανού, μαζί και με τις ανατολικές περιφέρειες της αυτοκρατορίας, να τον ανακηρύσσουν αυτόν ως αυτοκράτορα. Ο Βιτέλιος, μετά την πτώση του Όθωνα, ήξερε την μεγάλη, στρατιωτική και πολιτική, δύναμη που είχε περισυλλέξει ο Βεσπασιανός, φοβούμενος μια πιθανή ανατροπή του από αυτόν. Ο Βιτέλιος πήρε άμεσα και σκληρά μέτρα με σκοπό να διατηρήσει την εξουσία του, με ένα από αυτά την σύλληψη και τοποθέτηση σε κατ’ οίκον περιορισμό του μικρότερου γιού του Βεσπασιανού, του Δομητιανού.
Παρά τις προσπάθειες για αποτροπή της σύγκρουσης, ο Βεσπασιανός με την στήριξη περίπου 80.000 λεγεωνάριων νίκησε τον Βιτέλλιο στην δεύτερη μάχη του Βιτριακού τον Οκτώβριο του 69 μ.Χ., υποχρεώνοντας τον Βιτέλλιο να του παραδώσει τα ηνία της αυτοκρατορίας. Παρά την εγκαθίδρυση ενός «νόμιμου» και με καθεστωτική υποστήριξη μονάρχη, οι εσωτερικές συγκρούσεις δεν έπαψαν αμέσως. Χρειάστηκαν 3 με 4 χρόνια ώστε η αυτοκρατορία να πετύχει μια εσωτερική ειρήνη, η οποία τελικά ήρθε μέσω ριζοσπαστικών αλλαγών στην οικονομία, διοίκηση και στρατό. Τον Βεσπασιανό στην εξουσία ακολούθησαν οι δύο γιοί του, Τίτος και Δομητιανός, βάζοντας ένα τέλος στις πρακτικές της προηγούμενης δυναστείας ως προς την ακατάπαυστη υιοθεσία ατόμων. Επίσης, όντας μια στρατιωτική δυναστεία (λόγω του αξιώματος που διέθεταν), οι Φλάβιοι διέφεραν επίσης από τους Ιουλιοκλαύδιους ως προς τον τρόπο ανάδειξης τους στο κοινό χώρο. Ενώ οι Ιουλιοκλαύδιοι επεδίωκαν μια πλήρη εξιδανίκευση των χαρακτηριστικών τους (αγάλματα, νομίσματα, προτομές), τους Φλάβιους δεν τους ενδιέφερε καθόλου, δείχνοντας διαφορετικές προτεραιότητες και στόχους.
Βεσπασιανός (69 μ.Χ. – 79 μ.Χ.)
Η περίοδος της διακυβέρνησης του ταυτίστηκε με τα πολλά εσωτερικά προβλήματα που ταλάνιζαν την αυτοκρατορία, τα οποία λύθηκαν με ανορθόδοξους τρόπους. Ενδεικτικότερα, στιγμιότυπο της διακυβέρνησης του ήταν η προσπάθεια φορολόγησης πολλών διαστάσεων της καθημερινής ζωής, όπως η φορολόγηση για τη χρήση των ουρητηρίων, μια πράξη η οποία οδήγησε στην σαρκαστική μετονομασία τους σε «Βεσπασιανές». Πέρα από τον οικονομικό, στο στρατιωτικό τομέα ο Βεσπασιανός συνδέεται με την ολοκληρωτική νίκη των Ρωμαίων στον Πρώτο Ιουδαϊκό Πόλεμο, μέσω του οποίου η πόλη της Ιερουσαλήμ κατεστράφη ολοσχερώς και οι Εβραίοι της Ιουδαίας διώχθηκαν ανελλιπώς. Τέλος, ο Βεσπασιανός, και γενικότερα όλοι οι Φλάβιοι, προέβη σε μεγάλα οικοδομικά έργα εντός και εκτός της Ρώμης, κυρίως για την κάλυψη διοικητικών και ψυχαγωγικών δρωμένων, όπως το Κολοσσαίο.
Τίτος (79 μ.Χ. – 81 μ.Χ.)
Ο πρωτότοκος γιος του Βεσπασιανού, ο οποίος αναρριχήθηκε στον θρόνο μετά το θάνατο του πατέρα του. Παρά τη σύντομη διακυβέρνηση του, η οποία κόπηκε απότομα από μια νόσο, ο Τίτος προέβη σε πολλά εποικοδομητικά έργα. Αρχικά, συνέχισε το ανοικοδομητικό έργο του πατέρα του, ολοκληρώνοντας εν τω μεταξύ το Κολοσσαίο (γνωστό και ως Αμφιθέατρο των Φλαβίων). Επίσης, η βασιλεία του συνοδεύτηκε από 2 μεγάλες φυσικές καταστροφές: την έκρηξη του Βεζούβιου (79 μ.Χ.) και μια μεγάλη φωτιά που έπληξε την Ρώμη, τις οποίες αντιμετώπισε με μεγάλη γενναιοδωρία ως προς τους πληγέντες. Γενικότερα, η περίοδος του Τίτου συνοδεύεται με θετικά σχόλια και κριτικές, η οποία όμως περίοδος έληξε πολύ σύντομα.
Δομιτιανός (81 μ.Χ. – 96 μ.Χ.)
Ο Δομιτιανός (αδελφός του Τίτου), ανέλαβε την εξουσία με την στήριξη της Πραιτοριανής Φρουράς. Αν και οι δύο προκάτοχοι του χαρακτηρίζονταν από αποτελεσματικές διακυβερνήσεις, το ίδιο δεν μπορούσε να ειπωθεί και για τον Δομιτιανό. Οι σύγχρονοι ιστορικοί του, όταν αναφέρονταν στο πρόσωπο του, χρησιμοποιούσαν βαριούς χαρακτηρισμούς, όπως τύραννος, αδίστακτος και σκληρός. Παρ΄ όλο που σε ορισμένα σημεία οι ιστορικοί υπερβάλλουν, δεδομένου και την άσχημη σχέση που είχε με την Σύγκλητο, ο Δομιτιανός αποτελούσε ένας μονάρχης που κυβέρνησε με σιδηρά γροθιά. Τα χαρακτηριστικότερα στιγμιότυπα της εξουσίας του ήταν η προσπάθεια ανάκαμψης της οικονομίας, με την επανεκτίμηση του νομίσματος, αλλά και οι στρατιωτικές επιχειρήσεις που διενέργησε στην Βρετανία και Δακία.
Ο Δομιτιανός, όπως και ένα μεγάλο πλήθος αυτοκρατόρων, δεν μπόρεσε να προβάλλει αντίσταση στην ισχύ που διέθετε η Πραιτοριανή Φρουρά, καθώς τον Σεπτέμβριο του 96 μ.Χ. δολοφονήθηκε. Έτσι, λήγει μια τριακονταετή διακυβέρνηση των Φλαβίων, η οποία πήρε την Ρώμη από το χείλος του γκρεμού και την ανύψωσε οικονομικά, πολιτικά και στρατιωτικά. Παρά το άδοξο τέλος αυτής της δυναστείας, ικανοί και σεβαστοί αυτοκράτορες θα την ακολουθήσουν, φέρνοντας την Ρώμη στο απόγειο της δύναμης της.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Κώστας Μπουραζέλης (2021), Οι Τρόφιμοι της Λύκαινας, Αθήνα: ΜΙΕΤ
- Flavian dynasty, britannica.com, διαθέσιμο εδώ.
- The Flavian Dynasty, exhibitions.kelsey.lsa.umich.edu, διαθέσιμο εδώ.
- The Flavian Dynasty (69–96 A.D.), metmuseum.org, διαθέσιμο εδώ.
