Της Μαρίας Σαρηγιαννίδου,
Πολλοί άνθρωποι συχνά περιγράφουν εμπειρίες ζωής και γεγονότα που προκαλούν εντύπωση και θαυμασμό, αλλά πολύ σύντομα και ξαφνικά έρχονται αντιμέτωπα με αντιφάσεις που προβάλει το ίδιο το άτομο με ασυνέχεια και ασυνέπεια της ιστορίας και με λογικά κενά. Εύκολα μπορεί να γίνει αντιληπτό πως ένα άτομο ψεύδεται, παραποιεί την πραγματικότητα και προσπαθεί να εντυπωσιάσει, αλλά δύσκολα γίνεται αντιληπτός ο λόγος που το άτομο επιλέγει να πει ψέματα. Η μυθομανία ή το παθολογικό ψέμα ή οι φανταστικοί ψευδολόγοι είναι ένα ψυχολογικό φαινόμενο κατά το οποίο το άτομο παρουσιάζει συγκεκριμένες φαντασίες ως την πραγματικότητα. Σε αντίθεση με το κοινό ψέμα που εξυπηρετεί κάποιο συγκεκριμένο σκοπό, σε αυτή την περίπτωση δεν παρατηρείται κάποιο συγκεκριμένο εξωτερικό κίνητρο που να πυροδοτεί αυτή τη συμπεριφορά. Πολλές φορές οι άνθρωποι που παρουσιάζονται ως «φανταστικοί ψευδολόγοι» αντιμετωπίζουν παράλληλα και κάποια άλλη ψυχική διαταραχή, χωρίς, όμως, αυτό να αποτελεί τον κανόνα.
Η μυθομανία εντάσσεται στις διαταραχές της μνήμης και την ικανότητα του ατόμου να εγχαράσσει, να διατηρεί, να αναγνωρίζει και να ανακαλεί πληροφορίες ή γεγονότα και συγκεκριμένα αφορά την παραμνησία, δηλαδή μια ανύπαρκτη, «ψεύτικη» ανάμνηση. Ειδικότερα, είναι η περιγραφή γεγονότων ή βιωμάτων που είναι αναληθή, χωρίς να γίνεται άμεσα αντιληπτό ότι το περιεχόμενό τους είναι αναληθές, με στόχο την προσέλκυση του ενδιαφέροντος από τους άλλους. Παρά το γεγονός ότι τα άτομα αυτά αποκαλούνται, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, «φανατικοί ψευδολόγοι», δεν πρέπει να εκλαμβάνονται ως άτομα που ψεύδονται, καθώς, κατά τη διάρκεια της αφήγησής τους, μπερδεύουν τα όρια ανάμεσα στην πραγματικότητα και τη φαντασία και έχουν απόλυτη πίστη στα λεγόμενά τους. Μόνο κάτω από συγκεκριμένες περιπτώσεις, όπως η πίεση από έναν σημαντικό συνομιλητή ή ο κίνδυνος να χαθεί η σχέση τους με κάποιο σημαντικό πρόσωπο, ενδέχεται να παραδεχθούν προσωρινά την υπερβολή στα λεγόμενά τους.
Η μυθομανία δεν εντάσσεται από μόνη της στα διαγνωστικά κριτήρια DSM-5 και σε αρκετές περιπτώσεις τα άτομα που χαρακτηρίζονται από μυθομανία δεν εμφανίζουν συννοσηρότητα με κάποια άλλη διαταραχή. Στις περισσότερες περιπτώσεις, όμως, θεωρείται ως σύμπτωμα κάποιας άλλης διαταραχής, όπως της ναρκισσιστικής διαταραχής προσωπικότητας, της μεταιχμιακής διαταραχής προσωπικότητας ή, ακόμα, έχει συσχετιστεί με πρόδρομο σημείο εμφάνισης ψύχωσης, το οποίο έχει ως συνέπεια την αποδυνάμωση ή την απώλεια της αντίληψης της πραγματικότητας. Πιο συγκεκριμένα, η ψυχαναλυτική θεωρία τοποθετεί τη μυθομανία ως την προσπάθεια του ατόμου για θεραπεία της διαταραχής του, η οποία συχνά είναι η οριακή διαταραχή ή η ναρκισσιστική διαταραχή. Για πολύ καιρό, μάλιστα, τη συσχέτιζαν με τη σχιζοφρένεια, οπότε εφαρμοζόταν η θεωρία του Μαλεβάλ, και τοποθετούσαν την μυθομανία στο τελευταίο στάδιο του κύκλου όπου το άτομο προσπαθεί να αποφύγει ασταθείς και αγχώδεις θέσεις και καταστάσεις, είτε μέσα από τη διενέργεια τελετουργικών είτε μέσα από παρανοειδή ιδεασμό είτε μέσα από ένα φιλόδοξο στάδιο στο οποίο εκδηλώνεται η παραφρενία και η μυθομανία.
Η μυθομανία σε αυτή την ψυχαναλυτική εξήγηση γίνεται αντιληπτή ως το αποτέλεσμα της αδυναμίας αφομοίωσης των πραγματικών εμπειριών και ως μια προσπάθεια του ατόμου να μειώσει την αποσύνθεση του «Εγώ» που βιώνει. Οι μύθοι που πλάθει είναι αποτέλεσμα της προσπάθειας να μειώσει το ψυχωτικό άγχος το οποίο νιώθει και δεν αναπαριστά κάποιο πόνο, φοβία ή επιθυμία του ατόμου. Παράλληλα, αυτή η θεώρηση μπορεί να εφαρμοστεί, εκτός από τους ψυχωτικούς ασθενείς, και σε πιο ήπιες διαταραχές, όπως η οριακή διαταραχή προσωπικότητας. Μέσα από την κατανόηση του μύθου που πλάθει το άτομο δύναται η δυνατότητα να προσπεράσει το άτομο τη φαντασία του και να δημιουργήσει ένα πλάνο ζωής πάνω στο οποίο θα δομήσει την καθημερινότητά του.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Psychodynamic and forensic approach of constitutional mythomania: A case report Author links open overlay panel, ScienceDirect, Διαθέσιμο εδώ
- Mythomania: a review and a case report, European Psychiatry, Διαθέσιμο εδώ
- Χολέβα, Παρλαπάνη, Μποζίκας, Φωκάς, Εγχειρίδιο Κλινικής Εκπαίδευσης στην Ψυχική Υγεία, University Press, Θεσσαλονίκη, 2016
